Skip to main content

Full text of "C. Cornelii Taciti opera omnia"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . qooqle . com/ 



A 



CDl|6crC:.J \ 



k^ 













H ..<. 



/ / 



f ■ I 



..,.. .VCi'. 






THE NEW YORK 
PUBUCLIBRARY 



A8TOK, LEMOX 
T4L0EN FOUNOA^IGNI 




^M,tf^i*t^ Ji^': 






HHOMER AM.Coll:Eman : ^xfer Soaus . 



Afcv A^/9/ci'rfv 



M / .* -J . J . 



TT _ -\*/»p^ ^ 73 1/ f <V. 



C. C O R N E L I I 



r A c I r I 



OPERA OMNIA. 



TOMUS PRIMUS. 




SUMPTIBUS EOITORIS EXCUDEBANT 

L O N D I N I 

M. RITCHIE & J. SAMMELLS 
M. I>CC. XC. 



r • 



■■(« 



IPUBLICLIBRARVI 



:•*: ••• 


• • 


. • • • •« 




! •- ! • • 


• • 


... • 


. -•• 


• • • - " 

• • • • • 

• • • ••• 


•• 
• 
• 


. •• • •• 
•• •• • 

• • ••• 


>•: 


••• • 


• 


•.•• •.•• 

. . . •: • 

..•• :••• 




• • 


• 




;• 


• 




• • • 


• 


• . • • • 




• • 


••• 


.•• •• • 




.. ••• 


• 

•• 
• • 


••• ••• • 

. • • • • 
*•• .•• • 




. • • 


• • • 


• • • • • 




• • • • • 







s^ 



HONOkATISSIMO 

GULIELMO WINDHAM, 

VIRO, NON MINUS LITERIS» 
QUAM VIRTUTIBUS^ ORNATO; 

ORATORI VERBIS ELEGANTI> SENTENTIIS PRES60 -, 

SENATORI MORIBUS INJEGRi), rCQNSItllS* ER}1D£NTI j 

:'.::., v v : •.:•.:•. 

LEGITM ET UBERTATIS^tfOlft^^ I^^^raiSOM} 



»•• ••• 



• ••« • • 

:•••:.- •••• :•••••• 

• ••• ••••• • 

' - - - • • • _•_ 



^ HiEC SUMMI ORATORlSVp6liffCl/*HISTORia, 
CIVIS DENiaUE OPTIMl OPERA 
MERrrO DICANTUR. 



••• ••• 


• • 


• • • • •• 


• * • 


. • • 




• • r 


. •• 


• •• • . •• 


• 


• • •t> m i 


• • ••• 


• 


• • %.•' 


••• 


• • 


••• • • ,»• 

;••:: :*.: 
• •• • • 


• 
• 


» • 
» k 


• • 


» • 


• 


» ••• 


••• •• • 


••••:•: 
•• •.• 


• 

•• 
• • 


••• ••• • • 

. • • • • • 

*•••••• • 


• • • 

• • • 


•• • 

• • 


• • • • • • 

• • •• • ••• 



OE COiilCIBUS SCRIPTIS 

C. CORNELII 



r A c I r i. 



A, 



LKticiyissiMi Taciti Codices fcripti funt Eo^ 
rentini duo ; quorum alter Libros fex priores (ut, 
audore Lipfio, numeramus hodie ; olim quinque 
numerabantur) Annalium continet, alter reliquos 
& Annalium & Hifloriarum, ut hodie vocantur. 
Ille unus eft, nec alium fcriptum illorum libro- 
rum Codicem habcmus, Nam liber Jocundi Ve- 
ronenfis, qui a nonnullis commemoratur, apogra- 
phum illius eft, atque ille ipfe, quem fsepe Ur- 
finus-laudat. v. Gronov. ad A. IV, 36. Itaque non 
rede faciunt, qui omnium exemplorum fcripto- 
rum confenfum in iftis libris commemorant, quod 
aliquoties memini me reperire. Codex ille quon- 
dam fuit Monafterii Corbeienfis in Veftfalia, re- 
pertus ab Angelo Arcomboldo, Qua^ftore Leonis 
X. Pontificis Romani, & ad Leonem delatus : a 
quo quingentis aureis numis emtus, in Bibliothe- 
cam, poft mortem ejus, Florentinam venit. Ex 
co edidit hos libros primus Phil. Beroaldus, ut 
mox -f dicetur : fed cum poft accuratius excuiTcre, 

a 



ii 

& cum cditis contulere Curtius Pichena & Jac?* 
Gronovius, vir in libris fcriptis tritus admodum : 
quorum diligentia non parum Tacito profuit* 
Hunc Codicem vctuftiffimum effe conftat : cete- 
rum viri dodi, qui eum traftarunt, Beroaldus, Pi- 
chena, tantum univerfe ejus antiquitatem comme- 
moravere, cum de alterius setate & fcriptura multi 
dixerint : unde faftum videtur, ut de utroquc 
Codice nonnuUi, tanquam de uno, loquerentur, 
velut ipfe Abr. Gronovius, V. C. in praefatione 
editionis Lugd. Bat. a. 1721. promulgatse, cui pa- 
rentis notas addidit; cum diverfum hunc Codi- 
cem effe ab altero, de quo mox, certum lit. vid* 
Montefalc. Bibl. MSS. p. 374. Quod fi Jacobo 
contigiffet, ut ipfe huic editioni praefaretur, haud 
dubie accuratiorem ejus Codicis defcriptionem ha- 
beremus. vid. de hoc Codice etiam Monumenta 
Paderb. p. 71. 72. Alter Florentinus liber, Pi- 
chenae judicio, a. C. cccxcv. fcriptus eft. Quem 
erroris coarguit fcriptura libri, quse Langobardica 
eft : unde patet, eum tempore Langobardici in 
Italia imperii, aut proxime fecutis feculis, quibus 
fcriptura Langobardica adhuc ufurpabatur, decimo 
undecimove feculo, (nam certior temporis in hoc 
genere definitio elTe non poteft) e vetere Codice 
defcriptum cfTe. Nam quod fubfcriptionem in 
calcc hanc habet : Ego Salluftius legi & mendavi 
RomafaliXy Olibrio 6? Probino Cojf. in foro Martis 



• •• 

m 



controverfias declamans oratm Endelecbio. Rurfus Gm^ 
ftantinopQli recognovi Qefario &? Attico Cojf. id, bcnc 
monet Th. Ryckius, deberi infcitiae librarii, qui 
eam fubfcriptionem temere e Codice eo repetiit, 
unde Taciti libros defcripferat ; cujus generis & 
alia exempla obfervata funt a viris dodis, nomi- 
natim Salmafio : nec bene vir doftus, in Novo 
Opere Diplom. T. III, p. 279. aliud hujus generis 
exemplum negat reperiri. Jo. quidem Gerfon, 
. in libello de laude fcriptorum, in principio, quae- 
rens, an liceat diebus feftis fcribere devdtionis libros 
gratis, commemorat genus quoddam fcribentium, 
quod appellat infimum, qui nuUum penitus ha- 
beant intelleftum eorum, quae tranfcribant, qui 
quafi piftores appellentur. (7*. IL Opp» p. 694.) 
Ejus generis fcriptorcs cum femper fuerint vel 
mercenarii, vel monachi : non eil mirandum, fi 
Codices tales, qualis ille Florentinus eft, multi 
fadi funt, ex iifque fuperftites funt plures : nec 
dubitem Codices ejufmodi, pi£tos magis quam 
fcriptos, extare, qui longe antiquiores habeantur, 
quam fint : cetemm fine fraude. Sed, ut redea- 
mus ad librmn Florentinum, ad eum primus, quod 
conftet, Pichena accurate recenfuit hos Taciti li- 
bros. Nam Juntinam editionem anni 1527. ex 
illo libro aliquid novi boni accepiflTe, non credo, 
cum Ant. Franc. Varchienfis, qui ei editioni prae- 
fuit, in praefatione nihil aliud commemoret, quam, 
a 2 



IV . 

fe, cum ceteris Taciti libris, etiam quinque pri* 
mos, a Phil. Beroaldo prius caftigatos, mox vero 
a fe iterum cognitos, dare, nec ipfe comparando 
repererim, quod ex eo libro duftum videretur. 
Beroaldus an eo ufus fuerit, poft videbimus. De 
audoritate Codicis non fatis confentiunt viri dodi. 
J. Gronovius quidem tantum ei tribuit, ut modum 
cxcedere videatur. Moderatius Grsevius judicat, 
in ep. ad Heiniium. T. IV. Coli. B. p. 498. qui 
exmplaTy unde illefluxii, mendofum^ & ab /emido£lo 
interpolatum putat. In primis obfervavi, utrum- 
que Codicem fubinde peccare omiflione fyllabai 
alicujus medis : vid. di£bi ad A. II, 63. confli- 
iione fyllabarum de & di^ omifllone littene m in 
accufativis. Habere & gloflfemata, conflat. vid* 
dida ad XVI, 2. Ceterum ex hoc Codice omnia 
alia fcripta Taciti exemplaria fluxiflfe, ut J« Gro- 
novius videtur credidiflfe, non audeam pro certo 
aflirmare, etfi confenfus omnium in .tranfpofitio- 
nibus, ut Hift. III, 5. 65. credibile facit. Speci- 
men fcripturse ex L. XIL Annal. inferuit Mabil- 
lonius Operi Diplomatico, L. V. Tab. 5. n. 5. 
p. 553. melius dedere Audores Novi Operis 
Diplomatici, Tab. 49. qui & accurate de eo Co- 
dice tradiderunt, p. 278. 279. in primis inferenda 
epiftola bibliothecarii Medicei fuper hoc Codice 
a. 1752 ad Botarium V. C. fcripta. 



Poft hos principatum tenent Codicei Faticani, 
(nam Lipfium pluribus ufum^ non uno, ut col- 
ligas ex eo^ quod fere Vaticamm CoJicem laudat^ 
patet ex nota ad Dialog, de Or. init. nam Vaticanis 
aberat, fed uno ex*his, antiquiori illo, ut appellat, 
in primis) & Farnejianus ; quorum excerpta Lip- 
iium habuiffe^ iifque adjutum eife in emendando 
Tacito, fatis ex ejus commentario conftat. Op- 
tem cum Grutero (ad Hift. IV, 86.) ut Lipfio, 
varietates omnes horum Codd. etiam vitia libra- 
riorum, excerpere, & editioni fuse adjungere pla- 
cuiffet. • Sed id temporum iftorum rationes non 
ferebant, ut ante dixi. Ne formam quidem Codd* 
fcripturam, a&tatem, in tot editionibus prodidit, 
quod merito miratur Jac, Gronov. ad Ann. I, i. 
Norifiusin Epochis Syro-Mac. Diff. III. p. 184. 
cd. Lipf. tres Codd. Vatic. commemorat, primum 
inter Urhinates n. 585. fecundum & tertium n. 
1958. & 3405* Hi duo an diverfi fint a duobu$ 
recentioribus, quos Montefalconius n. 1861* 1864, 
adfignat nefeio. Sed Broterius V. C, quatuor re- 
perit, quorum antiquiffimus Sec. 14. extremi vi- 
deretur. Lipfius etiam laudat interdum Codicem 
Hifpanum^ qui fuit Covarruvi^, JCti clariffimi. Idem 
etiam mentionem facit Codicis Sambuciy quem a fe 
confultum dicit fuper aUquo loco, cum Vindobona^ 
effet, ad H. II, 23. Ceterum nondum quifquam eo 
ad TacituiTi emendandum ufus eft ; nifi yero eft ipfe 

^3 



VI 

Budenfis ; nt videtur, quod Sambuci Codices ferc 
c Budenfi Bibliotheca venere. 

Ante Lipfium nobilis fuit ille Budetifts Codfx^ c 
Bibliotheca Corvini Regis, quo ufus eft Rhena- 
nus : qui ei libro plurimum tribuit. Lipfius con- 
tra ad A. XIII, 25. non optimae notae fuiffe cenfet ; 
J. Gronovius etiam recentem & interpolatum, 
ad A. XI, 18. Quicquid fit, Tacito profuiffe hunc 
librum, negari non poteft. 

Poft Lipfium nemo e Taciti cditoribus Codicc 
fcripto ufus eft, quod fciamus ante Theod. Ryck- 
ium. Is Codicem habuit eum, qui quondam Rod. 
Agricolae fuerat, unde AgricoU Codex vocatur. Ex 
co qusedam excerpta cum Lipfio communicavit 
olim Francifcus Modius : quae Lipfius pro con- 
jefturis potius Agricolae, quam leftionibus Codicis 
antiqui habuit, ut e notis ejus apparet, vid. v. c. 
ad A. XIV, 60. extr. Eum Codicem cum habu- 
crit Ryckius, eoque ufus fit ad corrigendum Ta- 
citum, mirandum eft, eum nihil de aetate, fcrip- 
tura Codicis, aliifque tradidiffe, quae fcirc cupi- 
ant periti, atque etiam debeant, fi de Codicis auc- 
toritate judicare velint. Jac. Gronovius eum re- 
centiffimum & mire interpolatum judicat, ad Ann. 
XI, 18. XV, 53. De interpolatione non dubitem. 
Habet enini nimis multa, quae interpolationem & 
correftoris ingenium fapiant, ut variis locis & ipfi 
notavimust Undc profefto non ^ft negandum. 



vu 

Ryckium ei nimis tribuiffc. Ceterum obfervavi- 
mus, eum in Hiftoriarum Ubris, praefertim pofte- 
rioribus, mire confentire cum editione prima, ut 
notae noftrae ad illos libfos docebunt. £o ufus eft 
etiam Nic. Heinfius qui ejus lediones faepiflime 
adfert ; nec parum ei tribuit. 

Idem Ryckius etiam ufus eft Codicis Parifienfis 
excerptis, a Melch. Thevenotio acceptis: quem 
ille Regium vocat : fed in notis raro lediones ejus 
commemorat. Atque ipfe de eo fic flatuit, ut 
ne cum fuo quidem, nedum cum Florentino, com- 
paret. Hujus Codicis leftiones jam diligenter no- 
tatas habemus ab editore librorum Taciti nupero 
Broterio V. C. qui eum chartaceum effe tradit, & 
fub finem feculi quintidecimi fcriptum : quo tem- 
porc cum jam editi Taciti libri effent Venetiis & 
Mediolani, c tali exemplo fumtus effe poteft. Illud 
operas pretium eft monere, hunc Codicem con- 
fundi cum Budenfi a J. Gronovio ad A. V, 23. 
cui confufioni locum dedit Rhenanus, qui Buden* 
fem librum interdum Regium vocat. 

Gronoviis, Jacobo & Abrahamo, porro debe- 
mus excerpta duorum Codicum Oxonienfium, quo- 
rum alter Collegii Servatoris J. eft, deficiens non- 
nuUis locis, ut didici e Montefalc. p. 668. alter 
Bibliothecae Bodleianae; unde illc Oxonienfis, hic 
Bodleianus vocatur. liHus excerpta ad calcem utri- 
ufque editionis Gronovianae reperiuntur, hujus .ad 

* 4 



VIU 



calccm majoris & rcccntioris, qua a. 1721 pro- 
diit. Eorum atquc ctiam tcrtii, Harlciani, lc6tio- 
ncs dcdit idcm Brotcrius : qui omncs fcculo quinto 
dccimo mcdio fcriptos tradit, 

Pcrfonatus quidam Pompcius Lampugnanus 
etiam Codicis Mirandu^lani cxccrpta protulit, & ad 
Lipfium caftigandum contulit in libro, cui titu- 
lus ; Collaiio notanim J. Lipjii in C. Tacitum cum 
MS. Mirandulano. Bergomi 1602. 8. Sub co no- 
minc latcrc Marq. Freberum opinio eft ; quam fe- 
qui & Ryckium, cx nota ad H. III, 13. didici. 
Cctcrum Lipfius in DifpunSlione notarum MiranJu^ 
lani Codicis a. 1602. cdita, fubjcft^ deinde editio- 
xiibus exempli Lipfiani, velut Antverpicnfi a. 
1648. cum Codicem aut nuUum ciTe, aut nulUus 
pretii judicat. 

Vidcram ctiam ab J. SchcgkioadVellci. p. 504 
cd. Burm. laudari Codicem Herbipolenfem^ qui ^ffet 
}n Bibliocheca Epifcopali. Itaquc, cum primam 
editioncm parabam, fcripfi ad aliqucm virum doc- 
tum in ca urbe, quocum aliquid notitise mihi olim 
hic fucrat, cumquc rogavi, ut quid Codicis iftius 
effct, perfcriberet, cjufque mihi copia ut fieret, 
perficeret. Scd nihil refponfi tuli. Cum itcrum 
ad tradtandum textum accedcbam, alteram hanc 
editioncm curaturus, ad alium virum dodum in 
ca urbc, fcripfi ; quem putabam, idonea dc cauffa, 
rcm fufce|)turum : ifque fecit omnia, ut ejus libri 



ufum mihi impetraret; fed nihil efEcerc potuit, 
cum cum reperiri a fe potuiffe ncgaret, qui curam 
Bibliothecse habct. Fama ctiam quondam fuit.de 
Codice antiquo Taciti, qui Bambcrgse fervaretur. 
Sed Franc, Modius, a Lipfio de eo confultus, re- 
fcripfit (T. I. CoUea:. ep. Burm. p. 107.) falfam 
illam famam cffe, nec quicquam ibi repcriri, nifi 
paucas c libello de moribus Germanorum plagu* 
las, eafque recenti manu fcriptas. 

Muiti prseterea alii Codices adhuc latent in Bib- 
liothccis, nondum cxcerpti : e quibus, non du- 
bito, quin aliquid bonse frugis colligi poi&t. In 
MSStis Bibliothecae Medicese tres membranaceos 
commemorari video, ab antiquiori illo, quem Lan- 
gobardicum vocant, diverfos, in pluteo 68. apud 
eundem Montefalconium p. 374. a quibus puto 
non div^rfos efi[e, quos Pichena aliquoties laudat 
in notis ad Tacitum. Repcri etiam a P. Viftorio 
^tiquum Codicem Taciti Venetum Bibliothecse 
S. Marci laudari, ad Cic. ep. II, 12. quem tamen 
fruilra in Catalogo MSS. ejus Bibliothecse, ab III. 
Theupolo edito, qusefivi. Nam Codex, qui n. 
CCCLXXXI. exhibetur, fuitque Bcffarionis, a. 
1453. demum Boaonise fcriptus eft> nec Viftorio 
antiquus diftus fuiffet. Ceterum hoc fortaffe cx- 
emplo firmetur fama, quae de Codicibus Biblio- 
thecse Venctsp, in primis ex iis, traditur, qui a 
Beffarione nomcn h^buere, fubduAis: dc qua 



videat, cui lubet, librum Bocrneri t2 lAaxx^nH dc 
gracis literarum in Itaiia inftauratoribus p. 67. 
68. Inter Codices porro Ottobonianos, Neapoli- 
tanos, S. Joannis in Carbonaria, Caefenatcnfes, 
Taciti libri inde ab XI. Ann. reperiuntur, fed fere 
recentioris fcripturae. Extat etiam Codex MS. 
mcmbranaceus in Bibliotheca Ducali Guelferby- 
tana, cujus mihi ufus benignc concefTus fuit. Is 
fuit olim P. Candidi, qui fua manu in libro fcrip- 
fit, ab fe emtum efle FcrrarisB, A. MCCCCLXI. 
dic lunae XXVIII Sept. a Franfcifco autem Media 
Barba Birago dono cft datus Marquardo Gudio, 
ex cujus Bibliotheca in Guelferbytanam venit. Sed 
dc hoc t Codice infra pluribus dicam. Minor fcrip- 
torum numerus eft in minoribus libellis, qui cum 
Taciti Annalibus & Hiftoriis eduntur, Germania, 
Agricolay & de Oratoribus Dialogo. Quid cx iis re- 
pcriatur in Vaticanis, Lipfius non tradit, nifi quod 
Dialogum ab iis afuiffe fcribit. Libellus de Morib* 
Germ. feparatim notatur in MSS. Medicea Bibli- 
othccsB plut. 73. n. 5. ap. Montefalconium p, 
381. & in MSS. BibliothccsB Norfolc. in CoUegio 
Greftiamenfi, quod Londini eft. Arundellianus li- 
bcr, cujus excerpta dedit Abr. Gronovius, V. C. eft 
illc ipfe, qui fub Pirckheimeri nominc laudari 
folet, ut monet J. Fr. Gronovius, ad Germ. c. 1 1* 
Dc libro Bambcrgenfi fupra c Modii epiftola dic- 
tum eft ; & de t Turicenfi infra dicetur. Agricolao 



Zi 

fcriptutn exemplar nufpiatn notatum reperi, nec 
Dialogi de Oratoribus, praeter Farnefianum, e quo 
Lipfius eum correxit : qui ita pauca fcripta ejus 
libri exemplaria efle dicit, ad caput 19 libri, ut 
vix duo aut tria in omni Europa effe putet. Nunc 
univerfe aliquid de Codicibus fcriptis Taciti di- 
cendum videtur. 

Ac primum libri Taciti non eodem modo in 
Codd. infcribuntur. AHortm vel ASimum diurna^ 
lium Hiftma Augufta libros plerumque vocari, in- 
telligitur partim e titulis Codicum apud Monte- 
falconium (adde Lipfium ad Ann. I, i.) & MS. 
Guelf. partim e veteribus editionibus Fr. Puteo- 
lani, Frobenii, a. 15 19 curata. Sed non omnes 
libros ita habuiffe, diverfitas edentium arguit. In 
cditione principe Jo. Spirenfis nulia eft infcriptio 
aut fubfcriptio librorum, nifi in Germania. Bero- 
aldus infcripfit Ubros Hiftoriarum ab excejfu Au- 
gufti: an e libro illo Corbeio-Mediceo, non pof- 
fum dicere, cum nihil diferte notatum repererim. 
IUud video a J. Gronovio proditum, in capite 
L. III. in illo Codice fcriptum effe : Incipit L. III^ 
ab excejfu Augufti. Rhenanus Annales infcripfit: 
quod conftanter omnes fecuti funt ufque ad Lip- 
fium ; qui receptam hodie rationem invexit : dc 
qua ipfe fatis dixit. Nec in praenomine Taciti 
confentiunt. J. Gronovius e Mediceo profert P. 
tc id ei tribuitur in edd. vett. inde a Beroaldo, qui 



Xll 



e Mediceo fumfit, ufque ad Lipfium, a quo C 
praenomcn fubftitutum eft, audore Farnefiano 
libro, & Sidonio ApoUinari. Idem etiam reperi 

in antiquiffima editione libri de Germania 

; unde fane firmamenti aliquid ac- 



cedit LipfiansB rationi. In ed. Spirenfis, in capite 
Germanise, & Puteolani, MS. Guelf. nuUum prae- 
nomen expreffum eft. Etiam librorum non eun- 
dem numerum Codices faciunt. Viginti alii, alii 
unum & viginti. Vidi etiam Codicem memorari 
Montefalconio, qui undeviginti tantum numera- 
ret. Cauifa divcrfitatis eft, quod nonnuUi libro- 
rum, qui nunc Hiftoriarum vocantur, primum & 
fecundum conjungunt, ut Guelferbytanus : quod 
fervant & edd. Franc. Puteolani, Beroaldi, Fro- 
benii a. 1519* ita tamcn, ut lacuna fit parva 
initio libri fecundi, & in fine fubfcriptum : /epti^ 
musdecimus (^ oSavusdecimus confufi fimul expliciunti 
& fequens liber XlXmus dicatur. Ac fortaffe in 
iis libris, qui XIX tantum exhibent, fragmentum 
libri Hift. quinti adhsefit quarto, aut alius alii. 
Illud autem hinc plane intelligitur, in antiquio- 
ribus libris nuUam infcriptionem, nuUos numeros 
librorum fuiffe, ut in editione Jo. Spirenfis. Forte 
etiam probabile videatur nonnuUis, difcrimina li- 
brorum non effe a Tacito, quae nec neceffaria 
erant, cum per annos hiftoria digefta effet, eaque 
adeo Grammaticis vellibrariis deberi, ut in aliis 



antiquis libris: de quo, digna eft, qua legatut 
Perizonii prsef. ad jEliani Var. Hiftorias. Deni- 
que plerique Codices tantum Annalium & Hiftori- 
arum libros exhibent, (& in extremo alius citius 
deiinit alio) velut Florentinus, Budenfis, Vaticani, 
ceteri apud Montefalconium, & Guelferbytanus. 
Farnefianus libellum de oratoribus habuit, unde 
is liber correftus eft a Lipfio. Sed illud in primis 
dignum obfervatu eft, animadverfum & in aliis 
libris, quod omnes fcripti libri, e quibus editi 
duifli, aut qui ab eruditis infpefti funt, ex uno 
Codice omnes fluxere. Monuit de eo dudum J. 
Fr. Gronovius Obferv. L. IV. p. 30. ex loco Hift. 
II, 98. ubi omnes MSS. pariter, atque tali modo 
depravati funt, ut planiflime appareat, eam de- 
pravationem uni libro deberi. Sed eadem res in- 
telligitur etiam ex aliis locis, in primis iis, in 
quibus tranfpofitiones paginarum fadtae, vel libra- 
rii vel bibliopegi vitio, in Codice ilio antiquiori. 
Nam eae in omnibus MSS. confervata reperiuntur. 
V. ad H. III, 5. 65. Undc non una obfervatio 
nafcitur, ftudiofis artis Criticas commendanda. 
Nam pritnum hinc intelligitur, onmes varietates 
leftionum, quas e libris fcriptis notatas habemus, 
proprie effe varietates unius exempli, non plurium, 
qui ex ipfo i^^xf^'^^ fluxerint. Unde fit /ecun" 
doy ut omnibus Codicibus comparandis nihil aliud 
efiici pofiiit, quam ut, quid in uno illo apogra- 



XIV 

pho, unde ii venere, fuerit, inveniamus* Hanc 
iertio cauflam effe paucitatis leftionum varian- 
tium, atque tandem corruptelarum & mendo* 
rum, in Tacito reliquorum, in quibus fruftra fe 
exerceant ingenia virorum dodiflimorum. Hinc 
porro difcent juvenes ftudiofi literarum & artis 
criticae, (cujus, ego identidem moneo juvenes, 
neminem plane imperitum effe debere, qui fe non 
fubinde turpiter dare, •& rifum Critics rei peritis, 
aut bilem movere velit) difcent igitur hinc, primo^ 
cum de libris fcriptis agatur, non tam videndum 
effe, quam multos numero habeamus, fed quam 
multos, qui veiut jus fententise dicends habeant^ 
cum de ledtionis alicujus veritate quaeratur. Nam 
ii tu centum Codices ejufdem libri habeas, eos 
autem conftet, ex uno apographo dudos effe, 
non nifi unius libri jus & vim obtineant univerfi. 
Jam porro, nonne apparet hoc exemplo, id quod 
fidem excedere videatur, manus quamvis multas 
non modo fsepiflime, & toto, quod aiunt, ccelo 
diffentire in fcriptura, etiam quse ex eodem fonte 
duiSta fit, fed etiam poffe ac folere in eodem er- 
rore fsepe fumma concordia, quafi ex compadto, 
confentire? Denique luculento exemplo intelligi- 
tur, quam fit non modo utile ad puritatem inte- 
gritatemque fcriptorum veterum, fed etiam necef- 
farium, plurimas lectiones variantes effe & con- 
quiri. In libris fex prioribus Taciti^ fi varias 



XV 

lcftiones tantum Codicum fcriptorum diflenfu 
aeftimamus, nuUa varietas leftionis eft, quia unus 
tantum fcriptus liber extat. At ea ipfa res facit, 
ficut in aliis libris, quorum unum tantum exem- 
plum e veterc aevo reftat, velut in Quinftiliano, 
Propertio, ut fsepius ingenio vel conjefturis agen- 
da res lit, quam vellent Critici, multis in locis 
nulla certae aut probabilis correftionis fpe relifta. 
Atquc etiam in ccteris libris Taciti muitis locis 
minus laboraremus, fi non ex eodem apographo 
omnes Codiccs fluxifient: quod ni eflet, haud 
pauUo plures ledtionis varictates haberemus, haud 
pauUo melius confultum Tacito foret. Sed hunc 
locum jam fatis tradtatum & explanatum a pluri- 
bus, in primifque a magno Bentleio, in libro, 
CoUini calumniis adverfus reUgiohem Chriftianam 
oppofito; (Francice, Friponnerie Laique p. i68.) 
hic, per talem occafionem, breviter repetiifl^e & 
inculcaflfe ftudiofis, fatis putavimus cfle. 

Excerpr. ex Fraefat. J. A. Ernefti ad Edit. 2dam C. Tacici^ 
p. 7 ,9. 



DE PR^CIPUIS 
CORNELII TACITI 

KDITORIBUS ET INTERPRETIBUS* 



JLnter initia renafcentium literarum^ & egregise 
illius artis^ qus hominum ingenia rem publicam 
fecit^ Venetiis circa annum 1468 prodiit prima 
Taciti editio ■, antiquitate^ eleganti&^ raritate prsef* 
tantiffima. Multis quidem^ & graviflimis errori- 
busy ut folitum eft in primis quibufque editionibus^ 
foedata ; abefl & Cn. Julii Agricolae vita : adhuc 
quoque latebant fex priores Annalium libri. Ni- 

* Haec prima Taciti editio prodiic fine ulla loci 8c anni nota, 
his qoatnor verfibns* in fine fubjundUs, confpicua* 
Qajareoi moretfcribit Comilius : Efio 

Iptihicodex: Hifiori^e fater eft. 
Infigni quem laudefertt gnu foftera : frtjfit 
Sfira fremeut^ artis gloria frimafua. 
Ciim Joannes & Vendelinus de Spira fplendidam Flinii editio- 
nem Venetiis vulgaverint aimo 1469, hsec Taciti editio, artit 
gloria frimafu^, anno 1467 aut 1468 publicata efl. In ea con- 
tinentur fex pofteriores Annalium libri» & Hiftoriarum libri 
quinque; Libellus de fitu, moribus &popuIi8 Gcrmanise; Bc 
Dialogus de claris Oratoribos* 



XVll 

hilominus udlifnxxm eft^ quod complura veteris 
fcripturse in recentioribus editionibus perpcram 
immutatsB veftigia retineat. * 

Francifcus PaTEOLANUs, Parmenfis, literarum 
peritiifimus, alteram editionem ', vita Julii Agri- 
colsB audlam, Mediolani publicavit. Nitidiorem 
politioremque Tacitum fecit, tum fuis, tum Be- 
rardini Lanterii, Mediolanenfium aetate fu4 erudi- 
tifiimi, conjeduris dudlus. Ufus eft quoque Mf. 
codice Genuenfi. Tacitum autem nemo melius no- 
vit, verius expreffit. Ejus judicium, cuivis, ob libri 
raritatem, non ita obvium, filere nefas. Omnem, 

inquit, biftoria. legem abfolvit Tacitus nibil 

faljt dicere^ nibil veri omittere anfns. In fcribendo 
enim nefufpeSiiis quidem umquam fuit aut gratia, aut 
fimultati aliquid tribuiffe. Rerum rationem, qud §rdo 
temporum, regimim defcriptio exigitur, nemo biftori" 

' Haic quoque editioni nulla eft adjun£la loci, anni, typo* 
graphi nota. £am tamen Mediolani prodiiiTe haud dubium eft^ 
cum cetera Puteolani opera in hac urbe excufa iinty in qua ora- 
toriam artem magna cum laude profitebatur. Puteolanus addi- 
dit Vitam Julii Agricobe; Annalium quoque & Hiftoriarum 
librosex MT. codice Genuenfi recenfuit: unde fummum debet 
efle apud literarum amatores hujas editionis pretium^ quam 
miror librorum rariorum indagatoribus fuiiTe incognitam. Ex» 
ftat Parifiis in Bibliotheci fanfbe Genovefac : eam, pro ful hu« 
manitate, literatis omnibus yiris comperta, mecum communi- 
cavit C1. MB]tciB&, hnic Bibliothecae pnefedus* Recofa e& 
VcQetiis annii 1497 & 1512. 

b 



xvm 



corum ditigentius ohfervavit. Jam mjltia, dtJa, even^ 
tus^ ut, diibcni, expenditl iS de confiliis quidprobet^ 
quid non. In rebus gejlis non Jotiim quid aSum, fed 
quati. De eventu verd ornnes caufas expticat, cafus 
fapientide^ temeritatis; bominum porro non fotim res 
g^ft^Sy fed qua fama^ quod nomen, qua natura, qu^e 
vita. ^o artificio otnnes med fcntentid faciti vicit^ 
ita creber rerum frequentid^ ut verborum propi nume^ 
rum fententiarum numero fequatur ; ita dein verbis 
aptus i3 preffus^ ut nefcias utriim res oratione^ an ver^ 
ha fententiis ittuftrentur. In concionibus (audeo enim 
promere quod fentio) Uvio quoque anteferendus^ magis 
tamen Sattuftii argutam denfitatem^ quam bujus ampti^ 
iudinem imitatus. Hunc primd legens, taudabis etO" 
quentiam ; ciim iterum in manusfumpferis^ mirum acu* 
tnen depretoendes^ &f miraberis, ubi contubematem red-^ 
dideris, fape artificiosd docebit varietate, immensaque 
jucunditate deteaabit «. * 

Laudum magnitudine, majori operis admira- 
tione, excitato orbe literario, in mufeis omnibus 
quaefitum, fi quid aliud tanti viri fupereffet. Ac 
tandem in Corbeienfi * ad Vifurgim monafterio ab 
Angelo Arcomboldo, Leonis X Fontificis Maximi 

■ Ex prsfatione cditionis Puteolani, Jacobo AntiqQario^ 
Ducali Secretario, infcripdl* 

* VAhbaye de Corvey^ tn WeftfhuUe : locas religionis & lite- 
raram ftudiis celebcrrimus. Vifurgis autem fluvius, nunc le 
Wd/er. 



qxxat&ort, inventi funt quinque priores Annalium 
libri^ quos Lripfius^ aliique poflea meliori parti- 
tione fex numeravere. Hos cum Pontifex, lite- 
rarum decus & columen^ magno quingentorum 
aureorum nummorum pretio redemiflet, diligen- 
terque evolviflet, eorum leftionem luculeniam, va^ 
riam, utilemj dignamque mni liberali ingenio < pronun- 
tiavit; voluitque ut quanto citius fieri poflfet a 
fitu & oblivione in lucem & memoriam hominum 
vindicarentur. Id curas demandatum Philippo Be- 
ROALDO, juniori, AcademisB Romana? praepofito : 
is imperatum opus pro Pontificis audoritate fui- 
que dodtrini haud indiligenter praeftitit; inven- 
tofque libros ex manu fcripto codice, qui poftea 
Fiorentins Mediceorum bibiiothecse fuit illatus, 
ceteros ex Puteolani recenfione edidit Romae Kal. 
Martii anno mdxv ^. In iibri fine, infra gentilitia 
Leonis X infignia, adjeftum, quod maximo Prin- 
cipe & literarum reparatore dignum : " Nomine 
" Leonis X Pont. Max. propofita funt prasmia 
" non mediocria his qui ad eum libros veteres, ne- 
** que haftenus editos attulerint." 

' Ex literis Leonis Papae X» qaa exftant In calce editionis 
Beroaldinx. 

* Cl. Maittaire, Ann. Typografh. Tom. V. part. 2. pag. 
275» editionem Romanam anni 1^14 memorat. Nempefcrip- 
tor ille privilegiom, a Leone X datum anno 1514» in Taciti 
editionem transforraavit. 

b 2 



XX 

Alexander MiNUTiANtrs, Apulus^ eruditus cy- 
pographus Mediolanenfis, & Hiftorise profeflbr, 
chartas Beroaldinse editionis ex Urbe importatas 
recudit, ut eas auditoribus fuis praelegeret. In 
calce operis reperit fe imprudenter illapfum eflc 
in Pontificium interdidtum, quo cavebatur, ne 
quis intra decennium Tacitum recuderet. Culpse 
veniam exoravit ; fuamque editionem, quibufdam 
in locis emendatam, & Andreae Alciati notis auc- 
tam, abfoivit anno mdxvii '• * 

Beatus, aut verius Bildius Rhenanus, Se- 
leftadienfis, manu fcripti codicis Budenfis, olim 
Matthis Corvini, Hungarise regis, copiam nadus, 
novam & aliquanto accuratiorcm editionem vul- 
gavit Bafileae anno mdxxxiii. faspe poftea & va- 
riis in locis recufam *. * 

Juftus Lipsius, Belga, Comeliano fpiritu af- 
flatus, magnoque eruditionis paratu ad id opus 
acceflit : omnem hujus laboris laudem reportatu- 
rus, fi non excerpta tantum MflT. codicum Vatica-» 
norum, Farnefiani, Covarruviae, Sambuci, vete- 
rumque editionum adhibuiflet, fed libros integros 

■ CL Maittairet loc. cit. hanc editionein Romae prodiifle 
perperam fcribit. Fabricias quoque, Bibliotbecn Latim, libr. IV» 
cap. 21» pag. 471, errat in anno. Ea enim eft anni 15 17» non 
rero 1516 ; formas nif-4*. fed minimae. 

^ Quarom omninm priecipua eft, quac prodiit Venetiii aniK> 
1534, typii Aldinis* 



XXI 

cohtulifTet i. Ipgenio eruditifque commentariis ut- 
cumque id fupplevit, & editionem ceteris omni- 
bus, quae ante prodierant praeftantiorem, magn4 
cum nominis fui gloria Antverpiae publicavit anno 
MDLXxiv. Quam poftea ad annum ufque mdc 
fffipe retradavit, emendavit, melioremque fecit. 
In hoc glorias fuae monimento rurfus adornando 
immortuus cft anno mdcvi, aetatis fuae lix. Lip- 
fiorum ftirpis ultimus, & magnum decus '• 

Inter tantos Lipfii labores, Curtius Pichena, 
Magni Ducis Etruria* a fecretis, in cmendando 
Tacito Florentias utilem operam pofuit 3. Ufus 
manu fcriptis codicibus bibliothecae Mediceas, loca 
plurima, quae alios fugerant, reftituit & explica- 

' Majorem laudem adhuc reportatanis, fi libros edidiiTer, 
qaibus contexaerat Caianam hilloriam Sc initia Claudii Come* 
Hano exemplo ftiloque, ut ipfe teftatar in notis ad Annal« XIji 
I. At iD migrationibus fuis, quas frequentes fecere rurbu- 
lenta temporai laborem hunc, fraude an cafu, fibi periiiTo 
ibidem declarat. JaAura tanto gravior roihi videtor, quod hxc 
8dolefcen9 fcripferaty ac proindec^m eimoUe Sc elegans adhac 
erat ingenium. Poftea, fmgulari humani ingenii inconflantid, 
in deterius mutatus, durum & horridum fcribendi genus adfec- 
tavit. 

* Innamerae poftea fuerunt Lipfianac editiones, quarum niti- 
diifimas funt quae typis Elzevirianis prodiere Lugduni Batavorum 
annis 1621« 1654 & 164.0. 

' Pichena feorsus notas primilm edfdits deinde editionem ipfe 
adornavit excufam Francofurti anno 1607. & Aureliae Allobro- 
gum anno 1609. 

b3 



XXll 

vit. lis Lipfius non mediocriter profecit in poftc-" 
rioribus fuis editionibus, ut nitefcerent. 

Matthias Berneggerus, Germanus, magis ad 
utilitatem, quam ad fplendorem, fineuUi tamen 
Mff. librorum ope, Taciti editionem accuraverat. 
Eo defunfto, gener ejus Joannes Freinftiemius, 
vir in republica literarii notiflimus, cam non per- 
petuis, fed feleftis notis locupletatam, & a Mel- 
chiore Freinftiemio communibus cum fratre fln- 
diis copiofo indice inftruftam, juris publici fecit 
Argentorati anno mdcxxxviii. 

Joannes Fredericus Gronovixjs, Batavus, Ber- 
neggerianam editionem, levi fu& opera, fed niti- 
diore chartS, elegantioribus typis, cum fuis Vari- 
orumque notis & quibufdam variantibus Mf. Ox- 
onienfis leftionibus in operis calce fubjundtis Lug- 
duni Batavorupi abfolvebat anno mdclxxii, cum 
vivendi finem fecit. Eadem editio pari nitore 
iterum prodiit Amftelodami anno mdclxxxv. 

Julianus Pichon, Gallus, ad majora vocatus, 
vix paria prseftitit : nulli adhibiti Mff. codicum 
veterumque librorum coUatione, grandem ta- 
men, fed indigeftl mole gravidam, editionem ad 
ufum Serenillimi Delphini Parifiis apparavit anno 
MDCLXxxii. Recufa eft Venetiis anno mdccvii. 

Theodori Ryckii, Batavi, breviora, fed me- 
liora utilioraque in Tacitum ftudia. Prodiere Lug- 
duni Batavorum annq mdclxxxvii. Nitidius, 



xxm 

commodiufque in lucem iterum emiffa Dublinii 
anno mdccxxx. PrsBfto fuere tum excerpta ex 
Mff. Rcgio & Florentino, tum Mf. codex, qui 
olim Rudoiphi Agricola fuerat, Ei tamen plus 
aequo tribuit Ryckius, cum ille codex non tam 
vcterem fcripturam, quam viri eruditi conjeduras 
contineat. 

Chriflianus Hauffius, Germanus, nihil oper» 
in emendando Tacito, nimis in explicando collo- 
cavit Lipfiae anno mdccxiv. Eum enim ita mi- 
nutatim explanat, ut ledorem fatiget magis, quam 
dirigat. 

Jacobus Gronovius, Joannis Frederici filius, 
paternam editionem cum Mff. Florentinis recog- 
nitam, fuifque & Variorum notis cumulatam 
praelo paraverat, cum morte interceptus eft anno 
MDCcxvi« Filius qus Abraham Gronovius eam 
Trajedi ad Rhenum anno mdccxxi publicavit : 
patris memorise confulturus, fi convicia adversus 
Ryckium, aliaque muha erudito viro indigna omi* 
fiflct. Ad operis calcem reperire eft varias quaf- 
dam lediones ex Mfil codicibus Bodleiano & 
Arundeiliano excerpus. 

Jcannes Augdhis Erkestus, Germanus, in 
eamdem palseftramLipfiae proceflit anno mdcclii ; 
& maximam poft Lipfium laudem confecutus eft. 
In conferendis enim veteribus editionibus & Mf. 
codice Guelferbytano acer & diligens, multa quse 
b4 



XXIV 

alios latuerant correxit; fuafque notas Lipfii & 
Joannis Frederici Gronovii commentariis addidit : 
alteram editionem, quam ex priore noftr^ editione 
paulio meliorem fecit, anno mdcclxxii publi- 
cavit. 

PosTEA prodiere elegantiores editiones Glafgu» 
anno mdccliii, Lx)ndini anno mdcclx. Illa ut 
J. Gronovii, haec ut Ryckii exemplar exprimeret. 
Eamdem elegantiam Parifiis anno mdcclx exhi« 
buit Cl. Joannes Nicolaus Lallemakd, quam 
fua cura notifque infuper illuftravit. In hac edi* 
tione Parifienfi omiflus eft Dialogus de Oratoribus, 
qui in omnibus editionibus ante comparuerat. 

Satis fit prsecipuos Taciti editores recenfuifie. 
Eos, qui in omnes ejus libros, vel fingulos, 
notas, animadverfiones, commentarios confcrip- 
ferunt, commemorare infinitum foret ac faftidio- 
fum. Multi enim illaudabiles, quales ^milius 

FERRETUS,CarolusPASCHALIUS,LudovicUSD'OR' 

LEANS &c. Nonnulli tamen nobiles & egregii, 
ut M. Antonius Muretus, Fulvius Ursinus, 
Hugo Grotius, Daniel Heinsius, Godefridus 
Guillielmus Leibnitius, & alii quos pro loci 
opportunitate & utilitate libenter ultroque lauda- 
bimus. 

Verum cum minus voluptati, quam utilitati 
public®, fcriptis fuis confultum voli>erit Tacitus, 
getis ferme nuUa eft> qu^ eum indigenam ac pQ^ 



pularem habere non voluerit. In hac tand inter- 
pretum multitudine, principes appellare juvat. 
Suum habent Germani Micyllum, fuum Batavi 
HooFDiuM, gentilibus probatos. Inter Hifpanos 
de principatu tres certant Emmanuel Sueyro, 
Balthazar Alamos, & Carolus Coloma, quibus 
haud tam fplendor, quam brevitas deeft. Plures ha- 
bent Itali, quos inter eminent Georgius Dati, Ber* 
nardus Davakzati, & Adrianus Politi. Pal* 
mam iingulari brevitatis felicitate praeripuit Da* 
VANZATi. Laudem inter Britannos fibi pepere^ 
rant Richardus Grenewey & Henricus Savile : 
eam in fe traxit Thomas Gordon, accuratior qui- 
dem, fed adhuc pauUo laxior. Antiquum quoque 
Gallis fuit ftudium, ut Tacitum interpretarentur. 
Jam pridem rudi vetuftate obfoluere Fauchet, 
D£ LA Planche, aUique hujus veterni. Aliquid 
artis & ingenii promere ccepit Achilles db Har* 
LAY. Plus elegantise, haud fatis veritatis indidit 
Nicolaus Perrot d'Ablancourt. Mole exem^ 
plorum, t^dia aggeravit Abraham Nicolaus Ame- 
lot de la Houssaie ". Ejus verfioni, auftoris 

* Amelot de la Houflaie xi|i priores AQnaliam libros vertit, 
Cetera Taciti opera interpretatus eft Franclfcus Bruys, fed dif. 
fimulato fuo nomine. Taciie trvec des notes polilipies (ft bijioriqttes 
far M. Amelot de U Bwjfak fef M. L. C. D. G**% A /4 Haje. 
^btK Scbfitrlur^ 1731 »= 1755» 10 W. i«.i2« 



xxn 

morte inCerruptsB, finem impofuit Francifcus 
Bruys, vitiis, quam virtutibus fimilion 

In his tentamentis aliquamdiu fubftiterant Gal- 
licse literse, cum recens nos rapuit ftudiorum im* 
petus* Tum fuam verfionem adornavit Cl. Gite- 
RiN : aliam meditabatur, jamque per partes 
edere coeperat QL de la Bleterie ; quam non 
finivit, morte interceptus. Quse deerant, perfecit 
Ci. DoTTEviLLE. Intcrpretandi ieges prsefcripfit, 
& ad earum formam felefta & fplendida Taciti 
loca expreflit Ci. d'Alembert. Eorum exem- 
plis fam&que plures excitati novas apparant Taciti 
interpretationes. Vigeat crefcatque egregius ille 
ardor, quo fummus fcriptorum imperii Romani 
non modo apud nos magis ac magis inclarefcet, 
fed fi fu4 eum vi ac brevitate exprimimus, mag- 
num accedet literaturs noftrs decus & incita- 
mentum. 

In hoc autem interpretationis genere non ftetit 
Taciti admiratio ; alterum excogttavit, quo licen- 
tiiis exfpatiaretur. Illuftriores fcilicet Taciti fcn* 
tentise prsecipuaque verba, tamquam primaria & 
propria fapicntia principia funt excerpta, ampli- 
ficata, tum veterum, tum recentium aetatum ex- 
emplis comprobata. Hac in ftudiorum palaeftri, 
fpeciofiori forte, quam utiliori, multi inter Italos 
defudarunt, quorum nobiliffimi funt Scipio AmmI'- 
RATO, Afcanius Piccolomini, Trajanus Boc- 



xxva 

cALiNf, Philippus Cavriana, Virgilius Mal- 
YEZzi, & Raphael dalla Torre. Eamdem 
apud Germanos laudem xmulati funt Janus Gru^ 
TERus, Chriftophoms Forstnerus, Comdius 
Lentulus de LtEntz, aliique plurimi; & fort^ 
iis melioresy quia breviores, Abraham Golnitz 
& Marcus A Rechlingen. Non folum inter 
Hifpanos, fed etiam inter Italos nomen obtinuic 
Balchazar Alamos. His maxime operibus apud 
Gallos innotuit Amelot de la Houssair. Ma- 
jorem in Britannia celebritatem adfecutus efl Tho- 
mas Gordon. At^ quod jam fuprk monui, plus 
mihi videtur in his politicis exercitationibus oflen- 
tationis, quam utilitatis : lifque praeceptoribus rc- 
tardatur magis^ quam incitatur animus. Brevius 
certiufque iter ingrediendum. Quifquis politicam 
prudentiam addifcere cogitat, Tacitum legat. Qui 
mentem ek imbutam percupit^ Tacitum relegat. 
Hac vi4 iere fapientis proceres, quos prior aetas 
mirata eft. Hac pergant, quos gloria & utilitatis 
publicse fludium accendit. 

Excerpt* ex Praefat. G. Brotier ad Edit« fuam C. C. TaciU 
Aim. 1776 vulgatam. 



xxvm 

Excerpta adEditiones quqfdam C. ^acitiper^ 
tinefitia, qua a Broterio vel penitus funt omijfa^ 
velfujius traSiata ab J. A. Emejii in Praf 
fua ad Edit. alteram Ann. 1772 vulgatam. 

Vid. Pag. pr. 1 7. lin. 3. *Poft hanc principem 
cditionem Maettarius T. V. P. II. p. 293. comme- 
morat ed. Ven. 1484. & Rom. 1495. fed fine auc- 
tore ac tefte : unde ejus traditioni parum tribuo. 
Ego quidem nufpiam vidi earum editionum men- 
tionem eam fieri, cui fides haberi poflfet. Lipfius 
porro in praefatione editionis primse, 1574- ait fe 
ufum editionis Venetae a. cidccccxciiii. faftffi ex- 
emplo. In quo fi nihil vitii habet numerus anni, 
nec cioccccxciiii. eft pro cioccccxcvii. eam 
cditionem nemini prseter illum vifam oportet, qui 
Taciti editiones commemoravere. Itaque licebit 
mihi de his editionibus dubitare, dum idoneis 
mihi documentis perfuadeatur, iftis locis, iifque 
annis, Taciti libros editos efiTe. 

Ernefti pag. 22. 

P. 18. 1. 18. * Extare etiam fciebam alius 
Veneta Editionis exempla a. 15 12, curatae a Jo* 
Rivio ; quorum tamen nuUum mihi ante primam 
noftram editionem, contigerat videre. Nec mag- 
nopere defideraram. Etenim Ryckius, qui ejus 
cxemplum habuit, vix bis, ni fallor, aut ter in 
jiotis mentionem ejus fecit, nec quicquam ex ea 



XXIX 

protulit, quod Tacito prodeflet : unde eam, col- 
legeram, c fuperiori illa totam dudam effe, eaque 
facile carere pofie, qui illam haberet. Sed tamen^ 
occalione oblata, emi exemplum ejus & infpexi. 
Habet autem prxfatiunculam Rivii brevem, & in 
ea breviorem etiam profeffionem de opera a fe 
navata. Opus totum, recepta novae editionis cura, 
fe primum, ait, percurrifle, in eoque tot errata, 
tot nsBVOs reperifle, ut locis fupra mille correxerit. 
Qui . profeflionis modus & confenfus ejus cum 
textu Puteolani, quem in notis indicavimus, clare 
indicat, editionis Venetae proxime fuperioris, i. e. 
a. 1497. exemplum ab eo ita prelis typographicis 
accommodatum efle, ut operarum vitia tolleren- 
tur, quse praeterea vitiofa viderentur, de judicio 
fuo corrigeret. In quo quam ei interdum infeli- 
citer res fucceflerit, exemplo efle poteft correftio 
notata ad A. XI, 4. Ceterum & hanc intelligit 
Upfius, interdum cum Venetam commemorat in 
cdd. pofterioribus, ut colligi poteft e nota ed. 
quintae ad XI, 18. vid. ibi notam noftram n. lo. 
Hanc excepit editio Pbilippi Beroaldi Junioris, 
nitidiffimis chartis typifque, per Magiftrum Ste- 
phanum Guillereti de Lotharingia, Tulleniis dioe- 
cefeos, Rom£ 1515. Kal. Mart. Leonis X. Pont. 
Max. anno fecundo. Praefatiunculam Beroaldi, 
quae ad editionis rationem pertinet, quia brevis eft, 
liberautem ipfe rariflimus, fubjecimus: Pbilipp. 



XXX 

Beroaldus ad LeSlorem : ^oniam vetus Codex, unde 
buHC ipfum defcribendum aique invulgandum curavi^ 
pluribus mendis fcatet^ aquum videtur, Leffarem in 
primo quafi operis limine^ confilii mei^ quo in toto bac 
negotio ufus fum^ admonere» Namqueerroresy quipo* 
ierant nulla temeritatis nota emendariy eonfultis primo 
nonnullis eruditis &? acris judicii viris^ correxi. At 
qualora majorem in fe corrigendi difficultatem babere 
videbantury ficut erant, reliqui, appofitis interiori mar^ 
giniftellulis^ qua vitiofum Codicem teftarentur. Sepo^ 
fuimus vero librum in calce quinti libri, in quo per 
numerum cbartarum ftellulam ipfam cum fuo numero 
ianquam ad cauffam dicendam in judicium vocemus. 
3i dum leSor aut dubitationem, aut opinionem noflram 
audiet, vel fententiam approbabit meam , vel meliorem 
ipfe afferet. Verum, etfi ea diligentia fe ufum 
oilendit Beroaldus, ad calcem libri quinti, ut illos 
ipfos quinque libros, jam formis excufos, cum 
Codice vetere contulerit, & quse operse variaiTent, 
annotarit : tamen poft eum Pichena & J. Grono- 
vius non irritum laborem confumferunt, cum eun- 
dem veterem Codicem cum editis contulere : e 
quorum notatis patet, Beroaldum vel per negli- 
gentiam, vel fcripturae veteris infcitiam, non raro 
a vera leftione libri aberrafle, quod etiam aliis 
ollm viris doftis, & Petrarchae in defcribendis 
Ciceronis epiftolis, accidit. Sed illud monendi 
funt ftudiofi harum literarum, ne eundem cum 



J. Gronovio aliifque errorem crrent, ncc putent, 
Beroaldum etiam reliquos Taciti libros Ann. & 
Hiftoriarum e MS. Florentino, Langobardico ilio^ 
edidifle : quod falfiffimum efle, me res docuit. 
Ipfa pnefatiuncula, & admonitio de mendis typo- 
graphicis, libro quinto fubjeda, docere poterat^ 
Beroaldum quinque illos libros tantum e MS. Cor- 
beienfi edidifl[e. Nam alter ille Codex, incertum 
€&,, an tum jam Florentise fuerit. Si fuit, quid id 
ad Beroaldum, qui Roms erat ? Agebatur hoc 
tantum, ut libri nondum editi vulgarentur. Itaque 
& exempla Beroaldina reperiuntur^ in quibus tan- 
tum libri illi primi e Codice Corbeienfi infunt. 
Ceteri igitur additi funt ex editione Fr. Puteokni. 
Cujus rei indicium vel hoc e&y quod Ubro XL 
prsepofita eft Puteolani prse&tio. Planiflime autem 
hoc me docuit textus Romani ipfius cum Veneto 
comparatio. Etenim vidi, locis oppido paucis illum 
ab hoc difcrepare : ficubi difcrepet, id aut vitio 
operarum^ aut corredoris fedulitate faftum^ ut fere 
accidit in omnibus talibus libris. (vid. qus mox 
de Aldina ed. dicentur) Sed Mediolanenfe ex- 
emplum non habuiffe, nec operis exprimendum 
dedifTe Beroaldum^ parva res indicio efl. Nam 
in prac&tione Puteolani, quam repetitam efTe dixi 
in editione Beroaldina, idem error operarum efl, 
Fetm pro ^^// exprimentium, qui in Veneta; 
cum in Mediolanenfi Feneti fit. Itaque fruflra. 



xxxn 

J. Gronovius pluribus locis (vid. v. c. ad XV, 64. 
XVI, I. XV, II» not. I* 10» ubi mirc fe expedit) 
irafcitur Beroaldo, aliter, quam in Fiorentino Co« 
dice eflet, edenti, quseritque, ubi oculos habuerit. 
Nempe longiffime ab illo Codice Florentino, fe* 
quens unum exeihplum fuum Venetum* Sed age^ 
exemplis aliquot praster ea, quse ante indicavimus, 
pofitis, rem planam ^ciamus* A. XIII, 14. init. 
& H. IV, 21. MS* Flon arbitrium: Ber. priori 
loco arbituum^ altero arbitrumy ut Puteolanus. 
XIII, 21. extr. verbum mat^ abeft a Flor. eft 
ap. Ber. ubi J. Gron. interim vox mater mn eft in 
vetuftiffimo MediceOy undecunque eam arripuerit Bero* 
aldus: nempe e Puteolano ; ut c. 25. gladiatorum^ 
^ro gladiatores, quod eft in Flor. c. 31. extruferat^ 
pro extruxerat etc. Etiam peccata typographica 
Veneti libri fervata effe in Beroaldina patet v. c. 
A. XIII, 49- in verbo in/edebat, pro incedebat. XV, 
58. in latatum pro Utatum. Diffenfus a Puteolano 
cxempla funt XIV, 9. in produntur. c. 16. extr. 
in eruebantur. c. 17. in contentione. XV, 30. in 
poftero etc. Hujus libri exemplum habui, primum 
editurus hos libros e Bibliotheca Ducali Vinari- 
cnfi, in quam e M. Gudii bibliotheca per Schurtz- 
fieifchium illatum eft ; non multo poft emi mihi 
pulcerrimum e Britannia. 

Emefti ^.24—— 28. 



XXXlll 

Vid. pag. 20. lin. lo. Duobus annis poft, h. e. 
1519. Taciti opera edidit Bajilea J. Frobenius^ ita 
eleganter, ut fuperiores non modo xquaret^ fed 
etiam prope fuperaret. Sed nihil aliud hic a6him 
eft^ nili ut Beroaldina repeteretur, cujus etiam 
prsefatio notulsque adjedtas funt. Ut tamen ali- 
quid pra^ipui haberet hsec editio, additus efl: 
libellus obfervationum in Tacitum, ab Andr. Al- 
ciato fcriptarum. Libellus deinde de moribus 
G. a Rhenano -f- correftus eft, de quo poft dice- 
tur. Nonnullis in locis diifentit haec editio a Be- 
foaldina, fed, id quod clarum eft, vitio opera* 
rum ; ut paflim in notis monuimus : v. c. III, 73. 
ubi edidit populi contumelia Rm. pro cmtum. pop^ 
Rom. V. notk c. 29. ubi edidit ultro pro ultra etc. 
£t ifta hujus exempli erratafaepe notas & correc- 
tiones peperere Rhenano, cui hujus editionis ex- 
emplum pro bafi fuit, fsepe ad omnes editores fe- 
,quentes propagata funt, modo conjefturis tentata, 
modo etiam defenfa, ut notae noftras docebunt. 
Hanc editionem Alciati vocavi potius, quam Fro- 
benii, ut diftingueretur a ceteris, quas Frobenius 
dedit ; caVeremufque confufioni diverforum exem- 
plorum Frobenii. J. Gronovius fubinde editio- 
nem Frobenii laudat, fed intelligit eam, quam 
nos Rhenani fecundam vocamus : de qua mox 
dicendum. 

c 



ZXXIV 

Sed ante^ quam ad ceteras Frobenianas editio- 
nes accedomus, interponamus aliquid de editione 
yuniina^ Fhrenita a. 1527. 8. fa(Sta: cujus exem- 
pium poft editionem noftram primam^ e Bibiio* 
theca Schwarziana in noftram venit, £ft autem 
textus Juntinus fumtus e Beroaldina^ cujus & prs* 
fatio repetita eft cum notuli^ in libros quinque, 
primum a Beroaldo editos : fed interdum correc- 
tus ab Ant. Pranc. Varcbienji. Nam fc dicit edere 
libros quinque nuper inventos cum reliquis ejus 
operibus^ a PhiL Beroaldo juniore, viro fui fecuU 
eruditiflimo ante caftigatos, mox vero a fe itg-um 
cognitos. In quo, clarum eft, nihil, pneter cor- 
redtiones vitiorum typographicorum, intelligi pof- 
fe, aut qua^ ingenio faJScst eflent ccnjedurifque, 
ubi ipfe aliquid vitii efle putaret. Itaque editionis 
bujus critio^ oifvft nullus eft. Ne? forte plus eft 
in editione Florentina altera, quas anno 1552« ad- 
lignatur. Sed gus nihil nifi indicium dedere, qui 
eam commemorarunt : nec ejus exemplum mihi 
unquam fub oculos aut in manus venit. Re« 
deamus ergo in Germaniam & ad Bafileenfes edi- 
tiones. 

Recognitionis igitur a Rhenano &i&x exempia 

primum prodiere in eadem urbe a. 1533. ex ca-. 

demque officina Frobeniana, hoc titulo : P. Cor^ 

nelii Taciti equitis Rm. Annalium ab exceffu Augufii^ 

Jicut ipfe vocat^ Jive Hijhria Augufta^ qui vulgo te^ 



KXX7 

cepttts titulus eft^ Uhri Jedecimj qui fuperjunt^ partim 
baud oftitanter perleSliy partim^ netnpe pofteriores^ ad 
exemplar manujcriptum recogniti magna fide, fiec minore 
judicio^ per Beatum Rbenanum. Nibil bic fingi^ do^ 
cebunt caftigationes Juis quaque lihris addita. Lihel- 
lus de Germanorum populis, Dialogus de Oratoriius, 
denique de vita Julii Agricola non Jolum emaculatius 
prodeunt, Jed &f explicatius, adjunSlis in banc rem 
Jcboliis. Hac quoque editio pulcra eft, nec mul- 
tum cedit fuperiori, Manu fcriptum cxemplar, 
quo fe ufum dicit, intelligit Budenfe, de quo ante 
didum. Editum nullum habuit, quod quidem 
feteatur, pratcr prius Bafileenfe : quod fane mi- 
randum in tempore eo, quo facile reperiri primse 
editiones poterant. At Bafileenfis exempli textum 
iile vulgatum vocat, etiam ubi operarum vitio aber- 
rat a Beroaldino, aut Beroaldini peccata & aber- 
rationes ab ed, Puteolani fervat : quod non uno 
loco fa^m animadvertimus atque notavimus. 
Sic V. c. ad A, XIII, 45. dicit : fcripfimus poten-^ 
tiam ei adjicerei. Jam fic plane cdiderant Puteol. 
Beroaldus. Scd in Bafileenfi erat operarum vitio 
potenSium. XV, 44. cxtr. dicit fe caftigare abjume^ 
rentur: quod tamcn eft in omnibus praeter BafiL 
fuperioribus ; in qua opcrse dedere vitiofe ahjume^ 
retur. add. not. ad H. IV, 14. 73. extr. etc. Con- 
tra alia cjus peccata ne animadvertit quidem, ve* 
lut ea, q\ue antc notavimus, & plura alia. Ulud 

c 2 



XXXVl 

in primis nos advertit^ quod permultis locis, ubi 
cum fuperioribus, h. c. Veneto Puteolani & Bero- 
aldino confentit^ corrigit textum, plane ut habet 
ed. princeps; cujus tamen nuUam ufpiam men* 
tionemfecit: velut.A. XII, 16, 19. bis; in quo 
loco nobis fides ejus prope fufpefta fuit : XII, 32. 
extr. xibi pro Sylvarum correxit Silurum^ plane, ut 
cft in editione principe. Sed facile eum abfolvit 
tum nota viri integritas, tum multitudo locorum, 
quse pariter corrigendi ed. pr. facultatem dabat. 
Itaque ifta eum vel e libro Budenfi, vel ingenio 
petiiffe putabimus. Omnino ille fsepe ita corrigit, 
ut, unde correftio fumta fit, non dicat. Atquc 
ex iis quafdam a Viftorio excogitatas reperi, ut 
A. III, i8. 58. IV, 73. etc. quas utrum fumferit 
a Viftorio & fub nomine fuo ediderit, an cum 
Viftorio, id quod potuit accidete, in eadem con- 
jefturaB vefligia incurrerit, non audeam dicere. 
In Germania ufus efl: editione alia Italica vetere, 
de qua infra f dicemus. In Agricola & Dialogo de 
Oratoribus folo ingenio ufus efl. Ceterum addidit 
initio operis Tbe/aurum conftru£it(mm & locutiomm 
fc? vocum Tacito /elennium, citatis etiam ex Livio 
plerumque teftimoniis : quem libellum reftius fiiis 
editionibus, exemplo Seb. Gryphii, addidiflent 
Gronovii, quam Salinerii notas, quas ipfi plerum<» 
que nugatorias efiie judicant. Denique Alciati & 
Beroaldi notse & prsfationes additae funt ex edi- 



XXXVll 

tionc fuperiori. Hanc cditionem vocavi Rbenani 
primam. Etenim ea repetita eft in eadem urbe 
& officina^^a,. 1544. fed ita, ut priori illi multum 
pulcritudine concederet pofterior; quam Rhenani 
Jecmdam dizi. Nonnulli viri doAi^ nominatim 
Gronovius uterque, primam iUam ignoraverunt, 
eaque de caufla Aldinam editione Rhenani prio- 
rem putaverunt (v. J. Gronov. ad XI, 6.) & mu- 
tationes teztus tribuerunt Aldo, quas Rhenano 
debentur. v. J. Gronov. ad VI, 21. 23. 43. XIII, 
10. etc. An haec repetitio fada (it fciente Rhe^ 
nano, nec ne, (nam tum adhuc erat in vivis) 
non audeo dicere. Novs quidem prsefationis ad- 
ditum nihil eft. Nec novas nptas reperi, nifi 
forte imam, (i rede memini. Ceterum a primse 
le£tione difiert in nonnullis ; quse ego vel operis 
vel correftoribus tribuerim. Sic A. II, 38. e /m»/^ 
merei faftum tranfumere: quod correftori debetur : 
Hift. II, 8i. in verbis introrjus in Pontum pracpo* 
fitio in omifia ; quod eft vitium operarum, ferva- 
tum ufque ad Ryckium, ut alia, de quibus in 
notis monuinlus. 

Aimo poft editionem primam Rhenani, h. e. 
J534. prodiit Aldina Venetiis, odlonis : quse eft 
tnera illius repetitio, (ine ullo au&ario, aut mutar 
tione, nifi quae ab operis, ut fit, nata eft ; velut 
A* II, .38. III, 34. etc. Sempl obfervavi conjec^ 
turam Rhenani in textum receptam A. IV, 47, 



XXXVIU 

Interdum tamen ab eadifcedit^fedvitio operarum^ 
ut XII, 13. XIII, 17. etc. qus in notis indicavi* 
mus. Igitur fecile Aldina careat^ qui Rhenani 
editionem habet. 

Eadem ratio eft Grypbiaiue, quse Lugduni 1543. 
oftonis prodiit^ nifi quod plura operarum pcc- 
cata admiiit. Additse tamen funt notse Ferreti^ 
fervatufque Theiaurus Rhenani^ quem dixi. Hu«» 
jus editionis exemplum habeo^ quod totum manu 
elegante ita corredum eft^ uti prelo paratum fuifle 
videatur. Cujus ea manus eflet^ exquirere non 
potui. Upfiana quidem editione pofterior cor- 
re£tio eft. Nam emendationes fere funt e notis 
Lipfii) Mureti, aliorumque. Inprimifque id licec 
videre in Dialogo de Oratoribus^ qui totus ad 
exemplum Lipfianum correftus eft. Ante Pi- 
chens tamen recognicionem corredionem iftam 
faAam eflTe, patet ex eo^ quod nihil emendation- 
um Pichen» reperitur. Novi^ h. e. quod alibi 
non jam efllet^ perparum reperi^ quod in notis 
meis prodere non neglexi. Cetene Gryphiana?^ 
quse commemorantur^ quotquot ante lipfium 
prodiere^ haud dubie tantum priorem illam repe- 
tunt : unde eas non magnopere requifivi : qus poft 
Lipfianam hio^ip vulgatas funt, velut Antonii Gry- 
phii a. 1584. duodenis^ e Lipfiano exempio duc- 
t£ funt.. Ceterum quoties in notis nofliis ed. 



^- 



ZZXIZ 

Gryph. commemoratur, prima illa a. iSA2* intd- 
ligi debet. 

Fuic ergo illis temporibus^ h. e. inde ab a» 
1533* yalgata Taciti ledio exempli a Rhenano 
prodid, nifi forte Flarentina a. 1552« oSwtts^ quam 
CQcmnemorat FabriciuSj prioris exempli, hoc e(t 
Beroaldini, aut Juntini prioris^ h. e. a. 1517. re* 
tinens fuit; de quo nihil pronunciare in alterutram 
partem licett ^^ ^^ nunquam contigerit gus 
.editionis ezemplum videre. 

A medio autem XVIto feculo duo erudiriffimi 
viri ad Tacitum corrigendum ingenium doftri- 
namque contulere, M. Antomus Muretus, & Juftus 
Upjius. SedMuretum prsevenit Lipfius, ut ipfe 
Muretus teftatur Var. Led. XI, i. admodum 
&vens ingenio & doftrin» Lipfii. Deprebendi^ 
mus, inquit» i/a J^pe incurrijfe larumque no/lrum 
in eadem veftigia^ ut^ qui rem non noffet, plerafte 
Jkn^ffe dtermn ak altero J^fpicaretur. ^uam Juf^ 
pidmm a me^ fi mbil aliud^ temporum ratio /acile 
amoHtur, neque cadere in Upjmm Jinit fides ipfius 6? 
probitas^ fua ille mn minus, quam ingenio^ exceUit^ 
ecc Sequuntur demde quatuor capiribus quaedam 
Mureri conje&ura^, a Lipfianis diverfat. Sed edi^ 
dit etiam Roms 1580. Librum primum Ann. 
cum notis (iiis^ aliquories in Germania recufis. — 

Emefti pag. 29— '35, 



xl 

Vid. pag. 10. lin. 14. Codex Guelferbytanus etfi 
recens eft, tamen & ad ledtiones nonnullas confir- 
mandasy & ad meliores indagandas fubinde profuit. 
Comple£titur folos libros Annalium inde ab un^ 
decimo, & Hiftoriarum. Scriptus eft in mem* 
brana, manu elegante, & paffim correftus a manu 
fecunda: ita tamen, ut plerumque priorem lec- 
tionem adfequi liceat. Correftiones faepiffime cum 
ledionibus ed. pr. confentiunt: five ex eodem 
Codjce, five ex ipfa illa editione promtse funt. In 
Germania recenfenda (vid. pag. 10. lin.28.) ufus 
fum etiam varietate Codicis chartacei Turicenfis, a 
Petro de Numagen, Treyirenfi, Capellano S. Le* 
onhardi prope Thuregum, ita fe vocat ipfe, fub 
finem fec. XV. fcripti : quem mea caufla, pro 
fingulari fua in me benevolentia, excerpfit J. J. 
Breitingerus, V. C. Praeterea mihi Kappius nofter^ 
obtulerat editionem (vid. pag. 36. lin. *o.) libelli 
veterrimam, qua comparanda cum vulgatis cog* 
novi, efle illum ipfum Codicem, quem ab ArtoU 
pho medico acceperat Rhenanus. Ejus ope mihi 
licuit reperire originem leftionum, a Rhenano (vid. 
pag. 33. lin. 10.) in iUum libellum indu6tarum, 
& ipfum libellum non uno in loco corrediorem 
reddere. Ita autem in multis confentit cum ex« 
cerptis veteris editionis, ab Abr. Gronovio adjefti^ 
Var. Led* Cod. Arund. ut ab initio eandem pu^ 



xli 

tarem. Sed dcinde iu reperi difFerre, ut illum 
librum ab hoc diverfunl judicarem. 

Ernefti pag. 44. 

De vulgata Jive recepta leSiione, 

Libet monere ftudiofos, ut difcant, quse res 
fit ca, quam vulgatam five receptam leSlionem di- 
cant, quam tam faepc in ore habeant imperiti rei 
CriticsB, cujus tantam reverentiam plerique ita 
profiteantur, ut reverentiam erga audoris cujufquc 
libros nuUa in re magis ponant, quam in confer- 
vandis eorum vitiis omnibus. Vere dixit, qui 
homines plerumque nefcire dixit, quid fibi velint, 
cum de recepta ledione vulgatoque textu loquan- 
tur. Plerumque vulgatam & receptam ledionem 
homines intelligunt, quam in fuo Hbro habent, 
h. e. faepc conjedhiram in textum illatam, quod 
fexcenties in Tacito faftum, vitium operarum, 
correftionem pravam male curiofi corredoris fpe- 
ciminum typographicorum. Itaque, quod mirere, 
alius aliam vulgatam leftionem & receptam habet. 
Intelligitur res planiflime Taciti exemplo. Rhc- 
nanus vulgatam ledionem, ut vidimus, intelli- 
gebat, quicquid eflet in ed. Bafil. 1519. five refte,' 
fivc prave expreflTum. Poft eum intelligebant hoc 
nomine, quicquid in editione Bafil. Rhenani eflTet, 
aut in iis, quse ex hac fluxiflfent : Lipfius leftio- 



xlii 

nem ignobilioris & obfcurae editionis, quam prelis 

typographicis accommodabat^ vel maxime ejus 

mendas : Pichena fcripturam omnem qualemcun- 

que LipfiansB ed. 1585. Ryckius ed. Gronovianae, 

five Berneccerianae. Quse ergo eft vere vulgata 

& recepta Taciti leftio? Profefto faepe animad- 

verti vulgatae leftionis nomen nihil efle, nifi, quod 

de Fortuna dixit vetus aliquis, dyvSiai UiaXop, 

perfugium certe infcitiae. Non videndum eft in 

fcriptoribus antiquis, quae vulgata le6lio fit : funt 

enim faepe in uno loco plures vulgatae ; atque etiam 

mendas vdgantur, ut centies in notis ad Tacitum 

docui : fed quae bona fit, e bonis libris & correftis 

dufta, & lingua? legibus rebufque confentiena 

maxime,-" 

Ernefti pag. 42-^43. 

Pag. 31. lin. 7. poft verba MS. Corbeienfi^^, 
(vid. pag. I. lin. 20.) 

Pag. 37. lin. 23. ante verbtm Anno fone^ Vid. 
pag. 20. lin, 16, 



Ordinem Chronohgicumy quem adjingulos mar* 
^ines nonnullarum editionum apponere folitum 
efiy maxime earum^ quas nos fecuti fumus^ 
Broterianarum utrarumque^ atque alterius 
y. A. Ernejiiy in hac nojlra feorfum exprimi 
curavimus. Id vero haud perperam^ fed con^ 
fulto fecimusy quo nitor typograpbicus mejius 
fervaretur. 



TABULA CHRONOL. 

AP TOM. I. 



Pag* Lin. 



A.U.C. 

J.C. 
A.U.C. 

J. C. 
A. U. C. 

J.C, 
A.U.C. 

J.C, 
A, U. C. 

J.C, 
A.U.C. 

J.C. 
A.U.C. 

J. C. 
A.U.C. 

J.C. 
A.U.C. 

J.C, 
A*U.C. 

J.C. 
A.U.C. 
J.C. 



767 
HJ 

769 

16 

770 



77» 
18 

772 
»9 



46 
67. 

73 

101' 
lOI 



17J III- 



iii<- 
I 115. 

\ "5- 
140- 



773 l 140 



20 

774 
21 

22 j 
776 

711 



161- 
161. 
175. 
175- 
194- 
199- 
212- 
212- 
225- 



-7 
-20. 

- I 
-20. 
-21 

- 2. 

- 3 
-23. 
-24 
-21. 
-21 
-'3- 
'H 

-23 
.24. 

- I 
-18. 
^19 

- 2. 



Pag. Lin. 

A.U.C. 778.1 225 5 

J.C. 25/ 235 28. 

A. U.C.7791^ 236— 1 

J. C. 26/ 
A.U.C. 780 "^ 

J. C. 27 
A.U.C. 781' 

J. C. 28 
A.U. C. 782! 

J>C. 2 9 J 

A.U.C. 7841 

J-c. 3T; 

A.U.C. 785 

J' C. 32 
A.U.C. 786 

J-C. 33 
A.U.C. 787 

J-C. 34 
A.U.C. 788 
, J-C. 35 

A.U.C. 789 

J.C. 36 

A.U.C. 790 

J-C. Z7 




TABULA CHRONOL, 

AD TOM. II. 



Fig« Lin. 



A.U.C. 800 

J.C. 47 
A.U.C. 801 

J. C. 48 
A.U.C. 802 

J-C. 49 
A.U.C. 803 

J.C. 501 
A.U.C. 804." 

J.C. 51 
A.U.C. 805 

J-C. 52 j 
A.U.C. 806" 

J-C. S3J 
A.U.C. 807^ 

. ,J/S' ^+J 
A.U.C4 808 ^ 

J.C. 55 
A.U.C. 809 

J.C. 56/ 
A.U.C. 810 1 

J.C. sil 
A.U.C. 81X l 

J.C. 58/ 
A.U.C. 812* 

J-C. 59 _ 
A.U.C. 813! 

J.C. 60 J 
A. U.C. 814 1 

J.C. 61/ 
A.U.C. 815 



) 137— 



U.C. 815! 171— I 
J. C. 62/ »05—1 
U.C. 8161 205—1 

J. C, 63 J 211 2 



Fig. Lln. 




CHRONOL. AD GERM. 



A.U.C. Ss^\ *79— - ' 
- ' 98/ 



J.C. 



311- 



5' 



CHRONOL. AD AGR. 

A.U.C. 850! 317 I 

J. C. 97 / 356 5. 



TABULA CHRONOL. 
AD TOM. in. 

A.U.C. 822 1 5 I 

J. C. 69 j 270—25. 

A.U. C. 823 1 270 26 

J.C. 70/ 339 19. 



TABULA CHRONOL. 
AD TOM. IV. 

A.U.C. 828 1 5 I 

J-C. 75 J SJ 7* 



BREVIARIUM 

L I B R I P R I M I. 

I. RoMANARUM nrum ftatus ab Urbe 
conditd ad Augujii excejfum. V. THberius im^ 
periumfufcipit^ tardi^ & cupidinem dijpmulans. 
Roma in fervitium ruit. XVI. Pannonicas 
legiones tres feditio gravis incefjit. Ea, mijfo 
Drufo, THberiiJilio^ agre componitur. XXXI. 
Idem in Germanid inferiore motusy qui confedit, 
non Jine fanguine & ccede. L. Germanicus 
Cafar in hojiem ducit: edque expeditione Marf^ 
Hubantesy BruSteri^ Vjipetes vajiati^ aut caji. 
LIII. Juliay Augujli flia^ Rhegii vitamf^ 
niit. LIV. Sodales in honorem Augujiiy & 
ludi Augujiales injiituti. L V. Germanicus ite^ 
rumRhenum tranfmittit^ in Cattos ducit: agros, 
domosy hominesy vajlatj urit, cadit : Segejiem 
objidione Arminii liberat. Ob hac imperator 
confalutatus. LIX. Bellum deinde in Cherufcos 
gejium. Reliquia Vari & militum leSta: fupre^ 

B 



maque iis foluta. LXIII. Romani in reditu^ 
fub Cacind duce^ periclitati. Hojles tamen 
profperd eruptionefujiyfugati^ LXXIL Ma^ 
jejlatis lex reducla^ & afpere exercita. LXXVL 
Tiberis inundat. LXXVIL T^heatri licentia 
erumpit : & per eam caufam decreta patrum 
exprejfa ad coercendos hijiriones. LXXIX. 
Pojiremo a£ium de fubducendis Tiberi aquis^ 
Eoque nomine querela civitatum Italia^ (^ 
/egationes. 

Hac biennio fere gefta. • 
A. u. c. j. c. 

C Scxto Pompeio, 
DCCLXVii. 14 Coff. < ^ 

( Scxto Appuleio. 



DCCLXTXXX, 15 Coff. < 



Drufo CaeTare, 
Norbano Fbcco^ 



C C O R N E L I I 

r A c I r I 

A N N A L E S. 

LIBER PRIMUS, 



U. 



' RBEM RoMAM a principio reges habuerc. 
Libcrtatem & confulatum L. Brutus inftituit, Dic- 
taturae ad^tempus fumcbantur: neque decem- 
viralis poteftas ultra biennium, neque tribuno- 
rum militum confulare jus diu valuit. Non 
Cinnae, noii SuUae longa dominatio: & Pompeii 
Craffique potentia, cito in Caefarem ; Lepidi, atque 
Antonii arma, in Auguftum cefTere ; qui cunfta 
difcordiis civilibus fefla, nomine Principis fub im- 
perium accepit. Sed veteris populi Romani prof- 
pera, vel adverfa, claris fcriptoribus memorata funt : 
temporibufque Augufti dicendis non defuere decora 
ingenia, donec glifcente adulatione deterrerentur. 
Tiberii, Caiique, & Claudii, ac Neronis res, floren- 
tibus ipfis, ob metum faUk ; poftquam occiderant, 
recentibus odiis compofitae funt. Inde confilium 
mihi pauca de Augufto, & extrema tradere : mox 

B2 



4 C. CorneliiTaciti 

Tibcrii principatum, & cetera, fine ira & ftudio, 
quorum caufas procul habeo. 

II. PosTQjjAM, Bruto & Caffio csefis, nullajam 
publica arma ; Pompeius apud Siciliam oppreflus; 
exutoque Lepido, interfefto Antonio, ne Julianis 
quidem partibus, nifi Caefar, dux reliquus : pofito 
triumviri nomine, confulem fe ferens, & ad tuen- 
dam plebem tribunicio jure contentum; ubi mi- 
litem donis, populum annona, cundlos dulcedine 
otii pellexit, infurgere paullatim, munia fenattls, 
magiflxatuum, legum in fe trahcrc, nuUo adver- 
fante; cum ferocifllimi per acies, aut profcriptionc 
cecidiflent ; ceteri nobiiium, quanto quis fervitio 
promptior, opibus & honoribus extoUcrcntur ; ac 
novis ex rebus aufti, tuta & prsBfentia, quam 
vetera & periculofa mallent. Neque provincia 
illum Vemm flatum abnuebant, fufpefto fcnatfis 
populi^e imperio ob certamina potentium, & 
avaritiam magiflxatuum : invalido legum auxilio, 
quae vi, ambitu, poflxemo pecunia turbabantur. 

III. Ceterum Auguflns fubfidia dominationi 
Claudium Marcellum, fororis filium, admodum 
adolefcentem, pontificatu & curuli asdilitatc ; M» 
Agrippam, ignobilem loco, bonum militia, & vic- 
torisB focium, gcminatis confulatibus extulit ; mox 
defundto Marcello, gencrum fumpfit : Tiberium 
Neroncm, & Claudium Drufum, privignos, im- 
peratoriis nominibus auxit, integr^ ctiamdum do- 



AvnaliumLib.L 5 

mo fua. N^m genitos Agrippa, Caium ac Lucium, 
in familiam Csfarum induxerat; necdum ponti 
puerili praetexta, principes jiwentutis appellari, def- 
tinari confules, fpecie recufands flagrantifliiTie cu-* 
piverat. Ut Agrippa vita conceffit, L, Caefarem 
euntem ad Hifpanienfes exercitus, Caium remean* 
tem Armenia, & vulnere invalidum, mors fato pro- 
pera, vel novercae Livise dolus abftiilit; Drufoquc 
' prid^ exftinfto, Nero folus e privignis erat : illuc 
cundU vergerc: filius, coUega imperii, confors 
tribunicifie poteftads adfumitur, omnefque per exer- 
^itus oftie^tatur : non obfcuris, ut antea, matris ar* 
tibus, fed palam hortatu. Nam fenem Auguftum 
devinxerat adeo,.uti nepotem unicum, Agrippam 
Poftumum, ininfulamPlanafiam projiceret: rudem 
fane bonarum ardjHii, &• robore corporis ftolid^ 
feroccm, npUius tamen flagitii compertum. At her- • 
cule GermanicumDrufo ortum, o£to apud Rhenum 
legionibus imppfuit, adfcirique per adoptionem a 
Tiberio ju0it, quamquam eflet in domo Tiberii 
flliusjuyems,fedquo pluribus munimends infift^ret. \ 
Belium ei tempeftate nuUum, nifi adversus Ger- 
manos fupererat: abolendae magis infamiae, ob 
amiflum cum Quinailio Varo exercitum, quam 
cupidinc proferendi imperii, aut dignum ob pra?- 
mium. Domi res tranquiilae : eadem magiflratuum 
vocabula. Juniores poft Aftiacam viftoriam, eriam 

B3 



6 C. CORNELII TaCITI 

fenes plerique inter bella civium nati: qudtuf»- 
quifque reliquus, qui rempubiicam vidifTet? 

IV. Igitur verfo civitatis ftatu, nihil ufquam 

prifci & integri moris : omnes, exuta «qualitate, 

juffa principis afpeftare : nulla in praefens formi- 

dine, dum Auguftus aetate validus, feque & domum 

& pacem fuftentavit. Poftquam provefta jam fe- 

neftus, aegro & corpore fetigabatur, aderatque 

finis, & fpes novae : pauci bona libertatis incaffum 

differere, plures belium pavefcere, alii cupere; 

pars multo maxima imminentes dominos variis ru- 

moribus differebant. *' Trucem Agrippam, & 

' ignominia accenfum ; non aetate, neque rerum 

' experientia tantae moli parem. Tiberium Ne- 

* ronem maturum annis, fpeftatum beilo : fed 

* vetere atque infiti Claudia familiae fuperbia ; 
' multaque indiciafaevitise, quamquam premantur, 

* erumpere. Hunc & prima ab infantia eduftum 
^ in domo regnatrice : congeftos juveni confulatus, 
^ triumphos : ne iis quidem annis, quibus Rhodi 
^ fpecie fecefsus exfulem egerit, aliquid quam 
' iram, & fimuiationem, & fecretas libidines me- 
' ditatum. Accedere matrem muliebri impoten- 

* tia : ferviendum femina?, duobufque infuper a- 
^ dolefcentibus, qui rempublicam interim premant, 
' quandoque diftrahant,*' 

V. HiEc atque talia agitantibus, gravefcere va- 
letudo Augufti : & quidam fcelus uxoris fufpefta- 



AnnaliumLib.I. 7 

bant. Quippe rumor incefferat, paucos ante men- 
fes, Auguftum, eledis confciis, & comite uno 
Fabio Maximo, Planafiam vedum, ad vifenduih 
Agrippam. Multas illic utrimque lacrimas, & fig- 
na caritatis, fpcmque ex eo, forc ut juvenis pena- 
tibus avi redderetur : quod Maximum uxori Mar* 
cisB a^eruiffe : illam Livise : gnaram id Caefari : 
neque multo poft, exftbdto Maximo (dubium an 
quaefit^ morte) auditos in funere ejus, Marciae 
gemitus femet incufantis, " quod caufa exitii 
** marito fuiffet." Utcumque fe ea res habuit, 
vixdum ingreffus IUyricum Tiberius, properis 
matris literis accitur : neque fatis compertum eft, 
fpirantem adhuc Auguftum apud urbem Nolam, 
an exanimem repererit. Acribus namque cuftodiis 
domum, & vias fepferat Livia 2 Isedque interdum 
nuntii vulgabantur, donec provifis, quae tempus 
monebat, fimul exceffiffe Auguftum, & remm 
potiri Neronem fama eadem tulit. 

VI. Primum facinus novi principatus fuit, Pof- 
tumi AgrippsB caedes : quem ignarum inermum- 
qye, quamvis firmatus animo, centurio aegre con- 
fecit. Nihil de ei re Tiberius apud fenatum diffe- 
ruit. Patris juffa fimulabat, v quibus praefcripfiffet 
tribuno cuftodige adpofito, '* necunftaretur Agrip- 
'* pam morte adficere, quahdoque ipfe fupremum 
'* diem expleviffet." Miilta fine dubio fsevaque 
Auguftus de moribus adolefcentis queftus, ut ex- 

B4 



8 C. CORNELII TaCITI 

filium ejus fenatufconfulto fancirctur, perfecerat : 

cetemm m millius umquam (uoFum necm duravit : 

neque mortem nepoti pro fecuritate privigni inla^ 

tam, credibile erat. Pro^us v€ro, Tiberium ac 

Liviam^ illum metu, hanc novercalibus odiis, 

fufpeAi & invifi juvenis csdenl feftinavifle. Nun- 

tianti centurioni, ut mos miiitiae, " feftum eflfc 

*^ quod imperaffet *' : ** neque imperafle fdfe, & 

*^ rationem fa6ti reddendam apud fenatum;" re- 

fpondit. Quod poftquam Salluflius Crifpm, parti- 

ceps fecretorum ( is ad tribunum miferat codicil- 

los) comperit ; metuens ne reus fubderecur, juxtk 

periculofo ficta feu vera jwcMneret, monuit Liviam, 

/^ ne arcana dom(i5, ne confiHa amicorum, 

** minifteria militum vulgarentur : neve Tiberius 

*^ vim principatus relblveret, cunfta ad fenatum 

** vocando. Eam conditionem «ffe imperandi, ut 

'^ non aliter ratio conftet, quam fi uni r<eddatur.*' 

VII. At Romj£ ruere in fervitium confules, 

patres, eques : quanto quis inluftrior, tanto magis 

falfi ac feftinantes^ vultuque compofito, ne lacti 

cxceffu Principis, neu triftiores primordio, la- 

crimas, gaudium, queftus, adidationes mifcebant^ 

Sex. Pompeius & Sex. Appuleius, confules, pri- 

mi in verba Tiberii Csiaris jurav^re : apudque eos 

Seius Strabo, & C. Turranius, ille praBtoriarum 

cohortium praefedus, hic annonse : mox fenatus, 

milefque & populus. Nam Tibcrius cunfta per 



AnkaliumLib.L g. 

coniules iacipiebac, taniquaai vetere republici, $i 
ambiguus impecandi : oe edid:uni quidem^ quo 
patie8 in curi^ vocabat^ nifi tribunicbe poteft^- 
ds prafaipdoDe poTuk, fub AuguAo acceptse. 
Verha edi&i fu£re pauca, & fettfu pennodefto ; 
^ de hoikxibus parentis coii£iilcurum : neque ab-* 
^^ fcedece a x^orpone : idque unum ex publicis mu- 
" neribusuCirpace." SeddefundtoAugiiAo, fignym 
{HTastoriis cofaortibus, ut imperator dederat : excu- 
tuse, arma, cetera aul» : miles ia ibrum, miles in 
curiam comkabatur : lifiecas ad ^xercitus, tamquam 
adepto principaitu, mifit : nufquam cundabundus^ 
ra& chm in fenatu loqueretur.^aufa praecipua «k 
fomudiaey oe Germanicus^ in cujus manu toc le- 
g^iones, immenfa £xiorum auxiiia, mirus apud 
populum ^yor, iaiabere knperium^ qukm exfpec- 
tane mailet. Dabat & £unse, ut vocatus eleftufque 
^iiks a repdblici rider<etur, quam per uxorium 
ambkum, & Heoiii adoptione inrepfifle. Poftea 
cogDkum £&, ad intrafpiciendas etiam procerum 
Toluntalies, indAJnStam dubkajDionem : nam veit>a, 
^tus, im ^crimen detorquens recondebat* 

¥IIL NiMiL primoienat66die agi paflus, nifi de 
£jpromis Augufli, cups teflamentum inlatum per 
vii^ines Vdbe, Tiberitiisi ic L,wisLm heredes habu- 
jt. lisria in fampiliam JuUaAi^ nomenque Auguftse 
;ulfiiiiiebatur : in fpem fecundam Bepotes prone- 
foceique : certio grad^ primores civitatis icripf^at : 



10 CCORNELII TACtTI 

plerofque invifos fibi, fed jaftantid gloriaque ad 
pofteros. Legata non ultra civilem modum, nifi 
^^^^o.5i4TT\i^i quod populo & plebi ccccxxxv, prsetoriarum 
cohortium militibus fingula nummiim miliia, le- 
gionariis atque cohortibus civium Romanorum tre- 
cenos nummos viritim dedit. Tum confultatum 
de honoribus, ex quis maxime infignes vifi : . ** ut 
*^ porti triumphali duceretur fiinus," Gailus Afini- 
us ; *^ ut legum latarum tituli, viftarum ab eo 
** gendum vocabula anteferrentur," L; Arruntiu* 
cenfuere. Addebat Meflala Valerius ^^ renovan- 
*^ dum per annos facramentum in nomen Tiberii :" 
interrogatufque aTiberio, **num, fe nundante, 
** eam fententiam prompfiffet ? '* " fponte dixiffe," 
Irefpondit ; " neque in iis quae ad rempublicam 
'* perrinerent, confiiio nifi fuo ufurum, vel cum 
^* periculo offenfionis.** Ea fola fpecies adulandi 
fupererat. Conclamant patres, **corpus ad ro- 
*' gum humeris fenatorum ferendum*" Remifit 
Cafar adrogantijnoderatione : populumque edifto 
monuit, ** ne, ut quondam nimiis ftudiis fiinus 
*^ divi Julii turbaffent, ita Auguftaim in foro po- 
** ti^s, quam in campo Martis, fede deftinata, cre- 
** mari vellent." Die funeris, milites velut prsefi- 
dio ftet^re, multum inridendbus, ^qui ipfi viderant, 
quique a parendbus acceperant diem illum crudi 
adhuc fervitii, & libertatis improfpere repedta?, 
cum occifus didator Csefar, aliis peffimum, aliis 



AiJKALitrMLiB. 1* it 

|)ulchemmum facinus videretur : ** nunc feneni 
*^ Principem, longi potentia, provifis etiam here- 
*^ dum in rempublicam opibus, auxilio fcilicet 
'^ militari tuendum, ut fepultura gus quieta foret/' 
IX. MuLTUS hinc ipfo de Augufto fermo, ple- 
rifque vana mirantibus : ** quod idem dies ac- 
*^ cepti quondam imperii princeps, & vitae fupre- 
*^ mus ; quod Nolse in domo & cubiculo, in quo 
*^ pater ejus Oftavius, vitam finiviflet, Numerus 
'* etiam confulatuum cclebrabatur, quo Valerium 
*^ CorVum & C.Marium fimul sequaverat; conti- 
** nuata per feptem & triginta annos tribimicia po- 
^* teftas ; nomen imperatoris femel atque vicies 
** partum ; aliaque honomm multiplicata, aut 
*^ nova/' At apud prudente? vita ejus varie ex- 
toUebatur, arguebaturve. Hi '* pietate erga pa- 
*^ rentem, &neceffitudine reipublicae, in qua nul- 
** lus tunc legibus locus, ad arma civilia aftum, 
^* quae neque parari poflent, neque haberi per bo- 
** nas artes : multa Antonio, dum interfeftores 
** patris ulcifcerctur, muka Lepido conceffiflTe ; 
'* poftquam hic focordii fenuerit, ilie per hbidines 
^' pefluni^atus fit, non aliud difcordantis patriae 
** remedium fuiflTe, quam ut ab uno regeretur. 
'^ Non regno tamen, neque didatur^, fed Prin- 
^' cipis nomine conflitutam rempublicam : mari 
*^ Oceano, aut amnibus longinquis feptum impe- 
** rium : regiones, provincias> claflTes, cunda in- 



11 C CoftKELlxTAClTl 

*' ter fe coonexa ; jus apud cives, modeftiam apud 
*^ focio* : Urbem ipfam magnifico oraatu : pauca 
*' admodum vi tradata, quo ceteris quies eflet/' 
X. DicEBATUR contra^ *^ pietatem erga pa- 
^* rentem, & t^mpora reipublica, obteyatui fump- 
'^ ta : ceterum cupidine dominandi coficitos per 
*^ lafgitiofies veteraoos, paratum ab adolefcente 
^^ privato exercitum^ corruptas confuUs legiones, 
*^ fimulatara Pompeiaoarum gratiam partium : 
•^ mox ubi decreto patrum, fiifces & jus praetoris 
^* invaferit, ca&fis Hirtio & Pansi (five hoftis iUos, 
*^ feu Pan{am venenum vulneri adfufum> fui mio 
^^ Itfes Hiitium, & machinaiior doli Cafar abftu- 
•^ lerant) utriufque copias accypaviflTe : extortum 
*^ invito fenatu confulatum, armaque qua in An- 
'^ tonium acceperit^ contra rempublicam verfa x 
*^ profcripdonem civium, divifiones agrorum, ne 
'^ ipfis quidem, qui fecere, laudatas. Sane Caffii, 
'^ & Brutorum exitus patemis inimicitiis datos 
^' (quamquam fas fiiyprivata odia publicis utiUta- 
^' tibus remittere) fed Pompeium imogjine pacis, 
*^ fed Lepidum fpecie amicitiae deceptos : poft, 
^^ Antonium Tarentino Brundifmoque foBdere, & 
^^ nuptiis forpris inleftum, fubdolse adfinttatis 
*^ poenas morte exfolvifie. Pacem fine dubio 
^^ poftfaffic, verum cruent^m : LoUianas, Varia- 
^^ nafque clades : interfeftos BLomse Varrones, 
«* Egnatios, Julos/* Nec domefticis abftia^a- 



AkkaliumLib.L 13 

tur. ^^ Abdudta Ncroni uxor ; & Gonfulti pcr lu- 
'* dibrium pomiikes, an concepto, necdum edito 
•^ partu rite nuberet : (^Tedii & Vedii Pollionis 
** kixu9 : poftremo Liria gravis in rempublicam 
*^ mater^ gravior domui CsBfarum noverca. Nihil 
^* deorum honoribus reliftum, cum fe templis & 
^* effigie numinum, per flamines & faccrdotes coli 
•' vellet. Ne Tibcrium quidem caritate, aut rei- 
•* puMicsB* cur4 fuccefforem adfcitum : fed quoni- 
** am adrogantiam favitiamque ejus introl^xerit, 
^* comparatione deterrimi fibi gloriam qusBfiviffc.** 
Etcnim Auguftus, paucis ante annis, cum Tiberio 
tribuniciam poteftatcm a patribus rurfum pcrfhikret, 
quamquam honori oratione, quaedam de habitu 
vultuque & inflitutis ejus jecerat, quac vehit excu* 
fando exprobrarct. 

XL CETERtrM fcpukuri morc perfedia, tem- 
phim & caeleftcs religiones decernuntur. Verfae 
inde ad Tiberium preces. Et ille vaii^ diffcrebat, 
dc magnitudine imperii, fui modcfliA. ^* Solam 
** divi Augufti mentem tantse molis capacem : 
'* fe in partem curarum ab illo vocatum, experi- 
^* cndo didiciffe, qu^m arduum, quiLm fubjeftum 
^^ fortunae, regendi cunfta onus : proinde in ci- 
** vitate tot inluftribus viris fubnixft, non ad unum 
** omnia deferrent ; plures feciliiis munia reipub- 
*• lica fociatis laboribus exfecuturos.'' PIus in 
oratione taK dignitatis, quam fidei erat : Tiberio- 



\ 



14 C. CorneliiTaciti 

que etiam in rebus, quas non occuleret, feu na» 
tura, five adfuetudine, fufpenfa femper & obfcura 
vcrba : tunc vero, nitenti ut fenfus fuos penitus 
abderet, in incertum & ambiguum magis implica- 
bantur. At patres, quibus unus metus, fi intelli- 
gere viderentur, in queftus, lacrimas, vota efFundi : 
ad deos, ad effigiem Augufti, ad genua ipfius ma- 
nus tendere; cum proferri libellum recitariquc 
juffit. Opes publicsB continebantyr : quantum 
civium, fociorumque in armis; quot claffes, 
regna, provincise, tributa, & ve6tigalia, & ne- 
ceffitates ac largitiones : quse cunfta fui manu 
perfcripferat Auguftus : addideratque confilium, 
coercendi intra terminos imperii ; incertum metu, 
an per invidiam. 

XII. Inter quae fenatu ad infimas obteftationcs 
procumbente, dixit forte Tiberius, " fe, ut non 
^* toti reipublicgs parem, ita quaecumque pars 
** fibi mandaretur, ejus tutelam fufcepturum." 
Tum Afinius Gallus, " Interrogo," inquit, ** Cae- 
** far, quam partem reipublicae mandari tibi 
*' velis ?" Perculfus improvifi interrogatione, 
pauUum reticuit, dein coUedto animo refpondit : 
^* Nequaquam decorum pudori fuo, legere ali- 
** quid aut evitare ex eo, cui in univerfum ex- 
** cufari mallet.'* Rurfum Gallus (etenim vultu 
oiFenfionem conje<9:averat) " non idcirco interroga- 
^' tum" ait, ** ut divideret quae feparari neqviirent; 



A N N AL I U M L I B. L Ij 

** fcd ut fu^ confeflione argueretur, unum efle 
'^ reipublicae corpus, atque unius animo regen- 
** dum/' Addidit laudem de Augufto, Tiberi- 
umque ipfum vidoriarum fuarum, quaeque in 
toga per tot annos egregie feciflet, admonuit. Nec 
ideo iram ejus lenivit, pridem invifus, tamquam 
dufta in matrimojiium Vipfania, M. Agrippse 
filia, quae quondam Tiberii uxor fiierat, pluf- 
quam civilia agitaret, Pollionifque Afinii, patris, 
ferociam retineret. 

XIII. PosT Qjj^ L. Arruntius, haud multum 
difcrepans a Galii oratione, perinde offendit. 
Quamquam Tiberio nuUa vetus in Arruntium ira: 
fed divitem, promptum, artibus egregiis, & pari 
fam^ publice, fufpe6tabat. Quippe Augufhis fu- 
premis fermonibus cum tra£taret, quinam adipifci 
principem locum fuffe6turi abnuerent, aut impares 
vellent, vel iidem poflTent cuperentque : " M. Le- 
** pidum" dixerat ^' capacem, fed afpernantem : 
" Gallum Afinium, avidum, at minorem: L. 
** Arruntium, non indignum, &, fi cafus daretur, 
*' aufurum." De prioribus confentitur. Pro Ar- 
nmtio quidam Cn. Pifonem tradid^re : omnefque 
praeter Lepidum, variis mox criminibus, ftruente 
Tiberio, circumventi funt. Etiam (^ Haterius, 
& Mamercus Scaunis, fufpicacem animum per- 
ftrinx^re : Haterius cum dixiflet, ** Quoufque pa- 
^^ tifris, Caefar, non adefle caput reipublicse ?*" 



i6 C. CorneliiTaciti 

Scaurus quia dixerat, *' fpctn cffc ex co non inri- 
** tas fore fenatus preccs, quod rclationi confuhim 
'* jure tribunicisB poteftatis non interccffiffet.^ 
In Haterium ftatim inveftus cft ; Scaurumy cui 
impiacabiliis irafcebatur, filentio tramifit : fcfluf- 
que clamore omnium, expoftulationc fingulorum, 
flexit pauUatim, non ut fatcretur fufcipi a fc im- 
perium, fed ut negarc & rogari definerct. Con- 
ftat Haterium, cum deprecandi caufl palatium in- 
troiffet, ambulantifqueTiberii gemia adYoivcrctur, 
prop^ a militibus intcrfcftum, quia Tibcrius cafu, 
an manibus gus impcditus, prociderat : ncquc 
tamen periculo talis viri mitigatus cft, doncc Ha- 
terius Auguflam orarct, cjufquc curatiflimis prc- 
cibus protegeretur.^ 

XIV. McLTA patrum & in Auguftam aduhtia. 
Alii parenfem, alii matrem pairia adpcllandam; 
plerique itt nomini Caefaris adfcriberctur, Julia 
filiusj cenfebant. Ille ^* moderandos fcminarum 
** honores,*' diditans, ^ eidcmquc fe tempcran- 
*^ tia ufurum ih his^ quae fibi tribuerentur ;" ccte- 
riim anxiiis: invidia, & muliebre faflighim in de- 
minutioneni ful accipiens, nc liftorcm quidem ci 
' decemi pafliis eft : aramque adoprionis, & alia 
hujufcemodi prohibuh. At Germanico Caefari 
proconfulare imperium petivit, miflique legati qui 
defcri-ent, fimul maeftitiam ejus ob exceffum Au- 
gufti folarentur. Quominus idem pro Drufo po- 



AnnaliumLib. L ij 

fixilaretur, ea caufa, quod defignatus conful Dru- 
fus, prafenfque erat. Candidatos pratura duo- 
decim nominavit, numerum ab Augufto tradi- 
tum : & hortante fenatu ut augeret, jurejurando 
ohftrinxit, fe non exceflurum. 

XV. TuM PRiMUM e campo comitia ad patres 
tranilata funt. Nam ad eam dicm, etfi potiflima ar- 
bitrio Princjpis, quaedam tamen ftudiis tribuum 
fiebant : neque populus ademptum jus queftus (^, 
nifi inani ruaK>re : & fenatus largitionibus ac pre- 
cibus fordidis exfolutus, libens tenuit, moderante 
Tiberio, ne plures quam quatuor candidatos com- 
mendaret, fine repulsi & ambitu ddfignandos. 
Inter qu» tribuni plebeii petiv^re, ut proprio fum- 
ptu ederent ludos, qui de nc^ine Augufti, faftis 
additi, Auguftales vocarentur : fed decreta pecunia 
ex «rario, utque per Circum triumphali vefte ute- 
rentur : curru vehi h^ud permiflTum. Mox celebratio 
annua ad praetorcm tranflata, cui inter cives & pe- 
regrinos juriHdidio eveniflet. 

XVI. Hic RERUM urbanarum fl^itus erat, cum 
Pannonicas legiones feditio inceflit : nullis novis 
caufis, nifi quod mutatus Princeps licentiam tur- 
barum, & ex civili bello fpem pr^emiorum often- 
debfttXaflxis a^flivis tres fimul legiones habebantur, 
prsefidente Juaio Bljefo : qui fine Augufti, & ini- 
tiis Xiberii auditis, ob juflitium aut gaudium, in- 
termifeatfolitamunia. Eo principio lafcivire xmles, 

C 



l8 CCORNELII TaCITI 

difcordare, peffimi cujufque fermonibus prsebere 
aures, denique luxum & otium cupere, difciplinam 
& laborem afpemari. Erat in caflxis Percennius 
quidam, dux olim theatralium operarum, dein 
gregarius miles, procax lingua, & mifcere ccetus 
hiflrionali ftudio doftus. Is imperitos animos, & 
quaenam poft Auguftum militiae conditio ambigen- 
tes, impellere pauUatim nofturnis conloquiis, aut 
flexo in vefperam die, & dilapfis melioribus, de- 
terrimum quemque congregare. Poftremo, promp- 
tis jam & aliis feditionis miniftris, veiut conciona- 
bundus interrogabat : 

XVII. " CuR PAucis centurionibus, pauciori- 
^* bus tribunis, in modum fervorum obedirent ? 
** quando aufuros expofcere remedia, nifi novum 
^^ & nutantem adhuc Principem precibus, vei armis 
^* adirent ? fatis per tot annos ignavi& peccatum, quod 
** tricena aut quadragenaftipendia fenes, & plerique 
** truncato ex vulneribus corpore, tolerent : ne 
*^ dimiffis quidem finem cire militiae, fed apud 
** vexillum retentos, alio vocabulo, eofdem ia- 
^' bores perferre. Ac fi quis tot cafus vita fupera- 
^' verit ; trahi adhuc diverfas in terras, ubi per no- 
** men agrorum, uligines paludum, vei incul- 
** ta montium accipiant. Enimvero militiam ip- 
** fam gravem, infruftuofam : denis in diem af- 
^* fibus animam & corpus seftimari : hinc veftem, 
^^ arma, tentoria ; hinc faevitiam centurionum, & 



AnN A L I UM Ll B. I. 19 

" vacationes munerum redimi. At hercule verbera, 
^' & vulnera, duram hiemem, exercitas seftates, 
** bellum atrox, aut fterilem pacem, fempiterna : 
*' nec aliud levamentum, quam fi certis ftib legi- 
** bus militia iniretur ; ut fingulos denarios mere- 
** rent ; fextusdecimus ftipendii annus finem adfer- 
^* ret ; ne ultra fub vexillis tenerentur, fed iifdem 
^' in caftris prsemium pecunia folveretur. An 
" praetorias cohortes, quse binos denarios accipe- 
*' rent, quae poft fexdecim annos penatibus fuis 
** reddantur, plus periculorum fufcipere ? Non ob- 
*^ treftari a fe Urbanas excubias, fibi tamen apud 
** horridas gentes e contubemiis hoftem afpici ." 

XVIII. Adstrepebat vulgus diverfis incita- 
mentis : hi verberum notas, ilh canitiem, plurimi 
detrita tegmina & nudum corpus exprobrantes. 
Poftrcmo eo fiiroris venere, ut tres iegiones mifcere 
in unam agitaverint : depulfi semulatione, quia fuaj 
quifque iegioni eum honorem quaerebant, alio 
vertunt, atque una tres aquilas & figna cohortium 
locant : fimul congerunt cefpites, exftruunt tribu- 
nal, quo magis confpicua fedes foret. Properantibus 
Blafus advenit ; increpabatque, ac rerinebat fin- 
gulos, clamitans : " Mea potius ca*de imbuite 
** manus : leviore flagitio legatum interficieris, 
*' quam ab imperatore defcifcitis. Aut incolumis 
*' fidem legionum retinebo, aut jugulatus paeni- 
^^ tenuam adcelerabo.*' 

C z 



ao C. CorneliiTaciti 

XIX. Aggerebatur nihilomin|is cefpesy 
jamque pedori ufque adcreverat, ^un tandem 
pervicada vifti incoeptum omisere. «efus multi 
dicendi arte, " Non per feditionem OTurbas de- 
** fideria militum ad Csefarem ferenda/* ait : " ne- 
** que veteres ab imperatoribus prifcis, neque ipfos 
^^ a divo Augufto tam nova petivifTe : & parum in 
** tempore incipientes Principis curas onerari. Si 
** tamen tenderent in pace tentare, quae ne civilium 
*^ quidem bellorum viftores. expoftul^verint ; ciff 
*^ contra morem obfequii, contra fas ' difciplinae, 
** vim meditentur ? decemerent legatos, feque co- 
^* ram mandata darcnt." Adclamav^re, " ut filius 
** Blafi, tribunus, legarione ea fungeretur, pete- 
*' retque milidbus miflionem ab fexdecim annis : 
^* cetera mandaturos, ubi prima proveniflent." 
Profefto juvene, modicum ouum : fed fuperbire 
miles, quod filius legati, orator publicse caufae, 
fatis oftenderet, necefiitate exprefiia, ^^se per mo- 
deftiam non obtinuifiTent. 

XX. Interea manipuli, ante coej tam fediuo- 
nem Nauportum mifli ob itinera, & pcintes, & alios 
ufus, poftquam turbatum in caftris accep^re, vex- 
illa convellunt : direptifque proximis vicis, ipfoque 
Nauporto, quod munidpii inflar erat, retinentes 
centuriones inrifu & contumeliis, poflxemo verbe- 
ribus infedtantur : prsecipua in Aufidienum Rufiim, 
praefeftum caftxorum, ira, quem dcreptum vehi^ 



AnnaliumLib. L II 

Culo, farcinis gravant^ aguntque primo in agmine, 
pcr ludibrium rogitantes, '* an tam immenfa onera, 
** tam longa itinera libenter ferret ? ** Quippe Ru- 
fus diu manipvilaris, dein centurio, mox caftris 
praefeftus, antiquam duramque militiam revocabat, 
vctus operis ac laboris, & eo immitior, quia toie- 
raverat. 

XXI. HoRUM adventu redintegratur feditio, * & 
vagi circumjefta populabantur. Blsefus paucos, 
maxime praeda onuftos, ad terrorem ceterorum, 
adfici verberibus, claudi carcere jubet ; nam etiam 
tum legato a centurionibus, & optimo quoque ma- 
nipularium, parebatur. lUi obniti trahentibus, 
prenfare ciraunflandum genua, ciere modo nomi- 
na fingulorum, modo centuriam quifque, cujus 
manipularis erat, cohortem, iegionem, cadem 
omnibus imminere clamitantes : fimul probra in 
legatum cumulant ; caelvun ac deos obteftantur : 
nihil reliqui feciunt, quominus invidiam, miferi- 
cordiam, metum, & iras permoverent. Adcurri- 
tur ab univerfis, & carcere efFrafto, folvunt vin- 
cula ; defertorefque ac rerum capitalium damnatos, 
fibi jam mifcent. 

XXII. Flagrantior inde vis, plures fedidoni 
duces : & Vibulenus quidam gregarius miles, 
ante tribunal Blaefi adlevatus circumflantium hu- 
mcris, apud turbatos, & quid pararet intentos: 
** Vos quidem," inquit, '* his innocentibus, & 

C3 



2z CCorneliiTaciti 

^' miferrimis lucem & fpiritum reddidiftis ; fed qui» 
^* fratri meo vitam, quis fratrem mihi reddit ? quem 
*' miflum ad vos a Germanico exercitu de com- 
** munibus commodis, nodte proxima jugulavit 
** per gladiatores fuos, quos in exitium militum 
^' habet atque armat. Refponde, Blsefe, ubi ca- 
** daver abjeceris ? ne hoftes quidem fepultune 
" invident : cum ofculis, ciim lacrimis dolorem 
" meum implevero, me quoque trucidari jube ; 
f ^ dum interfeftos nuUum ob fcelus, fed quia uti- 
** litati legionum confuiebamus, hi fepeliant .*' 

XXIII. Incendebat ha?c fletu,- & peftus at- 
que os manibus verberans : mox disjeftis quorum 
per humeros fuftinebatur, praceps & fingulorum 
pedibus advolutus, tantum confternationis invidiae- 
que concivit, ut pars militum, gladiatores qui e 
fervitio Blsefi erant, pars ceteram ejufdem familiam 
vincirent, alii ad quaerendum corpus effunderentur. 
Ac ni propere, neque corpus uUum reperiri, & 
fervos, adhibitis cruciatibus, abnuere csedem, ne- 
que iili fiiiflfe umquam frauem pernotuiflTet, haud 
multum ab exitio iegati aberant. Tribunos tamen, 
ac prsefeftum caftrorum extrusere. Sarcinas fugi- 
cntium direptse ; & centurio Lucillius interficitur, 
cui militaribus facetiis vocabulum, QJa^alteram^ 
indiderant : quia frafta vite in tergo militis, aite- 
ram clara voce, ac rurfus aliam pofcebat. Ceteros 
latebrag texere, uno retento Clemente:Julio, qui 



A N N A L I U M L I B. L ' 23 

perfercndis militum mandatis habebatur idoneus, 
ob promptum ingenium. Quin ipfae inter fe le- 
giones odtava & quintadecuma ferrum parabant : 
dum centurionem cognomento Sirpicum, illa mor- 
ti depofcit, quintadecumani tuentur : ni miles no- 
nanus preces, & adverftm afpcmantes, minas in- 
terjeciflet. 

XXIV. H^c AUDiTA, quamquam abftrufum, 
& triftiffima quseque maxime occuitantem Tiberi- 
um perpulere, ut Drufum filium cum primoribus 
civitatis, duabufque prsetoriis cohortibus mitteret, 
nullis fatis certis mandatis : ex re confulturum. 
Et cohortes deledo milite fupra foiitum firmatae. 
Additur magna pars praetoriani equitis, & robora 
Germanorum, qui tum cuftodes imperatori ade- 
rant : fimul praetorii praefeftus iElius Sejanus, col- 
lega Straboni patri fuo datus, magna apud Tibe- 
rium auftoritate, redtor juveni, & ceteris pericu- 
lorum prsemiorumque oftentator. Drufo propin- 
quanti, quafi per officium obvias fuere legiones : 
non laetae, ut adfolet, neque infignibus fulgentes, 
fed inluvie deformi, & vultu, quamquam ma^fti- 
tiam imitarentur, contumaciae propiores. 

XXV. PosTOUAM vallum introiit ; portas fta- 
tionibus firmant, globos armatorum certis caftro- 
rum locis opperiri jubent : ceteri tribunal ingenti 
agmine circumveniunt. Stabat Drufus filentium 
manu pofcens. IUi quotiens oculos ad muldtudi-^ 

C4 



24 C. CORNELII TaCITI 

nem retulerant, vocibus truculentis ftrepere ; rur- 
fum, vifo Csefare, trepidare : murmur incertum^ 
atrox clamor, & repente quies : diverfis animorum 
motibus, pavebant terrebantque. Tandem in- 
terrupto tumultu, literas patris recitat, in quis 
perfcriptum erat, ^* pracipuam ipfi fortiffimarum 
" legionum curam, quibufcum plurima bella to- 
** ieraviflet : ubi primum a luftu requieffet animus, 
^* adturum apud patres de poftulatis eorum : mi- 
'^ fiffe interim filium, ut fine cun6tatione conce- 
** deret, quae ftatim tribui poffent : cetera fenatui 
** fervanda, quem neque gratise, neque feveritati* 
'* expertem haberi par effet. '* 

XXVL Responsitm eft a concione, '* mandata 
*' Clementi centurioni, quse proferret. " Is orditur 
** de miffione a fexdecim annis : de praemiis finitaB 
*' militisB : ut denarius diurnum ftipendium forct : 
** ne veterani fub vexillo haberentur. " Ad ea 
Drufus, cum arbitrium fenatus & patris obten- 
deret, clamore turbatur. " Cur veniffet, neque 
*' augendis militum ftipendiis, neque adlevandis 
*' laboribus, denique nulla benefaciendi licentia ? 
** at hercule verbera, & necem cunftis permitti : 
** Tiberium olim nomine Augufti defideria legio- 
** num fruftrari (blitum : eafdem artes Drufum re- 
** tuliffe. Numquamne ad fe nifi filios familiarum 
*^ venturos ? novum id plane, quod imperator fola 
" miiitis commoda ad fenatum rejiciat : eumdem 



ANI» AL I UM Ll B. I. 25 

** ergo fenatum confulendum, quoticns fuppiicia 
^^ aut proBlia indicantur : an pr^mia fub doniinis, 
** pcenas fine arbitro cffe ? " 

XXVIL PosTREMo deferunt tribunal, ut quis 
pmtorianorum militum, amicorumve Casfaris oc^ 
curreret, manus intentantes, caufam difcordise, & 
initium armorum : maxim^ infenfi Cn. Lentulo, 
quod is ante aiios xtate & glorii belli, firmare 
Drufum credebatur, & illa militise flagitia primus 
afpernari. Nec muito poft digredientem cum Cae- 
fare, ac provifu pericuii liiberna caftra repetentem, 
circumfiflxmt, rogitantes, ^* quo pergeret ? ad im- 
** peratorem, an ad patres ? ut illic quoque com- 
^* modis iegionum adverfaretur ? " fimui ingruunt, 
faxa jadunt : jamque iapidis iftu cruentus, & exi- 
tii certus, adcurfu multitudinis, quse cum Drufo 
advencrat, proteausdft. 

XXVIII. NocTEM minacem, & in fceius erup* 
turam, fors ienivit : nam iuna daro repente caio 
vifa languefcere* Id miles, rationis ignarus, omen 
praefentium accepit, ac fuis iaboribus defeftionem 
fideris adfimuians, profpereque ceffura quae perge* 
rent, fi fuigor & ciaritudo dea& redderetur. Igitur as- 
ris fono, tuh>arum cornuumquc concentu ftrepere : 
prout fpiendidior, obfcuriorve, iaetari, aut mae- 
rerc : & poftquam ortat nul>cs offec^re vifui, cre- 
ditumque conditam tenebris ; ut funt mobiies ad 
fuperflitionem perculfas femel mcntes, ** fibi aeter- 



a6 C CorneliiTaciti 

** num laborem portendi, fua facinora averfari 
** deos" lamentantur. Utendum inclinatione ea Cae- 
far, & quae cafus obtulerat, in fapientiam vertenda 
ratus, circumiri tentoria jubet. Accitur centurio 
Clemens, & fi qui alii bonis artibus grati in vulgus : 
ii vigiliis, ftationibus, cuftodiis portarum fe infe- 
runt, fpem ofFerunt, metum intendunt. *' Quouf- 
^* que filium imperatoris obfidcbimus ? quis certa- 
*' minum finis ? Percennione, & Vibuleno facra- 
** mentum difturi fumus ? Percennius & Vibulenus 
^* ftipendia militibus, agros emeritis largientur ? 
** Denique pro Neronibus & Drufis, imperium 
** populi Romani capeflTent ? quin potiiis, ut no- 
** viflimi in culpam, ita primi ad paenitentiam fu- 
** mus ? Tarda funt quae in commune expoflulan- 
*^ tur : privatam gratiam ftatim mereare, ftatim 
** recipias. " Commotis per hsec mentibus, & inter 
fe fufpeftis, tironem a veterano, legionem a legi- 
one diflbciant. Tum redire pauUatim amor obfe- 
quii : omittunt portas, figna unum in locum prin- 
cipio feditionis congregata, fuas in fedes refe- 
nint. 

XXIX. Druscs, orto die, & vocata concione, 
quamquam rudisdicendi, nobilitate ingenita, in- 
cufat priora, probat prsefentia. Negat ** fe terrore 
** & minis vinci : flexos ad modeftiam fi videat, 
^* fi fupplices audiat, fcripturum patri, ut placatus 
** legionum preces exciperet. '* Orantibus, rurfum 



AnnaliumLib. I. 27 

idem Bljefus & L. Apronius eques Romanus e 
cohorte Drufi, Juftufque Catonius primi ordinis 
centurio, ad Tiberium mittuntur. Certatum inde 
fententiis, cum alii *^ opperiendos legatos, atque 
'* interim comitate permulcendum militem ** cen- 
ferent ; alii ** fortioribus remediis agendum ; nihil 
*^ in vulgo modicum : terrere, ni paveant : ubi 
*^ pertimuerint, impune contemni : dum fuperftitio 
** urgeat, adjiciendos ex duce metus, fublatis fe- 
** ditionis auftoribus. " Promptum ad afperiora in- 
genium Drufo erat : vocatos Vibulenum & Percen- 
nium interfici jubet. Tradunt plerique, intra ta- 
. bernaculum ducis obrutos : alii, corpora extra 
valium abjefta oftentui. 

XXX. TuM, ut quifque praecipuus turbator, 
conquifiti : & pars extra caftra palantes, a centu- 
rionibus, aut praetoriarum cohortium miUtibus 
caefi : quofdam ipfi manipuli, documentum fidei, 
tradidere. Auxerat militum curas praematura hi- 
ems, imbribus continuis, adeoque favis, ut non 
egredi tentoria, congregari inter fe, vix tutari 
figna poflent, quae turbine atque undi raptaban- 
tur : diirabat & formido caeleftis irse, *' nec fruftra 
^' adversus impios hebefcere fidera, ruere tempef- 
** tates : non aliud malorum levamentum, quam 
^* fi linquerent caftra infaufta temerataque, & fo- 
^* luti piaculo, fuis quifque hibernis redderentur." 
Primum oftava, dein quintadecuma legio, rediere. 



•*: 



28 C. CORNBLII TacITI 

Nonanus opperiendas Tiberii epiftolas clamitave- 
rat : mox defoktus aliorum difceffione, immi-' 
nentem neceffitatem fponte praevcnit : & Drufus^ 
non exfpe(9ato legatorum regreflii, quia prae- 
fentia fatis confederant, in Urbem rediit. 

XXXI. IisDEM ferme diebus, iifdem caufis 
Germanicse legiones turbatae, quanto plures, 
tanto violentius : & ma]gn4 fpe fore ut Germanicus 
Caefar imperium alterius pati nequiret, daretque 
fe legionibus, vi fui cun6ta trafturus. Duo apud 
ripam Rheni exercitus erant : cui nomen fupe- 
riori, fub C. Silio legato ; inferiorem A. Cascina 
curabat. Regimen fummae rei penes Germani- 
cum, agendo Galliarum cenfui tum intennim. 
Sed quibus Silius moderabatur, mente ambigui, 
fortunam feditionis alienae fpeculabantur : in- 
ferioris exercitus miles in rabiem prolapfus eft, 
orto ab unetvicefimanis quintanifque initio, & 
traftis prima quoque ac vicefimi legionibus : nam 
iifdem aeftivis, in finibus Ubiorum habebantur, 
per otium, aut levia munia. Igitur audito fine 
Augufti, vernacula multitudo, nuper a6to in Urbc 
deleftu, lafciviae fueta, laborum intolerans, im- 
plere ceterorum rudes animos: ^^Veniffe tempus 
** quo veterani maturam miffionem, juvenes lar- 
^* giora ftipendia, cundti modum miferiarum ex- 
** pofcerent, fsevitiamque centurionum ulcifceren- 
** tur." Nonoinus ha?c, ut Pannonicas inter le- 



Annalicm LiB. I. 29 

giones, Percennius, nec apud trepidas militum 
aures alios validiores exercitus refpicientium, fed 
multa feditionis ora vocefque : ** fu^ in manu fitam 
**rem Romanam, fuis viftoriis augeri rempubli- 
** cam, in fuum cognomentum adfcifci impera- 
** tores/' 

XXXII. Nec legatus obviam ibat ; quippe 
plurium vecordia conftantiam exemerat. Repente 
lymphati, deftridtis giadiis, in centuriones inva- 
dunt : ea vetuftiflima militaribus odiis materies, 
.& fjBviendi principium : proftratos verberibus 
mulcant, fexageni fingulos, ut numerum centu- 
lionum adsequarent. Tum convulfos laniatofque, 
& partim exanimos, ante vallum, aut in amnem 
RJbenum projiciunt. Septimius cum perfugiflet 
ad tribunal, pedibufque Caecinae advolveretur, eo 
ufque fiagitatus eft, donec ad exitium dederetur. 
Caflius Chaerea, mox cawle C. Caefaris memoriam 
apu4 pofteros adeptus, tum adolefcens, & animi 
ferox, inter obftantes & armatos ferro viam pate- 
fecit. Non tribimus ultra, non caftrorum pra^- 
feftus jus obtinuit : vigilias, ftationes, & fi qua 
alia prasfens ufus indixerat, ipfi partiebantur. Id 
militares animos altius conjedantibus praecipuum 
indicium magni atque implacabilis moti^s, quod 
neque disjefti, vel paucorum inflindtu, fed pariter 
^defcerent, pariter filerent : tanta aeqimliute & 
jconfbuania, ut r^i crederes. 



30 C. CorneliiTaciti 

XXXIII. Interea Germariico per Gallias, ut 
diximus, cenfus accipienti, " exceffiffe Auguftum*' 
adfertur. Neptem ejus Agrippinam in.matrimo- 
nio, plurefque ex ea liberos habebat. Ipfe Drufo, 
fratre Tiberii, genitus, Auguftae nepos : fed an- 
xius occultis in fe patrui aviseque odiis, quorum 
caufae acriores, quia iniquae : quippe Drufi magna 
apud populum Romanum memoria, credebatur- 
que, fi rerum potitus foret, libertatem redditurus : 
unde in Germanicum favor, & fpes eadem. Nam 
juveni civile ingenium, mira comitas, & diverfa 
a Tiberii fermone, vultu, adrogantibus & ob- 
fcuris. Accedebant muliebres ofFenfiones, no- 
vercalibus Livise in Agrippinam ftimulis : atquc 
ipfa Agrippina pauUo commotior, nifi quod caf- 
titate, & mariti amore, quamvis indomitum ani- 
mum in bonum vertebat. 

XXXIV. Sed Germanicus quanto fummje 
fpei propior, tanto impenfius pro Tiberio niti. 
Sequanos proximos, & Belgarum civitates in yer- 
ba ejus adigit. Dehinc, audito legionum tumul- 
tu, raptim profeftus, obvias extra caftra habuit, 
dejeftis in terram oculis, velut paenitentia. Poft- 
quam vallum iniit, difToni queftus audiri coepere : 
& quidam prensa manu ejus, per fpeciem exof- 
culandi, inferuerunt digitos, ut vacua dentibus 
ora contingeret : alii curvata fenio membra often- 
debant. Adfiftentem concionem, quia permixta 



A N N A L I U M L I B. I. 31 

videbatur, ^* difcedere in manipulos*' jubet : 
*' fic melius audituros refponfum : vexilla prae- 
** ferri, ut id faltem difcerneret cohortes :" tarde 
obtemperavere. Tunc " a veneratione Augufti" 
orfus, flexit ^' ad viftorias triumphofque Tiberii/* 
prsBcipuis laudibus celebrans, **quae apud Ger- 
*' manias illis cum legionibus pulcherrima fecif- 
*' fet." ** Italise'* inde " confenfum, Galliarum fi- 
** dem" extdllit; **nilufquamturbidumautdifcors." 
XXXV. SiLENTio-haec, vel murmure modico 
audita funt. Ut feditionem attigit, "ubi mo- 
^' deftia militaris ? ubi veteris difciplinae decus ? 
*^ quonam tribunos ? quo centuriones exegiflfent ? *' 
rogitans : nudant univerfi corpora, " cicatrices 
" ex vulneribus, verberum notas" exprobrant ; 
mox indifcretis vocibus, ** pretia vacationum, an- 
** guflias ftipendii, duritiam operum," ac propriis 
nominibus incufant, ^* vallum, foflTas, pabuli, 
*^ materiae, lignorum adgeftus," & fi qua alia 
ex neceflitate, aut adversus otium caftrorum quae- 
runtur. Atrociflimus veteranorum clamor orie- 
batur, qui tricena, aut fupra, ftipendia numerantes, 
" mederetur fefljs, neu mortem in iifdem labori- 
^' bus, fed finem tam exercitae militiae, neque 
*^ inopem requiem," orabant. Fuere etiam qui 
legatam a divo Augufto pecuniam repofcerent, 
fauflis in Germanicum ominibus : &, fi vellet im- 
perium, promptos oftentavere. Tum vero quafi 



32 C. CORNELII TacITI 

fcelcre contaminaretur, praeceps tribunali defiluit ; 
oppofuerunt abeunti arma, minitantes, ni rcgrc- 
deretur. At iile ** moriturum potius quam fidem 
^'exueret** clamitans, ferrum a latere diiipuit, 
datumque deferebat in peftus, ni proximi pren- 
fam dextram vi attinuiflcnt. Extrema & con- 
globata inter fe pars concionis, ac vix credibile 
di6tu,quidam finguli propius incedentes, '^feriret," 
hortabantur : & miies, nomine Calufidius, ftric- 
tum obtulit gladium, addito, " acutiorcm efle." 
Saevum id, malique moris, etiam furentibus vifum ; 
ac fpatium fuit, quo Csefar ab amicis in taberna- 
culum raperetun 

XXXVI. CoNsuLTATUM ibi de remedio : ete- 
nim nuntiabatur " parari legatos, qui fuperiorem 
^* exercitum ad caufam eamdem traherent : defti- 
^* natum excidio Ubiorum oppidum : imbutafque 
** prseda manus, in direptionem Galliarum erup- 
** turas.** Augebat metum gnarus Romanse fc- 
ditionis, &, fi omitteretur ripa, invafurus hoftis. 
At fi auxilia & focii adversum abfcedentes lcgio- 
ones armarentur, civile bellum fufcipi. Periculofa 
feveritas, flagitiofa largitio : feu nihil militi, feu 
omnia concederentur, in ancipiti refpublica. Igitur, 
volutatis inter fe rationibus, placitum, ut epiftote 
nomine Principis icribercntur : ** miflionem dari 
** vicena ftipendia meritis, cxau6borari qui fenade- 
^* na feciflent, ac retineri fub vexillo, ceterorum 



AnnaliumLib. I. 33 

^^ immunes^ niii propulfandi hoilis : legata quse 
** petiverant, exfolvi duplicarique.*' 

XXXVII. Sensit miles in tempus con&doA^ 
ftatimque flagitavit : mi0io per trilxinos matura- 
tur : largitio difTerebatur in hiberna cujufque. 
Npnabfc^flere quintani vinetvicefimamque, donec 
iiidem in xftivis, contradti ex viatico amicorum 
ipfiuique Csefaris pecunii, perfolveretur. Primam 
ac vicefimam legiones Csecina legatus in civitatem 
Ubiorum reduxit, turpiagmine, cum fifci de im- 
peratore rapti, inter figna, interque aquilas, ve« 
herentur. Germanicus fuperiorem ad exercitum 
profedtus, fecundam & tertiamdecunum & fex- 
tamdecumam legiones, nihil cunAatas, facramen- 
to adigit. Quartadecumani paullum dubitave- 
rant : pecunia & miflio, quamvis non flagitanti- 
bus, oblata eft. 

XXXVIII. At in Chaucis coeptav^re fedi- 
tionem, praeiidium agitantes vexillarii difcordium 
legionum, & praefenti duorum militum fupplicio 
pauUum repreffi funt. Juflferat id Mennius caf- 
trorum praefedhis, bono magis exemplo, quam 
conceflb jure. Deinde intumefcgnte motu, pro- 
fugus repertufque, poftquam intut« latebrse, 
praefidium ab audacil mutuatur : '^ Non prse- 
*^ feftum ab iis, fed Germanicum ducem, fed 
'*Tiberium imperatorem violari." Simul ex- 
territas qui obftiterant^ raptum vexillum ad ri- 

D 



34 C. CorneliiTaciti 

pam vertit, & *' fi quis agmine decefliiret, pro 
" defertore fore" clamitans, reduxit in hiberna 
turbidos, & nihil aufos. 

XXXIX. Interea legati ab fenatu, regreffum 
jam apud Aram Ubiorum Germanicum adeunt. 
Duae ibi legiones, prima atque vicefima, vetera- 
nique nuper mifli fiib vexillo hiemabant. Pavidos 
& confcientia vecordcs intrat metus, veniffc pa- 
trum juffu, qui irrita facerent, quae per feditionem 
exprefferant: utque mos vulgo, quamvis falfis 
reum fubdere, Munatium Plancum confuktu 
funftum, principem legationis, auftorem fenatuf- 
confuld incufant: & nofte concubia vexillum in 
domo Germanici fitum flagitare occipiunt: con- 
curfuque ad januam fafto, moliuntur fores : ex- 
traftum cubili Gaefarem, traderc vcxillum, intento 
mortis metu, fubigunt : mox vagi per vias, obvios 
habuere legatos, audita conflernatione, ad Ger 
manicum tendentes: ingerunt contumeUas; cae- 
dem parant, Planco maxime, quem dignitas fug^ 
impediverat: neque aliud periclitanti fubfidium, 
quam caftra primae legionis : illic figna & aquilam 
amplexus, religione fefe tutabatur : ac ni aquilifer 
Calpurnius vim extremam arcuiffet, rarum etiam 
inter hoftes, legatus populi Romani, Romanis in 
caftris, fanguine fuo altaria deum commacula- 
viffet. Luce demum, poftquam dux, & miles, 
& fada nofcebantur, ingreflus caftra Germanicus, 



AnnaliumLib. I. 35 

perduci ad fe Plancum imperat, recipitque in tri- 
bunal. Tum " fatalem" increpans " rabiem, 
^^ neque militum, fed deum ira refurgere", cur 
venerint legati aperit : " jus legationis, atque ip- 
" fius Planci gravem & irrimeritum cafum, fimul 
*' quantum dedecoris adierit legio," facunde mi- 
feratur : attonitaque magis, quam quieta concione, 
legatos praefidio auxiliarium equitum dimittit, 

XL. Eo iN METU argu^re Germanicum omnes, 
quod non ad fuperiorem exercitum pergeret, ubi 
obfequia, & contra rebelles auxilium. " Satis fu- 
^'perque iniflione & pecunia, & mollibus con- 
** fultis peccatum : vel fi vilis ipfi falus, cur filium 
^' parvulum, cur gravidam conjugem inter furen- 
*^ tes, & opinis humani juris violatores haberet ? 
^' illos faltem avo,i& reipublkffi redderet.*' Diu 
cun6tatus, afpernai%m uxorem, cum ** fe divo 
'* Augufto ortam, neque degenerem ad pericula" 
teftaretur, poftremo uterum ejus, &o communem 
filium multo cum fletu complexus, ut abiret 
perpulit. Incedebat muliebre & miferabile agmen, 
profijga ducis uxor parvulum finu filium gerens; 
lamentantes circum amicorum conjuges, quae fimul 
trahebantur : nec minus triftes qui manebant. 

XLI. NoN FLORENTis CaEfaris, neque fuis in 

caftris, fed velut in urbe vifti, facies, gemitufque 

ac plandtus, etiam militum aures oraque advertere. 

Pi^Dgrediuntur contuberniis : " quis ille flebilis 
D 2 



36 CCorneliiTaciti 

'* fonus ? quod tam trifte ? feminas inluftres, nofl 
*^ centurionem ad tutelam, non militem, nihil 
** imperatoriae uxoris, aut comitatfis foliti, per- 
'* gere ad Treveros, & externae fidei/* Pudor 
inde & miferatio, & patris Agrippa, Augufti avi 
memoria, focer Drufus; ipfa infigni fecunditate, 
prsBclara pudicitia: jam infans in caftris genitus, 
in contubernio legionum eduftus, quem militari 
vocabulo Caligulam appellabant, quia plerumque 
ad concilianda vulgi ftndia eo tegmine pedum 
induebatur. Sed nihil aeque flexit, quam invidia 
in Treveros: orant, obfiftunt, "rediret, mane- 
'^ret*': pars Agrippinae occurfantes, plurimi ad 
Germanicum regrefli : ifque ut erat recens dolore 
& ir^, apud circumfufos ita ccepit. 

XLIL "NoN MiHi uxor, aut filius, patre & 
''republica cariores funt: fed illum quidem fua 
*^ majeftas, imperium Romanum ceteri exercitus 
*'defendent: conjugem, & liberos meos, quos 
'*pro gloria veflxa libens ad exitium offerrem, 
" nunc procul a furentibus fubmoveo : ut, quid- 
^^ quid iftuc fceleris imminet, meo tantum fan- 
*' guine pietur ; neve occifus Augufli pronepos, 
^' interfedta Tiberii nurus, nocentiores vos faciat. 
*' Quid enim per hos dies inaufum, intemeratum- 
** ve vobis ? quod nomen huic coetui dabo ? 
** fniliiefnt appellem ? qui filium imperatoris vef- 
*^tri, vallo & armis circumfediflis. An cives? 



AnnaliumLib.L 37 

'^quibus tam projefta fenatus auftoritas: hofti- 
'^ um quoque jus, & facra legationis, & fas gen- 
^^ tium rupiftis. Divus Julius feditionem exerci- 
*^tus verbo uno compefcuit, ^irites vocando, 
'* qui facramentum ejus detreftabant. ' Divus Au- 
*^ guftus, vultu & afpe6tu Aftiacas legiones ex- 
'^terruit: nos, ut nondum eofdem, ita ex illis 
'* ortos, fi HifpanisB Syriave miles afpernaretur, 
'*tamen mirum & indignum erat: primane, & 
'^ vicefima legiones, illa fignis a Tiberio acceptis^ 
*' tu tot proeliorum focia, tot prasmiis au6ta, egre- 
** giam duci veftro gratiam refertis ? hunc ego 
^^nuntium patri, Iseta omnia aliis e provinciis 
'* audienti, feram ? ipfius tirones, ipfius vetera- 
^^ nos, non miffioney non pecuni^ fatiatos : hic 
*^ tantum interfici centuriones, ejici tribunos, in- 
** cludi legatos : infeda fanguine caftra, flumina: 
*^meque precariam animam inter infenfos tra- 
*^here?" 

XLIII. " CuR ENiM primo concionis die, fer- 
'^rum iliud quod pedori meo infigere parabam, 
** detraxiftis? O improvidi amici! melius & aman- 
'^ tius ille, qui gladium offerebat: cecidiffem certe, 
^* nondum tot flagiuorum exercitui meo confcius : 
^'legiffetis ducem, qui meam quidem mortem 
*^ impunitam fineret, Vari tamen & trium legio- 
^*num uicifceretur. Neque enim dii finant, ut 
** Bclgarum, quamquam offerentium, decus iftud 
D3 



38 C. CORNELII TaCITI 

^* & claritudo fit, fubvenifle Romano nomini, 
*^ comprefliffe Germanise populos. Tua, dive 
*^ Augufte, cselo recepta mens; tua, pater Drufe, 
'^imago, tui memoria, iifdem iftis cum militi- 
^* bus, quosjam pudor& gloria intrat, eluanthanc 
^' maculam, irafque civiles in exitium hoftibus ver- 
*^ tant. Vos quoque, quorum alia nunc ora, alia 
'^ peftora contueor, fi legatos fenatui, obfequium 
^^ imperatori, fi mihi conjugem ac filium redditis, 
*^ difcedite a contaftu, ac dividite turbidos : id 
^* ftabile ad paenitentiam, id fidei vinculum erit.^V- 
XLIV. SuppLicEs ad haec, & vera exprobra- 
ri fatentes, orabant, *' puniret noxios, ignofceret 
*' lapfis, & duceret in hoftem ; revocaretur con- 
*'junx, rediret legionum alumnus, neve obfes 
** Gallis traderetur.'* Reditum Agrippinae excu- 
favit ob imminentem partum, & hiemem : " ven- 
^^ turum filium : cetera ipfi exfequerentur". Dif- 
currunt mutati, & feditiofiffimum quemque vinc- 
tos trahunt ad legatum legionis primae, C. Cetro- 
nium, qui judicium & poenas de fingulis in hunc 
, modum exercuit. Stabant pro concione legiones, 
defljiftis gladiis : reus in fuggefln per tribunum 
oftendebatur: fi *' nocentem" adclamaveranr, 
prseceps datus trucidabatur. Et gaiidebat caedi- 
bus miles, tamquam femet abfolveret : nec Cseflir 
arcebat, quando nuUo ipfius juffu, penes cofderfi 
fjBvitia fadi & invidia erat. Secuti exemplurt^ 



AnnaliumLib. I. 39 

veterani, haud multo poft m Raetiam mittuntur, 
fpecie defendendae provinciae, ob imminentes 
Suevos : ceterum ut avellerentur caftxis, trucibus 
adhucnon minus afperitate remedii, quam fcele- 
ris memoria. Centurionatum inde egit : citatus 
ab imperatore, nomen, ordinem, patriam, nu- 
merum ftipendiorum, quas ftrenue in proeliis fe- 
ciffet, & cui erant dona militaria, edebat : fi tri- 
buni, fi legio, induftriam innocentiamque adpro- 
baverant, retinebat ordinem : ubi avaritiam, aut 
crudelitatem confenfu objedtaviffent, folvebatur 
militi^, 

XLV. Sic coMPosiTis praefentibus, haud mi- 
nor moles fupererat, ob ferociam quintas & unet- 
vicefimae legionum, fexagefimum apud lapidem, 
(loco Vetera nomen eft) hibemantium : nam pri- 
mi feditionem coeptaverant ; atrocifSmum quod- 
que facinus horum manibus pau-atum : nec poena 
commilitonum exterriti, nec paenitentia converfi, 
iras retinebant. Igitur C^far^arma, claffem, fo- 
cios demittere Rheno parat : fi imperium detrec- 
tetur, bello certaturus. 

XLVI. At Rom.« nondum cognito, qui fuiffet 
exitus in Illyrico, & legionum Germanicarum 
motu audito; trepida civitas incufare Tiberium, 
^^ quod, dum patres, & plebem, invaUda & iner- 
'^ mia, cunctatione fidla ludificetur, diflideat in-. 
^* terim miles, neque duorum adolefcentium noun 

D4 



40 C. CORNELII TACItl 

^^dum adult^ auftoritate comprimi queat: irc 
^'ipfum, & opponere majeftatem imperatoriam 
** debuifle cefiuris, ubi Principem long^ experi- 
^^entia, eumdemque feveritatis & munificentiae 
" fummum vidiflent. An Auguftum fcfsi aetate, 
**totiens in Germanias commeare potuifle; Ti- 
^^ berium vigentem annis, federe in fenatu verba 
^' patrum cavillantem ? fatis profpeftum Urban» 
^' fervicuti : militaribus animis adhibenda fomen^ 
** ta, ut ferre pacem velint/* 

XLVII. Immotum adverfus eos fermones, fix- 
umque Tiberio fuit, non omittere caput rerum, 
neque fe remque publicam in cafum dare. MnU 
ta quippe & diverfa angebant: " validior pcr 
'* Germaniam exercitus ; propior apud Panno- 
^^ niam : ille Gailiarum opibus fubnixus, hic Ita- 
'^ lias imminens : quos igitur anteferret ? ac, ne 
'^poftpofiti contumeM incendcrentur. At per 
*^ filios pariter adiri, majeftate falvi, cui major e 
^* longinquo rcvcrentia : fimul adolefcentibus ex- 
^^ cufatum, quadam ad patrem rejiccre : refiften- 
*^ tefque Germanico, aut Drufo, poflTe a fe miti- 
^^ gari vel infringi: quod aliud fubfidium, fi im- 
" peratorem fpreviflent ?" Ceterum, ut jam jam- 
que iturus, l^git comites, conquifivit impedi- 
menta, adornavit naves: mox hiemem, aut ne- 
gotia varie caufatus, primo prudentes, dein vxjI- 
gum, diutiflime provincias fefellit. 



AhkaliumLib. I. 41 

XLVIII. At Germanicus, quamquam con- 
tra&o exercitu, & parata in defcftores ultione, 
dandum adhuc fpatium ratus, fi recenti exemplo 
fibi ipfi confulerent, prxmittit literas ad Casci* 
nam, ^^venire fe valida manu, ac ni fupplicium 
*' in malos praefumant, ufurum promifcua csede", 
Eas CsBcina aquiliferis ligniferifque, &, quod 
maxim^ caftrorum fmcerum erat, occulte recitat ; 
** utque cunftos infamias, feipfos morti eximant" 
hortatur : ** nam in pace caufas & merita fpedta- 
** ri : ubi bellum ingruat, innocentes ac noxios 
*^juxta cadere". IUi, tentatis quos idoneos- re- 
bantur, poftquam majorem legionum partem in 
officio vident ; de fententift legati, ftatuunt tem- 
pus, quo foediffimum quemque & feditioni promp- 
tum ferro invadant. Tunc, figno inter fe dato, 
inrumpunt contubemia, trucidant ignaros : nullo, 
nifi confciis, nofcente quod caedis initium, quis 
finis. 

XUX. DiVERSA omnium, quae umquam ac- 
ciddre, civilium armorum facies: non prcelio, 
non adverfis t caflxis, fed iifdem e cubilibus, quos 
fimul vefcentes dies, fimul quietos nox habuerat, 
difcedunt in partes, ingerunt tela: clamor, vul- 
nera, fanguis palam; caufa in occulto: cetera 
fors regit : & quidam bonorum caefi, poftquam, 
intellefto in quos fasviretur, peffimi quoque arma 
rapuerant. Neque legatus, aut tribunus modera- 



4^ C. CORNELII TaCITI 

tor adfuit : permifla vulgo licentia atque ultio & 
fatietas. Mox ingreffus caftra Germanicus, " non 
^' medicinam illud" plurimis cum lacrimis, ** fed 
^* cladem" appellans, '* cremari corpora" jubet. 
Truces etiam, tum animos cupido involat eundi in 
hoftem, piaculum furoris : nec aliter poffe placari 
commilitonum manes, quam fi peftoribus impiis 
honefta vulnera accepiffent. Sequitur ardorem 
militum Csefar, junftoque ponte tramittit duode- 
cim millia e legionibus, fex & viginti focias co- 
hortes, ofto equitum alas, quarum ea feditione 
intemerata modeftia fuit, 

L. Lr-ETi, neque procul, Germani agitabant, 
dum juftitio ob amiffum Auguflum, poft difcor, 
diis attinemur. At Romanus agminc propero fil- 
vam Caefiam limitemque a Tiberio coeptum fcin- 
dit : caflxa in hmite locat : frontem ac tergum 
vallo, latera concaedibus munitus. Inde faltus 
obfcuros permeat, confultatque " ex duobus iti- 
*^ neribus, breve & folitum fequatur : an impedi- 
" tius & intentatum, eoque hoflibus incautum." 
Delefta longiore via, cetera adcelerantur : etenim 
attulerant exploratores ^* feftam eam Germanis 
" nodlem, ac follemnibus epulis ludicram". Cae- 
cina cum expeditis cohortibus prseire, & obfl:antia 
filvarum amoliri jubetur : legiones modico inter- 
vallo fequuntur. Juvit nox fideribus inluftri§ : 
ventumque ad vicos Marforum, & circumdat» 



AnnaliumLib. I. 43 

ftationes, ftratis etiam tum per cubilia, propter- 
que menfas, nuUo metu, non antepofitis vigiliis ; 
adeo cun6ta incuria disjedta erant : neque belli 
timor ; ac ne pax quidem, nifi languida & foluta 
inter temulentos. 

LI. CiESAR avidas legiones, quo latior popula- 
tio foret, quatuor in cuneos difpertit : quinqua- 
ginta millium fpatium ferro flammifque pervaf- 
tat : non fexus, non setas miferationem attulit ; 
profana fimul & facra, & celeberrimum illis gen- 
dbus templum, quod Tajtfana vocabant, folo se- 
quantur. Sine vulnere milites, qui femifomnos, 
inermos, aut palantes ceciderant. Excivit ea caedes 
Brufteros, Tubantes, Ufipetes; faltufque, per quos 
exercitui regreflTus, infedere : quod gnarum duci : 
inceflitque itineri & proelio : pars equitum, & 
auxiliarisB cohortes ducebant ; mox prima legio, 
& mediis impedimentis, fmiflxum latus unetvice- 
fimani, dextrum quintani claufere: vicefima le- 
gio terga firmavit, poft ceteri fociorum. Sed 
hoftes, donec agmen per faltus porrigeretur, im- 
moti ; dein latera, & frontem modice adfultan- 
tes, tota vi noviflimos incurrere : turbabanturque 
denfis Germanorum catervis leves cohortes, cum 
Csefar, adveftus ad vicefimanos, voce magna, 
*^ hoc illud tempus obliterandse feditionis'* clami- 
tabat : " pergerent, properarent culpam in decus 
^'vertere." Exarfere animis, unoque impetu 



44 C- CoRNELii Taciti 

perruptum hoftem redigunt in aperta, csedunt- 
que : fimul primi agminis copise evaftre filvas, 
caftraque communivere. Quietum inde iter : 
fidcnfque recentibus, ac priorum oblitus miles, 
in hibernis locatur. 

LII. NuNTiATA ea Tiberium laetitia cmique 
adfecere: gaudebat oppreffam feditionem; fed, 
quod largiendis pecuniis, & miffione feftinati 
favorem militum quaefiviffet, bellica quoque 
Germanici glorii, angebatur. RetuUt tamen ad 
fenatum de rebus geftis, multaque de virtute ejus 
memoravit, magis in fpeciem verbis adornata, 
quam ut penitus fentire crederetur. Paucioribus 
Drufum, & finem IUyrici motus laudavit; fed 
intentior, & fidi oratione : cundtaque quae Ger- 
manicus indulfcrat, fervavit, etiam apud Panno- 
nicos cxercitus. 

LIIL EoDEM anno, Julia fupremum diem 
obiit, ob impudicitiam olim a patre Augufto 
Pandatarii infuld, mox oppido Rheginorum, qui 
Siculum fretum accolunt, claufa. Fuerat in ma- 
trimonio Tiberii, florentibus Caio & Lucio Cie- 
faribus, fpreveratque ut imparem : nec alia tam 
intima Tiberio caufa, cur Rhodum abfcederet : 
imperium adeptus, extorrem, infamem, & poft 
interfeftum Poftximum Agrippam, omnis fpd 
egcnam, inopia ac tabe longa peremit, obfcuram 
fore necem longinquitate exfilii ratus. Par caufa 



AnnaliumLib. I. 45 

faevitiae in Sempronium Graccum, qui famiM 
nobili, folers ingenio, & prave facundus, eamdem 
Juliam in matrimonio M. Agrippse temeraverat : 
ncc is libidini finis ; traditam Tiberio, pervicax 
adulter contumacia & odiis in maritum accende- 
bat; literseque, quas Julia patri Augufto cum 
infeftatione Tiberii fcripfit, a Gracco compofitae 
credebantur. Igitur amotus Cercinam, Africi 
maris infulam, quatuordecim annis exfilium to- 
leravit. Timc milites ad c«dem mifli, inven^re 
in prominenti litoris nihil Isetum opperientem : 
quorum adventu ^^ breve tempus" petivit, *^ ut 
*^ fuprema mandata uxori AUiariae per literas 
*^ daret :'* cervicemque percuiforibus obtulit, 
conftantia mortis haud indignus Sempronio no- 
mine; vita degeneraverat. Quidam non Rom^ 
cos milites, fed ab L. Afprenate, proconfule Afri- 
cae, miffos tradidere, auftore Tiberio, qui famam 
csedis poffe in Afprenatem verti, fruftra fpera- 
verat. 

LIV. Idem annus novas cairimonias accepit, 
addito fodalium Auguftalium facerdotio ; ut 
quondam T. Tatius retinendis Sabinorum facris, 
fodales Tatios inftituerat : forte dufti e primori- 
bus civitatis unus & viginti. Tiberius, Drufuf- 
que, & Claudius, & Germanicus adjiciuntur. 
Ludos Auguftales, tunc primiim coepta turbavit 
difcordia, cx certamine hiftrionum. Indulferat ei 



46 C. CORNELII TACin 

ludicro Auguftus, dum Msecenati obtemperat 
cffufo in amorem Bathylli : neque ipfe abhorrebat 
talibus ftudiis, & civile rebatur mifceri volupta- 
tibus vulgi : alia Tiberio morum via : fed popu- 
lum per tot annos moUiter habitum, nondum au- 
debat ad duriora vertere. 

LV. Druso Csefare, C. Norbano Confulibus, 
decemitur Germanico triumphus, manente bello ; 
quod quamquam in seftatem fumma ope parabat, 
initio veris, & repentino in Cattos excurfu, prse- 
cepit : nam fpes inceiferat diflidere hoftem in 
Arminium ac Segeftem, infignem utrumque per- 
fidia in nos, aut fide. Arminius turbator Ger- 
maniae : Scgeftes, '* parari rebellionem** faepe 
alias, & fupremo convivio, poft quod in arma 
itum, aperuit: fuafitque Varo, "ut fe, & Armi- 
** nium, & ceteros proceres vincirct : nihil aufu- 
'* ram plebem, principibus amotis ; atque ipfi 
'^ tempus fore, quo crimina, & innoxios dif- 
^* cerneret:" fed Varusfato, & vi Arminiiceci- 
dit. Segeftes, quamquam confenfu gentis in 
beilum traftus, difcors manebat, auftis privatim 
odiis, quod Arminius filiam ejus, alii padtam, ra- 
puerat ; gener invifus, inimici foceri ; quaeque 
apud concordes vincula caritatis, incitamenta 
irarum apud infenfos crant. 

LVL Igitur Germanicus quatuor legiones, 
quinque auxiliarium millia^ & tumultuarias ca- 



AnnaliumLib. I. 47 

tervas Germanorum cis Rhenum colentium, Cse- 
cinsB tradit : totidem legiones, duplicem focio- 
rum numerum ipfe ducit : pofitoque caftello 
fuper veftigia paterni praefidii in monte Tauno, 
expeditum exercitum in Cattos rapit ; L. Apro- 
nio ad munitiones viarum & fluminum relifto. 
Nam, rarum illi calo, ficcitate, & amnibus mo- 
dicis inoffenfum iter properaverat ; imbrefque, & 
fluminum auftus regredienti metuebatur. Sed 
Cattis adeo improvifus advenit, ut quod imbecil- 
lum ajtate ac fexu, ftatim captum, aut trucidatum 
fit. Juventus flumen Adranam nando tramife- 
rat, Romanofque pontem cceptantes arcebant : 
dein tormentis fagittifque pulfi, tentatis fruflxa 
conditionibus pacis, cum quidam ad Germanicum 
perfugiffent, reliqui, omiflSs pagis vicifque, in 
filvas difperguntur. Csefar incenfo Mattio (id 
genti caput) aperta populatus, vertit ad Rhe- 
num : non aufo hofte terga abeuntium laceffere, 
quod illi moris, quotiens aftu magis, quam per 
formidinem ceflit. Fuerat animus Cherufcis ju- 
vare Cattos, fed exterruit Cacina huc illuc ferens 
arma : & Marfos congredi aufos, profpero proe- 
lio cohibuit. 

LVII. Neqjje multo poft legati a Segefteve- 
nerunt, auxilium orantes adversus vim populari- 
um, a quis circumfidebatur ; validiore apud eos 
Arminio, quando bellum fuadebat, Nam bar- 



48 C. CoRNELii Xaciti 

barisy quanto quis audacia promptus, tanto ma« 
gis fidus, rebufque motis potior habetur. Addi- 
derat Segeftes legatis filium, nomine Segimun- 
dum : fed juvenis confcientia cunftabatur : quippe 
anno, quo GermanisB defcivere, facerdos apud 
Aram Ubiorum creatas, ruperat vittas, profiigus 
ad rebelles. Adduftus tamen in fpem clemen- 
tias Romanse, pertulit patris mandata, benig- 
n6que exceptus cum prsefidio Gallicam in ri* 
pam miflus eft. Germanico pretium fiiit, con- 
vertere agmen : pugnatumque in obfidentes, 
& ereptus Segeftes magni cum propinquonim 
& clientium manu. Inerant feminse nobiles, in- 
ter quas uxor Arminii, eademque filia Segeftis, 
mariti magis quam parentis animo, neque vida 
in lacrimas, neque voce fupplex, compreffis intra 
finum manibus, gravidum uterum intuens. Fere- 
bantur & fpolia Varianse cladis, plerifque eorum, 
qui tum in deditionem veniebant, praedse data. 
Simul Segeftes ipfe ingens vifu, & memoria bonae 
focietatis impavidus : verba ejus in hunc modum 
fiiere. 

LVIII. '^ NoN Hic mihi primus erga populum 
** Romanum fidei & conftantiae dies : ex quo a 
** divo Augufto civitate donatus fum, amicos 
** inimicofque ex vefbis utilitatibus delegi : neque 
** odio patris, (quippe proditores, etiam iis quos 
" anteponunt, invifi funt) verum quia Romanis 



AknaliumLib.L 49 

*^ Germanifque idem conducerc; & pacem, quam 
^' bellum probabam, Ergo raptorem filiae meae, 
^^ violatorem foederis veftri Arminium, apud 
^^ Varum, qui tum exercitui praefidebat, reum 
** feci : dilatus fegnitia ducis, quia paaim prae- 
^^ fidii in legibus erat, ut me, & Arminium, & 
*' confcios vinciret, flagitavi. Teftis illa nox, 
^' mihi utinam potius noviflima ! Quae fecuta 
^' funt, defleri magis, quam defendi poflTunt : ce- 
^* terum & injeci catenas Arminio, & a feftione 
*^ ejus injeftas perpeflus fum* Atque ubi pri- 
*^ mum tui copia, vetera novis, & quieta turbi- 
^* dis antehabeo : neque ob praemium, fed ut 
^^ me perfidia exfolvam ; fimul genti Germano- 
'^ rum idoneus conciliator, fi paenitentiam quam 
*' perniciem maluerit. Projuventa & errore filii 
^^ veniam precor : filiam neceflitate huc adduc- 
** tam fateor : tuum erit confultare, utrum prse- 
** valeat, quod ex Arminio concepit, an quod 
*^ ex me genita eft." Caefar, clementi refponfo, 
liberis propinquifque ejus incolumitatem, ipfi fe- 
dem Vetera, in provincia, poUicetur. Exercitum 
reduxit, nomenque imperatoris audtore Tiberio 
accepit. Arminii uxor, virilis fexus flirpem edi- 
dit : educatus Ravennae puer, quo mox ludibrio 
confliftatus fit, in tempore memorabo. 

UX. Fama dediti benigneque excepti Segef- 
tis vulgata, ut quibufque bellum invitis aut cu- 

E 



r 



^O C. CORNELII Ta C I T I 

pientibus erat, fpe vel dolore accipitur. Armini- 
um, fuper infitam violentiam, rapta uxor, fub- 
jeftus fervitio uxoris uterus, vecordem agebant : 
volitabatque per Cherufcos, arma in Segeftem, 
arma in Casfarem pofcens : neque probris tempe- 
rabat. " Egregium patrem ! magnum imperato- 
** rem ! fortem exercitum ! quorum tot manus 
^* unam mulierculam avexerint. Sibi tres le- 
*^ giones, totidem legatos procubuiffe. Non 
^* enim fe proditione, neque adversus feminas 
^* gravidas, fed palam adversus armatos bellum 
^* tradtare : cerni adhuc Germanorum in lucis 
^' figna Romana, quse diis patriis fufpenderit : 
'* coleret Segeftes vidam ripam ; redderet filio 
*^ facerdotium : hominem Germanos numquam 
^' fatis excufaturos, quod inter Albim & Rhenum 
*^ virgas, & fecures, & togam viderint. Aliis 
*^ gentibus, ignorantia imperii Romani, inex- 
^^ perta effe fupplicia, nefcia tributa : quse quan- 
^^ do exuerint, inritufque difcefferit ille inter nu- 
^^ mina dicatus Auguftus, ille .deleftus Tiberius, 
*' ne imperitum adolefcentulum, ne feditiofum 
*f exercitum pavefcerent. Si patriam, parentes, 
^* antiqua mallent, quam dominos, & colonias 
^' novas ; Arminium potius gloriae ac libertatis, 
*' quam Segeftem flagitiofse fervitutis ducem fe- 
^* querentur/' 



AnnaliumLib. I. 51 

LX. CoNciTi per haec non modo Cherufci, 
fed conterminse gentes : traftufque in partes 
Inguiomerus Arminii patruus, veteri apud Ro- 
manos auftoritate : unde major Csefari metus : 
& ne bellum mole una ingrueret, Caecinam cum 
quadraginta cohortibus Romanis, diftrahendo 
hofti, per Brudteros ad flumen Amifiam mittit : 
equitem Pedo prsefeftus, finibus Frifiorum ducit : 
ipfe impofitas navibus quatuor legiones per lacus 
vexit : fimulque pedes, eques, clafllis, apud prae-. 
didum amnem conven^re. Chauci cum auxilia 
poUicerentur, in commilitium adfciti funt. Bruc- 
teros fua urentes, expediti cum manu L. Ster- 
tinius, mifru Germanici fudit, interque caedem & 
praedam reperit undevicefimae legionis aquilam 
cum Varo amiffam. Duftum inde agmen ad 
ultimos Brudterorum : quantumque Amifiam & 
Luppiam amnes inter, vaftatum; haud procul 
Teutoburgienfi faltu, in quo reliquiae Vari le- 
gionumque infepultae dicebantur. 

LXI. Igitur cupido Cafa,rem invadit folvendi 
fuprema miUtibus, ducique; permoto ad mife- 
rationem omni, qui aderat, exercitu, ob pro- 
pinquos, amicos, denique ob cafus bellorum & 
fortem hominum. Pra&miffo Caecini, ut occulta 
faltuum fcrutaretur, pontefque & aggeres humido 
paludum & fallacibus campis imponeret, ince- 
^i^nt mseftos locos, vifuque ac memoria deformes, 

E2 



52 C. CORNELII TaCITI 

PrimaVari caftra, lato ambitu, & dimenfis prin- 
cipiis, trium legionum manus oftentabant : dein 
femiruto vallo, humili fofsa, accifae jam reliquiae 
confedifTe inteliigebantur : medio campi albentia 
ofla, ut fugcrant, ut reftiterant, disjefta vel agge- 
rata : adjacebant fragmina telorum, equorumque 
artus, fimul tmncis arborum antefixa ora ; lucis pro- 
pinquis barbarae arse, apud quas tribunos, ac pri- 
morum ordinum centuriones maftaverant : 8c 
cladis ejus fuperftites pugnam aut vincula elapfi, 
rcferebant, " hic cecidilfe legatos ; illic raptas 
** aquilas ; primum ubi vulnus Varo adaftum ; 
^' ubi infelici dextrS, & fuo iftu mortem invene- 
^' rit ; quo tribunali concionatus Arminius ; quot 
** patibula captivis, quse fcrobes ; utque fignis & 
*^ aquihs per fuperbiam inhiferit." 

LXII. Igitur Romanus, quiaderat, exercitus, 
fextum poft cladis annum, trium legionum ofla, 
nuUo nofcente alienas reliquias an fuorum humo 
tegeret, omnes ut conjundtos, ut confanguineos, 
au6ta in hoftem ira, maefti fimul & infenfi conde^ 
bant.* Primum exftrucndo tumulo cefpitem Cae^ 
far pofuit, gratiflimo munere in defunftos, & 
praefentibus doloris focius. Quod Tiberio haud 
probatum ; feu cundta Germanici in deterius tra- 
henti ; five exercitum imagine casforum infepul- 
torumque tardatum ad proelia, & formidolofio- 
rem hoftium credebat : *^ nequc imperatorem 



ANNALltTMLlB. I. 53 

*' auguratu & vetuftiflimis cserimoniis praeditum, 
** adtredare feralia debuifle/* 

LXIII. Sed Germanicus cedentem in avia 
Arminium fecutus, ubi primum copia fuit, evehi 
equites, campumque, quem hoftis infederat, eripi 
jubet. Arminius colligi fuos, & propinquare fil- 
vis monitOB, vertit repente : mox fignum pro» 
rumpendi dedit iis, quos per faltus occultaverat. 
Tunc nova acie turbatus eques, miflTseque fubfi- 
diariae cohortes, & fugientium agmine impulfse, 
aiixerant conftemationem : trudebanturque in 
paludem gnaram vincentibus, iniquam nefciis, ni 
Csefar produdtas legiones inftruxiflTet : inde hofli- 
bus terror, fiducia militi : & manibus a?quis ab- 
fceflTum. Mox redufto ad Amifiam exercitu, le- 
giones clafle, ut advexerat, reportat. Pars equi- 
tum litore Oceani petere Rhenum juflTa. Cjecina, 
qui fuum militem ducebat, monitus, quamquam 
notis itineribus regrederetur, Pontes longos quam 
maturrime fuperare. Anguftus is trames, vaflias 
inter paludes, & quondam a L. Domitio agge- 
ratus : cetera limofa, tenacia gravi coeno, aut 
rivis incerta erant : circum filvae pauUatim ad- 
clives ; quas tum Arminius implevit, compendiis 
viarum, & cito agmine, onufl^m farcinis armif- 
que miiitem cum anteveniflet. Cafcinae, dubi- 
tanti quonam modo ruptos vetuftate pontes repo- 
neret, fimulque propulfaret hoftem, caftrametari 

E3 



54 C. CoRNEtii Taciti 

in loco placuit; ut opus, & alii proelium ind- 
perent. 

LXIV. Barbari perfringere ftationes, fequc 
inferre munitoribus nifi, laceffunt, circumgredi- 
untur, occurfant : mifcetur operantium bellanti- 
umque clamor : & cunfta pariter Romanis ad- 
verfa; locus uligine proflinda, idem ad gradum 
inftabilis, procedentibus lubricus ; corpora gravia 
loricis, neque librare pila inter undas poterant. 
Contra Cherufcis fueta apud paludes proeiia, pro- 
cera membra, haftae ingentes ad vuhiera facienda, 
quamvis procul: nox demum inclinantes tum 
legiones adverfse pugnae exemit. Germani ob 
profpera indefeffi, ne tum quidem fumpti quiete, 
quantum aquarum circumfurgentibus jugis oritur, 
verter^ in fubjefta : mersaque humo, & obruto 
quod eifedhim operis, duplicatus militi labor. 
Quadragefimum id ftipendium Caecina parendi, 
aut imperitandi habebat : fecundarum ambigua^ 
rumque rerum fciens, eoque interritus. Igiturfu- 
tura volvens, non aliud reperit, quam ut hoftem 
filvis coerceret, donec faucii, quantumque gravio- 
ris agminis, anteirent : nam medio montium & 
paludum porrigebatur planicies, qua tenuem 
aciem pateretur. Deliguntur legiones, quinta dex- 
tro lateri ; unetvicefima in laevum ; primani du- 
cendum ad agmen; vicefimanus adversum fe- 
cuturos. 



AilNALflTMLlB. L 5^ 

LXV. Nox per diverfa inquies : cum barbari 
feftis epulis, Iseto cantu, aut truci fonore fubjefta 
vallium ac refultantes faltus complerei\t ; apud 
Romanos invalidi ignes, interaipta v^es, atque 
ipfi paffim adjacerent vallo, oberrarent tentoriis, 
infomnes magis quam pervigiles. Ducemque ter- 
ruit dira quies : nam Quinftilium Varum fanguine 
oblitum, & paludibus emerfum, cernere & audire 
vifus eft, velut vocantem, -non tamen obfecutus, 
& manum intendentis repuliffe. Coepti luce, 
miflk in latera legiones metu, an contumacia, 
locum deferuere : capto propere campo, humen- 
tia ultra. Neque tamen Arminius, quamquam 
libero incurfu, ftatim prorupit : ' fed ut hsefere 
coenofoffifque impedimenta, turbati circum mi- 
lites, incertus fignorum ordo, utque tali in tem- 
pore fibi quifque properus, & lentse adversum 
imperia aures, inrumpere Germanos jubet, cla- 
mitans, " En Varus, & eodem iterum fato viftae 
*^ legiones l" Simul hsec : & cum deleftis fcindit 
agmen, equifque maxime vubiera ingerit : illi 
fanguine fuo, & lubrico paludum lapfantes, ex- 
cuffis reftoribus disjicere obvios, proterere ja- 
centes : plurimus circa aquilas labor, quse neque 
adversum ferri ingruentia tela, neque figi limosa 
humo poterant. Caecina dum fuftentat aciem, 
fufFoffo equo delapfus circumveniebatur, ni pri- 
ma legio fefe oppofuiffet: juvit hoflium aviditas, 

E4 



^6 C. CornelIiTaciti 

omifsa csde, prxdam feftantium; enifsque le-> 
giones, vefperafcente die, in aperta & folida: 
neque is miferiarum finis : ftruendum vallum, 
petendus agger : amiffa magnd ex parte, per quse 
egeritur humus, aut exciditur cefpes: non ten- 
toria manipulis, non fomenta fauciis : infe6kos 
coeno aut cruore cibos dividentes, fiineftas tene- 
bras, & tot hominum millibus unum jam reli- 
quum diem lamentabantur. 

LXVI. FoRTE equus abruptis vinculis vagus, 
& clamore territus, quofdam occurrentium ob- 
turbavit : tanta indc conftematio inrupiffe Ger- 
manos credentium, ut cundti ruerent ad portas; 
quarum Decumana maxime petebatur, averfa 
hofti, & fugientibus tutior. Ca?cina, compcrto 
vanam effe formidinem, cum tamen neque audto- 
ritate, neque precibus, ne manu quidem obfif- 
tere, aut retinere militem quiret; proje6tus in 
limine portae, miferatione demum, quia per cor- 
pus legati eundum erat, claufit viam : fimul tri- 
buni & centuriones falfum pavorcm docuerunt. 

LXVII. TuNC coNTRACTOS in principia, juf- 
fofque didta cum filentio accipere, temporis ac 
neceflitatis monet. ^*Unam in armis falutem, 
*' fed ea confilio temperanda : manendumque 
*' intra vallum, donec expugnandi hoftes fpe, 
** propius fuccederent : mox undique erumpen- 
"dum: illa eruptione ad Rhenum pcrveniri: 



AnnalixjmLib. L 57 

** quod fi fugerent, plures filvas, profundas ma- 
*' gis paludes, fsevitiam hoftium fuperefle : at 
*^ viftoribus decus, gloriam : quae domi cara, 
^^ quae in caftris honefta", memorat : reticuit de 
adverfis. Equos dehinc, orfus a fuis, legatoi-um 
tribunorumque, nuUa ambitione, fortiflimo cui- 
que bellatori tradit, ut hi, mox pedes, in hoftem 
invaderent, 

LXVIII. Haud minus inquies Germanus, fpe, 
cupidine, & diverfis ducum fententiis agebat : 
Arminio, *^ finerent egredi, egreflTofquc rurftim 
'^ per humida & impedita circumvenirent", fua- 
dente: atrociora Inguiomero, & laeta barbaris, 
" ut vallum armis ambirent : promptam expug- 
** nationem, plures captivos, incorruptam prae- 
'*dam fore.** Igitur orta die, proruunt foflas, 
injiciunt crates, fumma valli prenfant, raro fuper 
milite, & quafi ob metum defixo. Poftqiiam 
haefere munimentis, datur cohortibus fignum, 
cornuaque ac tubae concinuere ; exin clamore & 
impetu tergis Germanorum circumfunduntur, 
exprobrantes, ** non hic filvas, nec paludes, fed 
**aequis locis aequos deos.'* Hofti, facile exci- 
dium, & paucos & femermos cogitanti, fonus 
tubarum, fulgor armorum, quanto inopina, tant6 
majora offunduntur : cadebantque, ut rebus fe- 
cundis avidi, ita adverfis incauti. /• Arminius in- 
tcger, Inguiomerus poft gravc vdlnus, pugnam 



58 C.CorneliiTaciti 

deferuere : vulgus trucidatum eft, donec ira & 
dies permanfit. Nofte demum reverfse legiones, 
quamvis plus vulnerum, eadem ciborum egeftas 
fatigaret, vim, fanitatem, copias, cunfta in vic- 
toria habuere. 

LXIX. Pervaserat interim ^^ circumventi 
^* exercitus'* fama, & "infefto Germanorum ag- 
** mine Gallias peti :" ac ni Agrippina impofitum 
Rheno pontem folvi prohibuiffet, erant qui id 
flagitium formidine auderent : fed femina ingens 
animi, munia ducis per eos dies induit, miUtibuf- 
que ut quis inops, aut faucius, veftem & fomenta 
dilargita eft. Tradit C. Plinius, Germanicorum 
bellorum fcriptor, ftetiffe apud principium pontis, 
laudes & grates reverfis legionibus habentem. Id 
Tiberii animum altius penetravit. *'Non enim 
^^ fimpHces eas curas : nec adversus externos mi- 
'^ litem quseri 2 nihil reliftum imperatoribus, ubi 
** femina manipulos intervifat, figna adeat, largi- 
*^ tionem tentet, tamquam parum ambitiose fili- 
*^ um ducis gregali habitu circumferat, Ge/arem- 
" qucCaligulam appellari veUt. Potiorem jam apud 
^^ exercitus Agrippinam, quam legatos, quam 
*^ duces : compreffam a mulierc fedidonem, cui 
^* nomen Principis obfiftere non quiverit." Ac- 
cendebat hjec onerabatque Sejanus, peritii morum 
Tiberii, odia in longum jaciens, qua reconderet, 
au&aque promeret. 



ANtTALllTMLlB. I. 59 

LXX. AtGermanicus legionum, quas na- 
vibus vexerat, fecundam & quartamdecimam iti- 
nere terreftri P. Vitellio ducendas tradit, quo le- 
vior claffis vadofo mari innaret, vel reciproco fide- 
ret. Vitellius primum iter ficca humo, aut mo- 
dice adlabente aftu, quietum habuit. Mox im- 
pulfu aquilonis, fimul fidere aequinoftii, quo max- 
ime tumefcit Oceanus, rapi agique agmen : & 
opplebantur terrse : eadem freto, litori, campis 
facies : neque difcerni poterant incerta ab folidis^ 
brevia a profundis. Sternuntur fluftibus, hauri- 
untur gurgitibus : jumenta, farcinse, corpora 
exanima, interfluunt, occurfant : permifcentur in- 
ter fe manipuli, modo peftore, modo ore tenus 
exftantes, aliquando fubtrafto folo disjedii aut 
obruti : non vox, & mutui hortatus juvabant, 
adverfante unda : nihil ftrenuus ab ignavo, fa- 
piens ab imprudenti, confilia a cafu difFerre : 
cunfta pari violentia involvebantur. Tandem 
Vitellius in editiora enifus, eodem agmen fub- 
duxit : pernoAavere fine utenfihbus, fine igni, 
magna pars nudo aut mulcato corpore, haud mi- 
nus miferabiles, quam quos hoftis circumfidet : 
quippe ilHs etiam honeftae mortis ufus, his in- 
glorium exitium : lux reddidit terram ; penetra- 
tumque ad amnem Unfingin,. quo Caefar claflTe 
contenderat : impofitae deinde legiones, vagante 



60 C CoRNELll TaCITI 

fama fubmerfas ; nec fides falutis, antequam Cac* 
farem exercitumque reducem videre. 

LXXI. Jam Stertinius ad accipiendum in 
deditionem Segimerum fratrem Segeftis praemifTus, 
ipfum & filium cjus in civitatem Ubiorum per- 
duxerat : data utrique yenia,, facile Segimero, 
cundtantius filio ; quia Quinftilii Vari corpus 
inlufifle dicebatur. Ceterum ad fupplenda exer- 
citus damna certavere Gallise, Hifpanise, Italia ; 
quod cuique promptum, arma, equos, aurum of- 
ferentes : quorum laudato ftudio Germanicus, 
armis modo & equis ad bellum fumptis, proprii 
pecunia miiitem juvit. Utque cladis memoriam 
etiam comitate leniret, circumire faucios ; fafta 
fingulorum extollere; vulnera intuens, alium 
fpe, alium glorii, cundos alloquio & curi, fibi- 
que & proelio firmabat. 

LXXII. Decreta eo anno triumphalia in- 
fignia A. Csecinffi, L. Apronio, C. Silio, ob res 
cum Germanico geftas. Nomen patris patrise Ti- 
berius a populo fsepius ingeftum, repudiavit : ne- 
que in a£ta fua jurari, quamquam cenfente fenatu, 
permifit : ^* cun6U mortaUum incerta, quanto- 
*^ quc plus adeptus foret, tanto fe magis in lu- 
'^ brico'' didans. Non tamen ideo faciebat fidem 
civilis animi : nam legem majeflatis reduxerat, 
cui nomen apud veteres idem, fed alia in judici- 
um veniebant ; fi quis proditione exercitum, aut 



Aknalium Lib. t. 6i 

plebem feditionibus, denique male gefli republica 
majeftatem populi Romani minuiflet : fafta ar- 
guebantur, difta impune erant. Primus Auguf- 
tus cognitionem de famofis libellis, fpecie legis 
ejus traftavit, commotus Caflii Severi libidine, 
qu^ viros feminafque inluft:res procacibus fcriptis 
difFamaverat : mox Tiberius, confultante Pom- 
peio Macro praetore, " an judicia majeflatis red- 
** derentur ? *' *' exercendas leges efle" refpon- 
dit. Hunc quoque afperav^re carmina, incertia 
auftoribus vulgata in fsevitiam fuperbiamque ejus, 
& difcordem cum matre animum. 

LXXIIL Haud pigebit referre, in Falanio 
& Rubrio, modicis equitibus Romanis, praeten^ 
tata crimina; ut quibus initiis, quanta Tiberii 
arte, gravifllimum exitium inrepferit, dein repref- 
fum fit, pofl:rem6 arferit, cunftaque corripuerit, 
nofcatur. Falanio objiciebat accufator, ** quod 
*' inter cultores Augufl:i, qui per omnes domos 
** in modum coUegiorum habebantur, Cafllum 
'* quemdam mimum corpore infamem adfcivif- 
*' fet : quodque venditis hortis, fliatuam Augufl:i 
^^ fimul mancipaflet." Rubrio crimini dabatur, 
** violatum perjurio nomen Augufl:i.'' Qua^ ubi 
Tiberio notuere, fcripfit confulibus ; ** Non ideo 
** decretum patri fuo cselum, ut in perniciem ci- 
^* vium is honor verteretur. Cafliium hifl:rionem 
** folitum inter alios ejufdem artis intereflTe ludis. 



6z C. CORNELII TaCITI 

" quos mater fua in memoriam Augufti facraflet, 
^* Nec contra religiones fieri, quod effigies ejus, 
*^ ut alia numinum fimulacra, venditionibus hor- 
'* tORim & domuum accedant, Jusjurandum 
*' perinde seftimandum, quam fi Jovem fefellif- 
'* fet : deorum injurias diis curse/* 

LXXIV. Nec multo poft Granium Marcel- 
lum, prsetorem Bithy.niaB, quseftor ipfiu$ Caepio 
Crifpinus majeftatis poftulavit, fubfcribente Ro- 
mano Hifpone : qui formam vitae iniit, quam 
poftea celebrem miferise tempoaim, & audaciae 
hominum fecerunt : nam egens, ignotus, inquies, 
dum occultis libellis favitia? principis adrepit, 
mox clariflimo cuique periculum faceffit, poten- 
tiam apud unum, odium apud omnes adeptus, 
dedit exemplum, quod fecuti, ex pauperibus di- 
vites, ex contemptis metuendi, perniciem aliis 
ac poftremum fibi invenere. Sed Marcellum in-. 
fimulabat, *' finiftros de Tiberio fermones ha- 
" buifle :** inevitabile crimen, cum ex moribus 
Principis foediffima quasque deligeret accufator, 
objeftaretque reo : nam quia vera erant, etiam 
difta credebantur. Addidit Hifpo, <^ftatuam 
" Marcelli altius, quam Caefarum fitam : & alia 
*^ in ftatua, amputato capite Augufti, effigiem 
" Tiberii inditam :" ad quod exarfit adeo, ut 
rupta taciturnitate proclamaret, "fe quoque in 
♦* ca causa laturum fententiam palam & juratum,** 



Annalium Lib. I. 63 

quo ceteris eadem neceflitas fieret. Manebant 
ctiam tum veftigia morientis libertatis. Igitur Cn. 
Pifo, ^*Quo," inquit, "loco cenfebis, Caefar? 
*^ fi primus, habebo quod fequar : fi poft omnes, 
** vereor ne imprudens diflentiam :" permotus 
his, quantoque incautius efferbuerat, paenitentia 
patiens, tulit abfolvi reum criminibus majcftatis : 
de pecuniis repetundis, ad reciperatores itum efl:, 

LXXV. Nec patrum cognitionibus fatiatus, 
judiciis adfidebat in cornu tribunalis, ne praeto- 
rem curuH depelleret : multaque eo coram, ad- 
versus ambitum & potehtium preces conftituta ; 
fed dum veritati confulitur, libertas corrumpe- 
batur. Inter qua Pius Aurelius, fenator, quef- 
tus ^* mole publicae vise, du6hique aquarum, la- 
*^ befaftas aedes fuas," auxilium patrum invoca- 
bat : refiftentibus aerarii praetoribus, fubvenit 
Caefar, pretiumque aedium Aurelio tribuit, ero- 
gandae per honefta pecuniae cupiens : quam vir- 
tutem diu retinuit, cum ceteras exueret. Proper- 
tio Celeri prastorio, veniam ordinis ob pauperta- 
tem petenti, decies feftertium largitus eft, fatis^ 
comperto, patemas ei anguftias eflTe : tentantes 
eadem alios, probare caufam fenatui juflit ; cu- 
pidine feveritatis, in his etiam, quae rite faceret, 
acerbus : unde ceteri filentium & paupertaten^ 
confisflloni & beneficio praepofuere* 



64 C. CorneliiTaciti 

LXXVI. EoDEM anno continuis imbribus 
auAus Tiberis, plana urbis ftagnaverat : relaben- 
tem fecuta eft aedificiorum & hominum ftrages. 
Igitur cenfuit Afinius Gallus, ^* ut libri Sibyllini 
** adirentur :" renuit Tiberius, perinde divina hu- 
manaque obtegens : fed remedium coercendi flu- 
minis Ateio Capitoni, & L. Arruntio mandatum. 
Achaiam ac Macedoniam onera deprecantes, le- 
vari in pnefens proconfulari imperio, tradique 
Caefari placuit. Edendis gladiatoribus, quos Ger- 
manici fratris ac fuo nomine obtulerat, Drufus 
praefedit, quamquam vili fanguine nimis gau- 
dens : quod vulgus formidolofum, & pater ar- 
guiffe dicebatiM- : cur abftinuerit fpeftaculo ipfe, 
varie trahebant ; alii tsedio coctus, quidam triftitiS 
ingenii, & metu comparationis, quia Auguftus 
comiter interfuiffet. Non crediderim ad often- 
tandam faevitiam, movendafque populi offenfio- 
nes, conceffam filio materiem : quamquam id 
quoque diftum eft. 

LXXVII. At theatri licentia proximo priore 
anno ccepta, gravius tum erupit, occifis non modo 
e plebe, fed miiitibus & centurione, vubierato tri- 
buno praetorias cohortis, dum probra in magi- 
ftratus & diffenfionem vulgi prohibent. Aftum 
de ea feditione apud patres, dicebanturque fen- 
tentia?, " ut praetoribus jus virgarum in hiftrio- 
<* nes effet :" interceffit Haterius Agrippa tribu- 



Aknaliitm L I b. I. 6$ 

nus plebei, increpitufque eft Afinii Galli oratione, 
filente Tiberio, qui ea fimulacra libertatis fenatui 
praebebat : valuit tamen interceffio, quia divus 
Auguftus " immunes verberum hiftriones'* quon- 
dam refponderat, neque fas Tiberio infringere 
difta ejus. De modo lucaris, & adversCis lafci- 
viam fautorum, multa decernuntur ; ex quis max- 
ime infignia : " Ne domos Pantomimcrum fena- 
** tor introiret : ne egredientes in publicum, equi- 
** tes Romani cingerent : aut alibi, quam in thea- 
" tro, fpedlarentur : & fpedantium immodeftiam 
*' exfilio multandi poteftas prastoribus fieret." 

LXXVIII. Templum ut in colonia Tarraco- 
nenfi ftrueretur Augufto, petentibus Hifpanis per- 
miflTum ; datumque in omnes provincias exem- 
plum. Centefimam rerum venalium poft bella 
civilia inftitutam deprecante populo, edixit Ti- 
berius ** militare serarium eo fubfidio niti : fimul 
*^ imparem oneri rempublicam, nifi vicefimo mi- 
** litiae anno veterani dimitterentur :'* ita proximae 
feditionis male confulta, quibus fexdecim ftipen- 
diorum finem exprefl^erant, abolita in pofterum. 

LXXIX. AcTUM deinde in fenatu ab Armntio 
& Ateio, an ob moderandas Tiberis exundatio- 
nes verterentur flumina & lacus, per quos augef- 
cit. Auditaque municipiorum & coloniarum 
legationes, orantibus Florentinis, ** ne Clanis fo- 
^^ lito alvco demotus in amnem Arnum transfer- 

F 



66 C CoRNELii Taciti 

** retur, idqiie ipfis perniciem adferret." Con- 
gruentia his Interamnates difleruere : " peffum 
** ituros fecundiffimos Italiae campos, fi amnis 
*^ Nar'* (id enim parabatur) ** in rivos diduftus, 
** fuperftagnaviffet." Nec Reatini filebant, Ve- 
linum lacum, qua in Narem effunditur, obftrui 
recufantes ; ** quippe in adjacentia erupturum : 
** optume rebus mortalium confuluiffe naturam, 
** qu2B fua ora fluminibus, fuos curfus, utque 
** originem, ita fines dederit : fpeftandas etiam 
** religiones fociorum, qui facra, & lucos, & aras 
** patriis amnibus dicaverint : quin ipfum Tibe- 
*^ rim nolle, prorfus accolis fluviis orbarum, mi- 
** nore gloria fluere/' Seu preces coloniarum, 
feu difficultas operum, five fuperflitio valuit, ut 
in fententiam Pifonis concederetur, qui nil mu- 
tandum cenfuerat. 

LXXX. Prorogatur Poppaeo Sabino pro- 
vincia Mcefia, additis Achaia ac Macedoni^ Id 
quoque morum Tiberii fliit, continuare imperia, 
ac plerofque ad finem vitse in iifdem exercitibus, 
autjurifdidtionibus habere. Caufae variae tradun- 
tur : ahi ^* tsedio novse cura?, (emel placita pro 
** aeternis fervaviffe :" quidam " invidia, ne 
** plures fruerentur :" funt qui exiftiment, " ut 
** caUidum ejus ingenium, ita anxium judicium :" 
neque enim eminentes virtutes feftabatur, & rur- 
fum vitia oderat : ex optimjs, periciolum fibi ; 



AnnaliumLib*!. 67 

a peflimis, dedecus publicum metuebat : qua ha- 
fitatione poftremo eo provedtus eft, ut mandave* 
rit quibufdam provincias, quos egredi Urbe non 
erat paflurus* 

LXXXI. De comitiis confularibus, quae tum 
primum illo principe, ac deinceps fuere, vix 
quidquam firmare aufim ; adeo diverfa, non modo 
apud auftores, fed in ipfius orationibus reperiun- 
tur. Modo, fubtraftis candidatorum nominibus, 
originem cujufque, & vitam, & ftipendia defcrip- 
fit, ut qui forent intelligeretur : aliquando, ca 
quoque fignificatione fubtraftd, candidatos horta 
tus, ne ambitu comitia turbarent, fuam ad id 
curam poUicitus eft : plerumque, '^ eos tantum 
*^ apud fe profeflbs** difleruit, ** quorum nomina 
** confulibus edidiflTet ; pofle & alios profiteri, fi 
^' gratiae, aut meritis confiderent:*' fpeciofa ver- 
bis, re inania, aut fubdola : quantoque majore li- 
bertatis imagine tegebantur, tanto eruptura ad 
infenfius fervitium. 

F2 



BREVIARIUM 

LIBRI SECUNDI. 

l.MorUS aliquiinOrtente. IIL Vonones, 
Partborum rex^ folio ab Artabano pulfus, & 
ad Armenios profugus, ab bis in regnum ac^ 
cipitur : quo mox demovetur ob metum & Arta^ 
bani minas. V. Tiberiusjfpecie moti Orientis^ 
Germanicum a Germanicis legionibus abjirabit. 
Paret ille^ fed lente. Germaniam enim ingre^ 
ditur. Cberufcos & Arminium magno prcelio 
vincit. Mox adverfa maris expertus, quc^prof-* 
perd in Marfos expeditione penfavit. XXViL 
Libo Drufus rerum novarum accufatus. Spre^ 
tce M. Hortali preces. XXXIX. Clemens^ 
ementito Pojiumi Agrippa nomine^ turbat. Sal^ 
lujlii Crifpi artibus capitur^ & Romam perduci^ 
tur. XLL Germaniuus de Cattis, Cberufcis^ 
aliifque nationibus ufque ad Albim triumpbat. 
XLIL Arcbelaus^ Cappadocum rex, dolo in 
Urbem accitus^ & indigne habitus^ moritur. 
Regnum ejus in pravinciam redaSlum. XLIIL 



70 

Germanico Oriens permijfus ; Pifoni Syria, cum 
occultisj ut creditur^ in Germanicum mandatis. 
XLIV. Drufus in Illyricum mittitur contra 
Germanos, qui interfe difcordes otium ^ fecuri^ 
tatem Romanis fecere. XLV. Cberufci^ duce 
uirminio, potentem & veterem regem Marobo^ 
duum^ magno nec incruento prcelio vincunt. 
XL Vn. In Afid duodecim urbes terra motu coU 
lapfa. Tiberii liberalitas* L. Adolefcit lex 
majejiatis. LIL Tacfarinas in AfricA beU 
lum movet. A Furio Camillo fiatim repref 
fus. LIII. Germanicus^ iterum conful^ in Ar^ 
meniam venit : regem Zenonem^ amoto Vonone^ 
volentibus iis imponit. Deinde JEgyptum profi^ 
cifcitur. LXII. Drufus Germanos ad difcor^ 
4ias inlicit. Maroboduus^ vi Catualda regm 
pulfus^ in Italiam venit^ & Ravenna per duode^ 
viginti annos egit. Idem Catualda mox ca/us, 
qui Forum yu/ium mifus efi. LXIV. Rhefcu^ 
poriSf Thracum rex^ operd Pomponii Flacci da^ 
tur in vincula : Romam perducitur. LXVIII. 
Fbnonis cades. LXIX. Germanicus, Mgypto 
remeans, cun^a, quajufferat, a Pifone abolita, 
vel in contrarium verfa reperit. Hinc inimici^ 
tiarum femina. . Paullo poji morbo correptus^ 
cum ingenti gentium omnium luBu^ Antiocbia 



71 

exjltnguttur. LXXIV. Ptfoy veneficti fujpec- 
tus^ Syriam repetere impeditur. LXXXIIL 
Honores multi mortuo Germanico Romae decreti. 
LXXXV. SanSliones contra muliebrem impudi^ 
citiam. LXXXVL Virginis Vejialis deleSlus. 
LXXXVIL Arminius in Germanid popularium 
dolo cafus. 



Hasc gefta annis quatuor. 
A. u. c. J. c. 



DCCLXI3U l6* Coit 



DCCLXX. 



CoiT. 



DCCLXXI. i8. Co(L 



pccLxxii. 19« CoiT. 



T. Statilio SifcnnJ 

Tauro^ 
L. Sc&iBONio Libone* 

C. C^ciLio Rufo, 
L. PoMPONio Flacco 
Graecino 

Ti B BR I o Cxfare Auga« 

ftoin, 
GsnMANico Caefare II. 



( 
{ 
I 

r M. JuNio Silano, 
1 L. No&BANO Flaci 



C C O R N E L I I 

r A c I r I 

A N N A L E S. 

LIBER SECUNDUS. 



OisENNA Statilio Tauro, L. Libone Confulibus, 
mota Orientis regna, provinciaeque Romanae; 
initio apud Parthos orto, qui petitum Roma, ac- 
ceptumque regem, quamvis gentis Arfacidarum, 
ut externum afpernabantur. Is fuit Vonones, 
obfes Augufto datus a Phraate. Nam Phfaates, 
quamquam depuliffet exercitus, ducefque Roma- 
nos, cunfta venerantium ofEcia ad Auguftum 
verterat; partemque prolis, firmandae amicitia?, 
miferat : haud perinde noftri metu, quam fidei 
popularium diffifus. 

II. PosT FiNEM Phraatis & fequentium regiun, 
ob intemas caedes, venere in Urbem legati, a 
primoribus Parthis, qui Vononen vetuftiflimum 
liberorum ejus accirent. Magnificum id fibi cre- 
didit Caefar, auxitque opibus : & accepere bar- 
bari laetantes, ut fermc ad nova imperia, Mox 



74 CCoRNELii Taciti 

fubit pudor, " degeneraviflc Parthos: petitum 
*^ alio ex orbe regem hoftium artibus infectum : 
^* jam inter provincias Romanas folium Arfacida- 
*' rum haberi, darique. Ubi illam gloriam tru- 
^' cidantium Craflum, exturbantium Antonium, 
** li mancipium Csefaris, tot per annos fervitutem 
** perpefllim, Parthis imperitet ?*' Accendebat 
dedignantes & ipfe, diverfus a majorum inftitu- 
tis, raro venatu, fegni equomm cura; quotiens 
per urbes incederet, ledticae geftamine, faftuque 
erga patrias epulas : inridebantur & Graeci co- 
mites, ac viliflima utenfilium anulo claufa : fed 
prompti aditus, obvia comitas, ignotse Parthis 
virtutes, nova vitia ; & quia ipforum moribus 
aliena, perinde odium pravis & honeftis. 

III. Igitur Artabanus Arfacidarum e fan- 
guine, apud Dahas adultus, excitur ; primoque 
congreflu fufus, reparat vires, regnoque potitur. 
Vifto Vononi perfugium Armenia fuit, vacua 
tunc, interque Parthorum & Romanas opes in- 
fida, ob fcelus Antonii, qui Artavafden, regem 
Armeniorum, fpecie amicitia? inleftum, dein ca- 
tenis oneratum, poftremo interfecerat. Ejus filius 
Artaxias, memoria patris nobis infenfus, Arfaci- 
darum vi feque regnumque tutatus eft. Occifo 
Artaxii per dolum propinquonim, datus a Cas- 
fare Armeniis Tigranes, deduftufque in regnum 
a Tiberio Nerone. Nec Tigrani diutumum im- 



A N N A L I U M L I B. IL 75 

perium fuit, neque liberis ejus, quamquam fo- 
ciatis more cxterno in matrimonium regnumque. 
Dein juflu Augufti impofitus Artavafdes, & non 
fine clade noflxa dejeftus. 

IV. TuM C. CiESAR componendae Armenias 
deligitur. Is Ariobarzanen, origine Medum, ob 
infignem corporis formam, & prseclarum ani- 
mum, volentibus Armeniis praefecit. Ariobarzane 
morte foituita abfumpto, ftirpem ejus haud tole- 
rav^re : tentatoque feminae imperio, cui no- 
men Erato, e&que brevi pulsa, incerti folutique, 
& magis fine domino, quam in libertate, profii-r 
gum Vononen in regnum accipiunt. Sed ubi 
minitari Artabanus, & parum fubfidii in Arme- 
niis, vel fi noflxi vi defenderetur, bellum ad- 
versus Parthos fumendum erat ; reftor Syrise Cre- 
ticus Siknus excitum cuftodia circumdat, ma- 
nente luxu & regio nomine : quod Uidibrium ut 
cffugere agitaverit Vonones, in loco reddemus. 

V. Ceterum Tiberio haud ingratum accldit 
turbari res Orientis, ut ea fpecie Germanicum fue- 
tis legionibus abftraheret; novifque provinciis 
impofitum, dolo fimul & cafibus objeftaret. At 
ille, quanto acriora in eum flaidia militum, & 
averfa patrui voluntas, celerandae viftoriae inten- 
tior, traftare proeliorum vias, & quse fibi tertium 
jamannum belligeranti fseva vel profpera evenif- 



76 CCoRNELIlTACrXI 

fent : *^ fundi Germanos acie & juftis locis ; ju- 
** vari filvis, paludibus, brevi seftate, & praema- 
** tura hieme : fuum militem haud perinde vul- 
*' neribus, quam fpatiis itinerum, damno armo* 
** rum adfici : feffas Gallias miniftrandis equis : 
^* Iqngum impedimentorum agmen, opportunum 
** ad infidias, defenfantibus iniquum. At fi mare 
*' intretur, promptam ipfis poffeffionem, & hof- 
*^ tibus ignotam : fimul bellum maturius incipi, 
^* legionefque & commeatus pariter vehi : inte- 
*^ grum equitem, equofque, per ora & alveos 
** fluminum media in Germania fore." 

VL Igjtur huc intendit ; miffis ad cenfus 
Galliarum, P. Vitellio & C. Antio; Silius, & 
Anteius, & C«cina fabricandse claffi praeponun- 
tur. Mille naves fufficere vifae, properatseque : 
alise breves, angufta puppi proraque, & lato utero, 
quo facilius fludtus tolerarent : quaedam planae 
carinis, ut fine noxa fiderent : plures, adpofitis 
utrimque gubernaculis, converfo ut repente re- 
migio, hinc vel iUinc adpellerent : multae ponti- 
bus ftratse, fuper quas tormenta veherentur, fimul 
aptsB ferendis equis aut commeatui, velis habiles, 
cita* remis, augebantur alacritate mihtum in 
fpeciem ac terrorem. Infula Batavorum in quam 
convenirent prasdifta, ob faciles adpulfus, acci^ 
piendifque copiis, & tranfmittendum ad bellum 
ppportuna. Nam Rhenus uno alvco coiuinuuSj 



A NN ALI U M Ll B. 11. 77 

aut modicas infulas circumveniens, apud prin- 
cipium agri Batavi, velut in duos amnes dividi- 
tur, fervatque nomen & violentiam cursus, qui 
Germaniam praevehitur, donec Oceano mifcea- 
tur : ad Gallicam ripam latior & placidior ad- 
fluens, verfo cognomento Vahalem accolse di- 
cunt : mox id quoque vocabulum mutat Mofd 
flumine, ejufque immenfo ore eumdem in Ocea- 
num effunditur. 

VII. Sed C^sar, dum adiguntur naves, Sili- 
um legatum cum expedita manu inruptionem in 
Cattos facere jubet : ipfe, audito caftellum Lup- 
pise flumini adpofitum obfideri, fex legiones eo 
duxit. Neque Silio ob fubitos imbres aliud ac- 
tum, quam ut modicam prsedam, & Arpi prin- 
cipis Cattorum conjugem, filiamque raperet : 
neque Caefari copiam pugnse obfeflbres fecere, ad 
famam adventus ejus dilapfi. Tumulum tamen 
nuper Varianis legionibus ftrudum, & veterem 
aram Drufo fitam disjecerant : reftituit aram ; ho- 
norique patris princeps ipfe cum legionibus de- 
cucurrit. Tumulum iterare haud vifum : & cunc- 
ta inter caftellum Alifonem, ac Rhenum, novis 
limitibus, aggeribufque permunita. 

VIII. Jamqjje claflis advenerat, cum prsemiflb 
commeatu, & difljibutis in legiones ac focios 
navibus, foflam, cui Drujiana nomen, ingreffus, 
precatufque Drufum patrem, ^^ut fe eadem au- 



yS C. CoRNELii Taciti 

•^fum, libens placatufque exemplo ac memorijk 
•^ confiliorum atque operum juvaret :" iacus inde 
tc Oceanum ufque ad Amifiam flumen fecundl 
navigatione pervehitur : claffis Amifise relifta, 
laevo amne ; erratumque in eo, quod non fubvex- 
it : tranfpofuit militem dextras in terras iturum : 
ita plures dies efficiendis pontibus abfumpti. Et 
eques quidem ac legiones prima seftuaria, non- 
dum adcrefcente unda, intrepidi tranfiere : poftxe- 
mum auxiliorum agmen, Batavique in parte ea, 
dum infultant aquis, artemque nandi oftentant, 
turbati, & quidam haufti funt. Metanti caftra 
Caefari Angrivariorum defeftio a tergo nuntiatur : 
mifTus illico Stertinius cum equite & armatura 
levi, igne & caedibus perfidiam ultus eft. 

IX. Flumen Vifurgis Romanos Cherufcofquc 
interfluebat : ejus in ripi cum ceteris primoribus 
Arminius adflitit, quaefitoque **an Ca^far venif- 
'* fet ?" poftquam "adeflTe" refponfum eft, ^* ut 
'* liceret cum fratre conloqui** oravit. Erat is in 
cxercitu cognomento Flavius, infignis fide, & 
amiflTo per vulnus oculo paucis ante annis, duce 
Tiberio : tum permiflTum ; progreflTufque faluta- 
tur ab Arminio : qui amotis ftipatoribus, " ut 
^^ fagittarii noftra pro rip^ difpofiti abfcederent," 
pofl^lat ; & poftquam digrefli, " unde ea defor- 
** mitas oris ?'* interrogat fratrem : illo locum, 
& proelium referente ; *^ quodnam praemium re- 



A N N A L lU M L I B. IL 79 

'^ cepiffet?" exquirit, Flavius "aufta ftipendia, 
'* torquem, & coronam, aliaque militaria dona'* 
memorat, inridente Arminio vilia fervitii pretia^^ 

X. ExiN diverfi ordiuntur : hic " magnituai- 
*^ nem Romanam, opes Csefaris, & vi6tis graves 
** poenas; in deditionem venienti paratam cle- 
** mentiam ; neque conjugem & filium cjus hof- 
** tiliter haberi." Ille "fas patrije, libertatem avi- 
^*tam, penetrales Gcrmanise deos, matrem pre-^ 
** cum fociam ; ne propinquorum & adfinium, 
** denique gentis fuse defertor & proditor, quam 
*' imperator effe mallet," PauUatim inde ad jur- 
gia prolapfi, quominus pugnam confererent, ne 
flumine quidem inteijefto cohibebantur ; ni Ster- 
tinius adcurrens, plenum irae, "armaquc & 
** equum" pofcentem Flavium attinuiffet. Cer- 
nebatur contra minitabundus Arminius, proeli- 
umque denuntians : nam pleraque Latino fer- 
mone interjaciebat, ut qui Romanis in caftris 
duftor* popularium meniiffet. 

XI. PosTERo die, Germanorum acies trans 
Vifurgim ftetit. Csefar, nifi pontibus prsefidiifquc 
impofitis, dare in difcrimen legiones haud impe- 
ratorium ratus, equitem vado tramittit : prae- 
fuere Stertinius, & e numero primipilarium iEmi- 
lius, diftantibus locis invefti, ut hoftem diduce- 
rent. Quk celerrimus amnis, Cariovalda dux Ba- 
tavorum erupit : eum Cherufci fugam fimulantes, 



8o C. CorneliiTaciti 

in planitiem faltibus circumjeaam traxere : deitt 
coorti, & undique effufi trudunt adverfos, inftant 
cedentibus, coUeftofque in orbem, pars congreffi, 
quidam eminus proturbant. Cariovalda, diu fuf- 
tentatd hoftium faevitia, hortatus fuos ut ingru- 
entes catervas globo frangerent, atque ipfe in den- 
fiffimos inrumpens, congeftis telis & fuffoffiD equo 
labitur, ac multi nobilium circa : ceteros vis fua, 
aut equites cum Stertinio ^milioque fubvenientes, 
periculo exemere. 

XII. CiESAR tranfgreffus Vifurgim, indicio 
perfugsB cognofcit, "deleftum ab Arminio lo- 
" cum pugnae ; convenifle & alias nationes in 
** filvam Herculi facram, aufurofque nodlurnam 
** caftrorum oppugnationem.'' Habita indici fides, 
& cernebantur ignes; fuggreffique propius fpe- 
culatores *'audiri firemitum equorum, immenfi- 
** que & inconditi agminis murmur" attulere. 
Igitur propinquo fummse rei difcrimine, explo- 
randos militum animos ratus, quonam id modo in- 
corruptum foret, fecum agitabat : " Tribunos & 
** centuriones Iseta faepius, quam comperta nunti- 
*' are ; libertorum fervilia ingenia ; amicis ineffe 
** adulationem : fi concio vocetur, illic quoque, 
*^ quae pauci incipiant, reliquos adftrepere : peni- 
" tus nofcendas mentes, cum fecreti & incufto- 
** diti, inter militares cibos, fpem aut metum pro- 
« ferrent.*' 



An N A L 1 UM Ll B. 11. 8l 

XIII. NoCTE coepd, egreflus augurali, per oc- 
culta & vigilibus ignara, comite uno, contcftus 
humeros ferina pelle, adit caftrorum vias, adfiftit 
tabernaculis, fruiturque fama fui : cum hic ^^ no- 
*^ bilitatem ducis,** " dccorem** alius, plurimi 
^^ patientiam, comitatem, per feria, per jocos 
** eumdem animum," laudibus ferrent : " red- 
^^ dendamque gratiam in acie** faterentur : fimul 
^^ perfidos & ruptores pacis, ultioni & gloriae 
*^ madtandos/' Inter quae unus hoftium Latinse 
lingusB fciens, ado ad vallum equo, voce magna, 
*' conjuges, & agros, & ftipendii in dies, donec 
^^ bellaretur, feftertios centenos, fi quis transfu- 
'^ giffet,*' Arminii nomine pollicetur. Incendit 
ea contumelia legionum iras : " veniret dies, da- 
^' retur pugna : fumpturum militem Germano- 
** rum agros, trafturum conjuges : accipere omen, 
'^ & matrimonia ac pecunias hoftium prsedge 
'^ deftinare," Tertia ferme vigilia adfultatum 
eft caftris, fine conjeftu teli, poftquam crebras pro 
munimentis cohortes, & nihil remiffum fenfere. 

XIV. Nox EADEM IsBtam Germanico quietem 
tulit, viditque fe operatum, & fanguine facro re- 
fpersa prjetext^, pulchriorem aliam manibus avi^ 
AuguftsB accepiffe. Auftus omine, addicentibus au- 
fpiciis, vocat concionem, & quae fapientia prsevi- 
fa, aptaque imminenti pugnae, differit. ^^ Non 
" campos modo militi Romano ad proelium bo- 

G 



82 C. CorneliiTaciti 

^* nos, fed fi ratio adfit, filvas & faltus: nec enim 
"immenfa barbarorum fcuta, enormes haftas, 
**inter truncos arborum, & enata humo virgul- 
**ta, perinde haberi quam pila, & gladios, & 
** haerentia corpori tegmina : denfarent i6tus, ora 
^* mucronibus quaererent : non loricam Germano, 
** non galeam ; ne fcuta quidem ferro nervove 
^^ firmata, fed viminum textus, vel tenues & fu- 
** catas colore tabulas : primam utcumque aciem 
*^ haftatam; ceteris, prieufta aut brevia tela: jam 
**corpus, ut vifu torvum, & ad brevem impe- 
**tum validum, fic nulla vulnerum patientia: 
** fine pudore flagitii, fine cura ducum, . abire, 
** fugere ; pavidos adverfis ; inter fecunda, non 
** divini, non humani juris memores. Si taedio 
** viarum ac maris finem cupiant, hac acie parari: 
** propiorem jam Albim, quam Rhenum : neque 
'* bellum ultra, modo fe patris patruique veftigia 
** prementem, iifdem in terris viftorem fifterent." 
Orationem ducis fecutus militum ardor ; fignum- 
que pugnsB datum. 

XV. Nec Arminius, aut ceteri Germanorum 
proceres omittebant fuos quifque teftari : ** Hos 
*' eflfe Romanos Variani exercitus fugaciflimos, 
*^ qui ne bellum tolerarent, feditionem induermt : 
** quorum pars onufla vulneribus tergum, pars 
** fluftibus & procellis fraftos artus, infenfis rur- 
** fum hoflibus, adverfis diis, objiciant, nuUa bo- 



A K N A L I U M L I B. II. 83 

" ni fpe. Claffem quippe & avia Oceani quaefita, 
" ne quis venientibus occurreret, ne pulfos pre- 
** meret : fed ubi mifcuerint manus, inane viftis 
**ventorum remorumquc fubfidium. Meminif- 
** fent modo avaritise, crudelitatis, fuperbiae: ali- 
** ud fibi reliquum, quam tenere libertatem, aut 
*' mori ante fervitium ?'* 

XVI. Sic AccENsos & proelium pofcentes in 
campum, cui Idiftavi/o nomen, deducunt: is me- 
dius inter Vifurgim & coUes, ut ripse fluminis 
cedunt, aut prominentia montium refiftunt, inse- 
qualiter finuatur : pone tergum infurgebat filva, 
editis in altum ramis, & pura humo inter arbo- 
rum truncos. Campum & prima filvarum, bar- 
bara acies tenuit: foli Cherufci juga infedere, 
ut proeliantibus Romanis defuper incurrerent. 
Nofter exercitus fic inceffit: auxiliares Galli, 
Germanique in fronte: poft quos pedites fagitta- 
rii : dein quatuor legiones, & cum duabus prae- 
toriis cohortibus, ac deledto equite Caefar : exin 
totidem alias legiones, & levis armatura cum 
equite fagittario, ceteraeque fociorum cohortes. 
Intentus paratufque miles, ut ordo agminis in 
aciem adfifteret. 

XVII. Visis Cherufcorum catervis, qua? per 
ferociam proruperant, validiflSmos equitum in- 
currere latus, Stertinium cum ceteris turmis cir- 
cumgredi, tergaque invadere jubet, ipfe in tem- 

G 2 



84 C. CorneliiTaciti 

pore adfuturus. Interea pulcherrimum augurium, 
o£to aquilae petere filvas, & intrare vifse, impe- 
ratorem advertere : exclamat, ** Irent, fequeren- 
*^ tur Romanas aves, propria legionum numina/' 
Simul pedeftris acies infertur; & prsemiffus eques, 
poftremos ac latera impulit. Mirumque diftu, 
duo hoftium agmina diversa fug&, qui filvam 
tenuerant, in aperta, qui campis adftiterant, in 
filvam ruebant: medii inter hos Cherufci, colli- 
bus detrudebantur : inter quos infignis Arminius 
manu, voce, vulnere, fuftentabat pugnam : ih- 
cubueratque fagittariis, illa rupturus, ni Raeto- 
rum Vindelicorumque, & Gallicje cohortes figna 
objeciffent : nifu tamen corporis, & impetu equi 
pervafit, oblitus faciem fuo cruore, ne nofcere- 
tur : quidam ** agnitum a Chaucis inter auxilia 
" Romana agentibus, emiffumque" tradiderunt. 
Virtus, feu fraus eadem, Inguiomero effugium 
dcdit : ceteri paffim trucidati. Et plerofque tra- 
nare Vifurgim conantes, injefta tela aut vis flu- 
minis, poftremo moles ruentium, & incidentes 
ripae, operuere. Quidam turpi fuga in fumma 
arborum nifi, ramifque fe occultantes, admotis 
fagittariis per ludibrium figebantur : ahos pro- 
rutae arbores adflix^re. Magna ea viftoria, ne- 
que cruenta nobis fuit. 

XVIII. QuiNTA ab hor& diei ad nodem cafi 
hoftes, decem millia pafluum cadaveribus atque 



A N N A L I U M L I B. II. 85 

armis opplevere ; repertis inter fpolia eorum ca- 
tenis, quas in Romanos, ut non dubio eventu, 
portaverant. Miles in loco proelii, Tiberium 
Imperatorem falutavit, ftruxitque aggerem, & in 
modum tropseorum arma, fubfcriptis viftarum 
gentium nominibus, impofuit. 

XIX. Haud perinde Germanos vulnera, 
luftus, excidia, quam ea fpecies dolore & ira 
adfecit : qui modo abire fedibus, trans Albim 
concedere parabant, pugnam volunt, arma ra- 
piunt : plebes, primores, juventus, fenes, agmen 
Romanum repente incurfant, turbant : poftremo 
deligunt locum, flumine & filvis claufum, arfta 
intus planitie, & humida : filvas quoque profun- 
da palus ambibat, nifi quod latus unum Angri- 
varii lato aggcre extulerant, quo a Cherufcis di- 
rimerentur : hic pedes adftitit ; equitem propin- 
quis lucis texere, ut ingreffis filvam legionibus a 
tergo foret. 

XX. NiHiL ex iis Caefari incognitum : confi- 
lia, locos, prompta, occulta noverat, aftufque 
hoftium in perniciem ipfis vertebat. Seio Tube- 
roni legato tradit equitem, campumque : peditum 
aciem ita inftruxit, ut pars sequo in filvam aditu 
incederet, pars objeftum aggerem eniteretur : 
quod arduum, fibi; cetera legatis pcrmifit. Qui- 
bus plana evenerant, facile inrupere : quis im- 
pugnandus agger, ut fi murum fuccederent, gra^ 

G3 



86 C. CoRNELii Taciti 

vibus fuperne iftibus confliftabantur. Senfit dux 
imparem cominus pugnam, remotifque paullum 
legionibus, funditores libratorefque excuterc tela, 
& proturbare hoftem jubet : miflk e tormentis 
haftae, quantoque confpicui magis propugnato- 
res, tanto pluribus vulneribus dejefti. Primus 
Caefar cum praetoriis cohortibus, capto vallo, de- 
dit impetum in filvas : conlato illic gradu certa- 
tum : hoftem a tergo palus, Romanos flumen 
aut montes claudebant : utrifque neceflitas in lo- 
co, fpes in virtute, falus ex viftoriL 

XXI. Nec minor Germanis animus, fed ge- 
nere pugnae & armorum fuperabantur ; cum in- 
gens multitudo, ardis locis, praelongas haftas non 
protenderet, non colligeret, neque adfultibus & 
velocitate corporum uteretur, coafta flabile ad 
proelium : contra miles, cui fcutum peftori adpref* 
fum, & infidens capulo manus, latos barbarorum 
artus, nuda ora foderet, viamque ftrage hoftium 
aperiret : imprompto jam Arminio, ob continua 
pericula, five illum recens acceptum vulnus tarda- 
verat» Quin & Inguiomerum tota volitantem a- 
cie, fortuna magis quam virtus deferebat : & 
Germanicus, quo magis adgnofceretur, detraxerat 
tegimen capiti, orabatque ^^infifterent caedibus, 
** nil opus captivis, folam internecionem gentis fi- 
** nem bello fore.'* Jamque fero diei fubducit 
cx acie legionem, faciendis cafliis: ceterae ad 



A N N A L I U M L I B. IL 87 

noftem cruore hoftium fatiata funt: equites am- 
bigue certavere, 

XXIL Laudatis pro concione viftoribus, Cx- 
far congeriem armorum ftruxit, fuperbo cum ti- 

tulo: DEBELLATIS INTER RHENUM ALBIMQJJE 
NATIONIBUS EXERCITUM TIBERII C-flSSARIS EA 
MONIMENTA MARTI ET JOVI ET AUGUSTO SA- 

CRAVissE : de fe nihil addidit, metu invidiae, an 
ratus confcientiam faftis fatis effe. Mox bellum 
in Angrivarios Stertinio mandat, ni deditionem 
properaviffent : atque illi fupplices, nihil abnu- 
endo, veniam omnium accepere. 

XXIII. Sed .ffiSTATE jam adulta, legionum aliae 
itinere terreftri in hibernacula remiffae: plures 
Caefar claffi impofitas per flumen Amifiam Oceano 
invexit. Ac primo placidum aequor mille navium 
remis ftrepere, aut velis impelli : mox atro nu- 
bium globo effufa grando : fimul variis undique 
procellis, incerti fluftus profpeftum adimere, re- 
gimen impedire : milefque pavidus, & cafuum 
maris ignarus, dum turbat nautas, vel intem- 
pcftive juvat, officia prudentium corrumpebat : 
omne dehinc ca^lum, & mare omne in auftrum 
ceffit, qui tumidis Germaniae terris, profundis am- 
nibus, immenfo nubium traftu validus, & rigore 
vicini feptemtrionis horridior, rapuit disjecitque 
naves in aperta Oceani, aut infulas faxis abruptis, 
vel per occulu vada infeftas. Quibus paullum 

G4 



88 C. CoRNELii Taciti 

segreque vitatis, poftquam mutabat aeftus, eodem- 
que quo ventus ferebat ; non adhaerere anchoris, 
non exhaurire inrumpentes undas poterant : equi, 
jumenta, farcinse, etiam arma prxcipitantur, quo 
levarcntur alvei manantes per latera, & fluftu 
fuperurgente. 

XXIV. QuANTO violentior cetero mari Oce- 
anus, & truculentia cseli praftat Germania, tan- 
tum illa clades novitate & magnitudine exceffit, 
hoftilibus circum litoribus, aut ita vafto & pro* 
fundo, ut credatur noviffimum ac fine terris mare : 
pars navium hauftae funt; plures, apud infulas 
longius fitas ejedse : milefque nuUo illic homi- 
num cultu, fame abfumptus, nifi quos corpora 
equorum eodem elifa toleraverant. Sola Germa- 
nici triremis Chaucorum terram adpuUt; quem 
per omnes illos dies noftefque, apud fcopulos & 
prominentes oras, cum " fe tanti exitii reum'* 
clamitaret, vix cohibu^re amici, quominus eodem 
mari oppeteret. Tandem relabente seftu, & fecun- 
dante vento, claudse naves, raro remigio, aut in- 
tentis veftibus, & qu«dam a validioribus tradlse, 
revertere : quas raptim refedtas mifit, ut fcruta- 
rentur infulas : colledi ea curd plerique : multos 
Angrivarii nuper in fidem accepti, redemptos 
ab interioribus reddidere : quidam in Britanniafti 
rapti, & remiffi a regulis. Ut quis ex longinquo 
reven^rat, " miracula" narrabant, ** vim turbif 



A K K A L I U M L I B. IL 89 

*^ num, & inauditas volucres, monftra maris, am- 
** biguas hominum & belluarum formas :** vifa, 
five ex metu credita, 

XXV. Sed fama claffis amiflse, ut Germanos 
ad fpem belli, ita Caefarem ad coercendum erexit. 
C. Silio cum triginta peditum, tribus equitum mil- 
libus ire in Cattos imperat : ipfe majoribus copiis 
Marfos inrumpit: quorum dux Malovendus nu-' 
per in deditionem acceptus, ** propinquo luco 
^* defoffam Varianse legionis aquilam modico prse- 
** fidio fervari" indicat. Mifla extemplo manus, 
quae hoftem a fronte diceret, alii, qui terga cir- 
cumgreffi recluderent humum : & utrifque adfuit 
fortuna. E6 promptior Caefar pergit introrfus, 
populatur, exfcindit non aufum congredi hoftem : 
aut ficubi reftiterat, flatim pulfum, nec umquam 
magis, ut ex captivis cognitum eft, paventem. 
Quippe ** inviftos & nullis cafibus fyperabiles 
" Romanos" prsedicabant, " qui perdita claflfe, 
*^ amiffis armis, poft conftrata equorum virorum- 
^* que corporibus litora, eadem virtute, pari fero- 
^^ cii, & veluti au6li numero inrupiflent.*' 

XXVI. Reductus inde in hiberna miles, laetus 
animi, quod adverfa maris, expeditione profper^ 
penfaviflet : addidit munificentiam Caefar, quan- 
tum quis damni profefl[us erat, exfolvendo. Nec 
dubium habebatur, labare hoftes, petendasque pa- 
cis confilia fumere, & fi proxinu aeftas adjigeretur, 



90 C. CORNELII TaCITI 

pofle bellum patrari : fed crebris epiftolis Tiberius 
monebat, " rcdiret ad dccretum triumphum : fa- 
" tis jam eventuum, fatis cafuum : profpera illi & 
** magna proelia : eorum quoque meminiffet, quae 
*^ venti & fludus, nulla ducis culpa, gravia tamen 
" & fasva damna intuliffent: fe novies a divo Au- 
^^ gufto in Germaniam miffum, plura confilio 
** quam vi perfeciffe. Sic Sugambros in dcdi^ 
^* tionem acceptos, fic Suevos, regemque Maro- 
** boduum pace obftriftum : poffe & Cherufcos, 
** ceterafque rebellium gentes, quando Romanas 
*' ultioni confultum effet, •internis difcordiis rc- 
** linqui." Precante Germanico annum efiici-. 
endis coeptis, acrius modeftiam ejus adgreditur, 
alterum confulatum offerendo, cujus munia prae- 
fens obiret : fimul adnedebat, *^ fi foret adhuc 
" bellandum, relinqueret materiem Drufi fratris 
^* glorisB, qui nuUo tum alio hofte, nonnifi apud 
** Germanias adfequi nomen imperatorium, & de- 
*^ portare lauream poffet.*' Haud cundatus cft 
ultra Germanicus, quamquam fingi ea, feque per 
invidiam parto jam decori abftrahi intelligeret. 

XXVII. SuB iDEM tempus, e familia Scribo- 
niorum Libo Drufus defertur moliri res novas. 
Ejus negotii initium, ordinem, finem curatius dif- 
feram ; quia tum primum reperta funt, quae per 
tot annos rempublicam exedere. Firmius Catus 
fenator, ex intima Libonis amicitia, juvenem im- 



AnkaliumLib.il 9^ 

providum & facilem inanibus, ad Chaldseorum 
promiiTa^ Magorum facra, fomniorum etiam in- 
terpretes impulit : dum *' proavum Pompeium, 
*^ amitam Scriboniam, quse quondam Augufti 
'^ conjunx fuerat, confobrinos Caefares, plenam 
*^ imaginibus domum" oftentat ; hortaturque ad 
luxum & aes alienum, focius iibidinum & necef- 
fitatum, quo pluribus indiciis inligaret. 

XXVIII. Ut satis teftium, & qui fervi eadem 
nofcerent, reperit, aditum ad principem poftulat, 
demonftrato crimine & reo per Flaccum Vefcu- 
larium equitem Romanum, cui propior cum Ti- 
berio ufus erat. Csefar indicium haud afpernatus, 
congreiius abnuit : " pofle enim, eodem Flacco 
** internuntio, fermones commeare." Atque in- 
terim Libonem ornat praetura, conviftibus ad- 
hibet, non vultu alienatus, non verbis commotior 
(adeo iram condiderat) cunftaque ejus didta fac- 
taque cum prohibere poflet, fcire malebat : donec 
Junius quidam, tentatus ut infernas umbras car- 
minibus eliceret, ad Fulcinium Trionem indicium 
detulit : celebre inter accufatores Trionis inge- 
nium erat, avidumque famse malse. Statim cor- 
ripit reum, adit confules, fenatus cognitionem 
pofcit : & vocantur patres, addito, " confultan- 
" dum fuper re magna & atroci.*' 
XXIX. LiBo interim vefte mutata, cum pri- 
moribqs feminis, circumire domos, orare adfincs. 



9Z C. CORNELII Ta C I T I 

vocem adversum pericula pofcere : abnuentibus 
cunftis, cum diverfa prsetenderent, eMemformi- 
dine, die fenatus metu & a&gritudine feffus, live 
ut tradid^re quidam, fimulato morbo, le&ic^ de- 
latus ad fores curia?, innifufque fratri, & manus 
ac fupplices voces ad Tiberium tendens, immoto 
ejus vultu excipitur : mox libellos & auftores 
recitat Csefar, ita moderans, ne lenire, neve afpe- 
rare crimina videretur. 

XXX. AccESSERANT, praetcT Trionem & Ca- 
tum accufatores, Fonteius Agrippa, & C. Vibius, 
certabantque cui jus perorandi in reum daretur : 
donec Vibius, quia nec ipfi inter fe concederent, 
& Libo fine patrono introiflfet, fingillatim fe cri- 
mina objefturum profeflus, protulit libellos ve- 
cordes adeo, ut confultaverit Libo, " an habitu- 
*^ rus foret opes, quis viam Appiam Brundifium 
*^ ufque pecunia operiret." Inerant & alia hu- 
jufcemodi, ftolida, vana; fi moUius acciperes, 
miferanda. Uni tamen hbello, manu Libonis, 
nominibts Caefarum aut fenatorum, additas atro- 
ces vel occultas notas, accufator arguebat. Ne- 
gante reo, agnofcentes fervos per tormenta inter- 
rogari placuit. Et quia vetere fenatufconfulto^ 
''c >-7^ii'/7^' quseftio in caput domini prohibebatur, callidus 
& novi juris repertor Tiberius, mancipari fingu- 
los aftori publico jubet : fcilicet, ut in Libonem 
cx fervis, falvo fenatufconfulto, quaereretur. Ob 



A K N A L I U M L I B. II* 93 

qusB pofterum diem reus petivit ; domumque 
digreffus, extremas preces P. Quirinio propinquo 
fuo ad Principem mandavit : refponfum eft, " ut 
^^ fenatum rogaret/' 

XXXI. CiNGEBATUR interim milite domus ; 
ftrepebant etiam in veftibulo, ut aucliri, ut afpici 
poffent : cum Libo, ipfis, quas in noviffimam vo- 
luptatem adhibuerat, epulis excruciatus, vocare 
percufforem, prenfare fervorum dextras, inferere 
gladium : atque illis, dum trepidant, dum refu- 
giunt, evertcntibus adpofitum mensa lumen, fe- 
ralibus jam fibi tenebris, duos iftus in vifcera di- 
rexit. Ad gemitum conlabentis, adcurrere li- 
berti, & caede visa miles abftitit. Accufatio ta- 
men apud patres adfeveratione eadem perafta, ju- 
ravitque Tiberius, " petiturum fe vitam, quam- 
*^ vis nocenti, nifi voluntariam mortem propera- 
« viffet.'' 

XXXII. BoNA inter accufatores dividuntur : 
& prsBtursB extra ordinem datse his, qui fenatorii 
ordinis erant. Tunc Cotta Meffalinus, " ne 
*' imago Libonis exfequias pofterorum comitare- 
" tur,"'. cenfuit : Cn. Lentulus, " ne quis Scri- 
*^ bonius cognomentum Drufi adfumeret:'* " fup- 
" plicationum dies,*' Pomponii Flacci fententiS, 
conftituti: "ut dona Jovi, Marti, Concordiae, 
** utque Iduum Septembrium dies, quo fe Libo 
'^ interfecerat, dies feftus haberetur,*' L. P. & 



94 C. GorneliiTaciti 

Gallus Afinius, & Papius Mutilus, & L. Apro- 
nius decrev^re : quorum audtoritates adulationef- 
que retuli, ut fciretur vetus id in republica malum. 
Fafta & de Mathematicis Magifque Italii pellen- 
dis fenatufconfulta : quorum e numero, L, Pitua- 
nius faxo dejedtus eft* In P. Martium confules 
extra portam Efquilinam, cum clafficum canere 
juffiiTent, more prifco advert^re. 

XXXIII. Proximo fenatfts die, multa in lux- 
um civitatis difta a Q^Haterio confulari, Odlavia 
Frontone pratura fundto : decretumque ^' ne 
*' vafa auro folida miniftrandis cibis fierent : ne 
** veftis ferica viros foedaret." Exceffit Fronto, 
ac poftulavit '^ modum argento, fupelledkili, fa- 
** milise." Erat quippe adhuc frequens fenatori- 
bus, fi quid e republica crederent, loco fententiaj 
promere. Contra Gallus Afinius differuit, ^'Auftu 
** imperii adoleviffe etiam privatas opes ; idque 
*^ non novum, fed e vetuftiffimis moribus. Aliam 
** apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuni- 
** am ; & cun6ta ad rempublicam referri : qua 
** tenui, anguftas civium domos ; poftquam eo 
** magnificentiae venerit, glifcere fingulos. Nequc 
*^ in familii & argento, quseque ad ufum paren- 
" tur, nimium aliquid, aut modicum, nifi ex 
** fortuni poffidentis : diflinftos fenatus & equi- 
** tum cenfus, non quia diverfi natura, fed ut 
** locis, ordinibus, dignationibus, antiftent & 



A N N A L I U M L I B. IL 95 

'^ aliis, qusB ad requiem animi, aut falubritatem 
** corporum parentur : nifi forte clariflimo cui- 
^' que plures curas, majora pericula fubeunda; de- 
*^ linimentis curarum & periculorum carendum 
^^ effe/' Facilem adfenfum Gallo, fub nomini- 
bus honeftis, confeffio vitiorum & fimilitudo au- 
dientium dedit. Adjecerat & Tiberius, ^*non 
*' id tempus cenfurse : nec, fi quld in moribus 
** labaret, defiiturum corrigendi au6torem." 

XXXIV. Inter quse L. Pifo *' ambitum fori, 
'^ corrupta judicia, fajvitiam oratorum accufatio- 
*^ nes minitantium'* increpans, " abire fe, & ce- 
^* dere Urbe, vifturum in aliquo abdito & lon- 
*^ ginquo rure" teftabatur : fimul curiam relin- 
quebat. Commotus eft Tiberius, & quamquam 
mitibus verbrs Pifonem permulfiffet, propinquos 
quoque ejus impulit, ut abeuntem auftoritate vel 
precibus tenerent. Haud minus liberi doloris 
documentum idem Pifo mox dedit, vocata in 
jus Urgulania, quam fupra leges amicitia Auguf- 
tae extulerat : nec aut Urgulania obtemperavit, 
indomum Cafaris, fpreto Pifone, vefta; aut ille 
abftitit, quamquam Augufta " fe violari & im- 
" minui" quereretur. Tiberius hadenus indul- 
gere matri civile ratus, ut " fe iturum ad prseto- 
^^ ris tribunal, adfuturum Urgulaniae'' diceret, 
procefliit palatio, procul fequi juflis militibus : 
fpeftabatur, occurfante populo, compofitus ore. 



96 C. CorneliiTaciti 

& fermonibus variis tempus atque iter duccns j 
donec propinquis Pifonem fruftra coercentibus, 
deferri Augufta pecuniam, quse petebatur, jube- 
ret. Ifque finis rei, ex qua neque Pifo inglorius, 
& Csefar majore fama fuit. Ceterum Urgulanise 
potentia adeo nimia civitati erat, ut teftis in.c^usi 
qu&dam quse apud fenatum traftabatur, venire 
dedignaretur : miffus eft prsetor, qui domi in- 
terrogaret ; cum virgines Veftales in foro & judi- 
cio audiri, quotiens teftimonium dicerent, vetus 
mos fuerit. 

XXXV. Res eo anno prolatas haud referrem, 
ni pretium foret, Cn. Pifonis, & Afinii Galli 
fuper eo negotio diverfas fententias nofcere. Pifo, 
** quamquam abfuturum fe dixerat Cjefar, ob id 
" magis agendas'* cenfebat, " & abfente Prin- 
*^ cipe, fenatum & equites pofle fua munia fuf- 
*^ tinere decorum reipublicae fore.'* Gallus, 
quia fpeciem libertatis Pifo praeceperat, " nihil 
** fatis inluftre, aut ex dignitate populi Romani, 
'* nifi coram & fub oculis Csefaris : eoque con- 
** ventum Italise & adfluentes provincias, prse- 
^' fentisB ejus fervanda"' dicebat. Audiente hsec 
Tiberio ac filente, magnis utrimque contentioni- 
bus afta ; fed res dilata. 

XXXVI. Et certamen Gallo adversus Cas- 
farem exortum eft : nam cenfuit " in quinquen- 

k nium magiftratuum comitia habenda : utque le- 



V 



A N N A L I U M L I B. II. 97 

'^ gionum legati, qui ante praturam ea militid 
^' fungebantur, jam tum pratores deftinarentur : 
*' Princeps duodecim candidatos, in annos fingu- 
.*' los nominaret."' Haud dubium erat, eam fen- 
tentiam altius penetrare, & arcana imperii ten- 
tari : Tiberius tamen quafi augeretur poteftas ejus 
difleruit : *^ Grave moderationi fuae tot eligere, 
^* tot differre : vix per fingulos annos offenfiones 
** vitari, quamvis repulfam propinqua fpes fole- 
** tur : quantum odii fore ab his, qui ultra quin* 
** quennium projiciantur ! unde profpici poflTe, 
*' quse cuique tam longo temporis fpatio mens, 
" domus, fortuna ? fuperbire homines etiam an- 
" nua defignatione : quid fi honorem per quin- 
*' quennium agitent ? quinquiplicari prorfus ma- 
*' gifljatus, fubverti leges, quse fua fpatia exer- 
*^ cendae candidatorum induftria?, quserendifque 
*' aut potiundis honoribus ftatuerint." 

XXXVIL Favorabili in fpeciem oratione 
vim imperii tenuit, cenfufque quorumdam fena- 
torum juvit : quo magis mirum fuit, quod preces 
M. Hortali nobilis juvenis, in paupertate mani- 
fefta, fuperbiiis accepifllst. Nepos erat oratoris 
HortenCi, inledtus a divo Augufto liberalitate 
decies feftertii ducere uxorem, fufcipere liberos, 
ne clariflima familia exftingueretur. Igitur qua- 
tuor filiis ante limen curiae adflantibus, loco fen- 
tentiae, cum in palatio fenatus haberetur, modo 

H 



98 C. CORNELII TaCITI 

Hortenfii inter oratores fitam imaginem, modo 
Augufti intuens, ad hunc modum coepit : *^ Pa- 
^* tres confcripti, hos quorum numerum & pueri- 
*^ tiam videtis, non fponte fuftuli, fed quia Prin- 
** ceps monebat : fimul majores mei meruerant, 
'* ut pofteros haberent : nam ego, qui non pe- 
'^ cuniam, non ftudia populi, neque eloquentiam, 
*' gentile domus noftrae bonum, varietate tem- 
*^ porum accipere vel parare potuiiTem, fatis ha- 
** bebam, fi tenues res mese nec mihi pudori, nec 
^^ cuiquam oneri forent : juffus ab imperatore, 
'^ uxorem duxi. En ftirps & progenies tot con- 
** fulum, tot didtatorum : nec ad invidiam ifta, 
^^ fed concihandsB mifericordiae refero : adfequen- 
** tur, florente te, Caefar, quos dederis honores; 
^^ interim Q^ Hortenfii pronepotes, divi Augufti 
^* alumnos, ab inopii defende." 

XXXVIII. Ii^CLiNATio fenatus incitamentum 
Tiberio fuit,, cfao promptius adverfaretur, his 
ferme verbis «ftis : *^ Si quantum pauperum eft, 
** venire huc, & liberis fuis petere pecunias coepe- 
** rint ; finguli numquam exfatiabuntur, refpub- 
^* lica deficiet. Nec 'fane ideo a majoribus con- 
** ceflTum eft egredi aliquando relationem, & quod 
'^ in commune conducat loco fententiae proferre, 
^* ut privata negotia^ res familiares noftras hic 
'^ augeamus, cum invidia fenatus & principum> 
*' five indulferint largitionem, five abnuerint» 



A N K A L t tJ M L I B. IL 99 

*^ Non enim preces funt iftuc, fed efflagitatio in- 
^^ tempeftiva quidem & improvifa, cum aliis de 
^* rebus convenerint patres, confurgere, & numero 
^' atque xtate liberftm fuorum urgere modeftiam 
^* fenatus, eamdem vim in me tranfmittere, ac 
" velut perfringere ararium : quod fi ambitione 
** exhauferimus, per fcelera fupplendum erit. De- 
** dit tibi, Hortale, divus Auguftus pecuniam, fed 
** non compellatus, nec ea lege ut femper da- 
^^ retur : languefcet alioqui induftria, intendetur 
" focordia, fi nuUus ex fe metus, aut fpes ; & fe- 
** curi omnes aliena fubfidia iexfpectabunt, fibi 
^* ignavi, nobis graves/' Haec atque talia, quam- 
quam cum adfenfu audita ab his, quibus omnia 
principum honefta atque inhonefta laudare mos 
cft, plures per filentium aut occultum murmur 
cxcepere: fenfitque Tiberius; & cum pauUum 
reticuiflTet : " Hortalo fe refpondifle*' ait, " cete- 
*^ rum fi patribus videretur, daturum liberis ejus 
** ducena fcftertia fingulis, qui fexiis virilis eflTcnt." 
Egere alii grates ; fihiit Hortalus, pavore, an avi- 
tae nobilitatis ctiam inter anguftias fortunae reti- 
ncns : ncque miferatus eft pofthac Tiberius, quam- 
vis domus Hortenfii pudendam ad inopiam deia- 
beretur. 

XXXIX. EoDEM anno, mancipii unius auda- 
cia, ni mature fubventum foret, difcordiis armif* 
quc civilibus rempublicam perculiflTet. Poftumi 

H2 



lOO C. C6RN£Llt TacITI 

AgrippsB fervus, nomine Clmens, comperto fine 
Augufti, pergere in infulam Planafiam & fraudd 
aut vi raptum Agrippam ferre ad exercitus Ger- 
manicos, non fervili animo concepit, Aufa ejus 
impedivit tarditas onerariae navis : atque interim 
patrati caede, ad majora & magis praecipitia con- 
verfus, furatur cineres; veftufque Cofam, Etruriae 
promontorium, ignotis locis fefe abdit, donec cri- 
nem barbamque promitteret : nam setate & for- 
m& haud diffimili in dominum erat. Tum per 
idoneos & fecreti ejus focios, crebrefcit " vivere 
^* Agrippam,*' occultis primum fermonibus, ut 
vetita folent; mox vago rumore apud imperi- 
tiffimi cujufque promptas aures, aut rurfum apud 
turbidos, eoque nova cupientes. Atque ipfe adire 
municipia obfcuro diei, neque propalam afpici, 
ncque diutius iifdem locis : fed quia veritas vifu 
& mora, falfa feftinatione & incertis valefcunt, 
relinquebat famam, aut prseveniebat. 

XL. VuLGABATUR intcrim per Italiam, *^ fer- 
** vatum munere deum Agrippam ;" credebatur 
RomsB : jamque Oftiam inveftum multitudo in- 
gens, jam in Urbe clandeftini ccetus celebrabant : 
cum Tiberium anceps cura diftrahere, vine mili- 
tum fervum fuum coerceret, an inanem creduli- 
tatern tempore ipfo vanefcere fineret : modo nihil 
fpernendum, modo non omnia metuenda, ambi- 
guus pudoris ac mctOs reputabat. Poftremo dat ne- 



Annalium Lib. II. lOl 

gotium Salluftio Crifpo : ille e clientibus duos (qui- . 
dam milites fuifle tradunt) deligit, atque hortatur, 
fimulati confcientia adeant, offerant pecuniam, fi- 
dem atque pericula polliceantur. Exfequuntur ut 
juffum erat: dein fpeculati noftem incuftoditam, 
accept^ idonea manu, vinftum claufo ore in pala- 
tium traxere. Percunftanti Tiberio, " Quomodo 
" Agrippafaftuseffet?" refpondiffe fertur, "Quo- 
** modo tu Caefar." Ut ederet focios, fubigi non 
potuit : nec Tiberius poenam ejus palam aufus ; in 
fecreta palatii parte interfici juffit, corpufque clam 
auferri: & quamquam multi e domo Principis, 
equitefque ac fenatores, fuftentaffe opibus, juviffe 
confiliis dicerentur, haud qu^fitum, 

XLI. FiNE anni, arcus propter aedem Saturni, 
ob recepta figna cum Varo amiffa, duftu Ger- 
manici, aufpiciis Tiberii ; & sedes Fortis Fortunae 
Tiberim juxta in hortis, quos Cafar diftator po- 
pulo Romano legaverat ; facrarium genti Julia?, 
effigiefque divo Augufto apud Bovillas, dicantur. 
C. Caecilio, L. Pomponio confulibus, Germanicus 
Caefar a. d. vii. Kalendas Junias triumphavit de 
Cherufcis Cattifque & Angrivariis, quaeque aliae 
nationes ufque ad Albim colunt : vefta fpolia, 
captivi, fimulacra montium, fluminum, proeli^ 
orum : bellumque, quia conficere prohibitusi erat, 
pro confedto accipiebatur : augebat intuentium 
vifu§ eximia ipfius fpecies, currufque quinque li- 

H3 



102 C CORNELII TaCITI 

beris onuftus : fed fuberat occulta formido repu- 
tantibus, " haud profperum in Drufo patre ejus 
^* favorem vulgi : avunculum ejufdem Marcel- 
** lum flagrantibus plebis ftudiis intra juventam 
*^ ereptum : breves & infauftos populi Romani 
^^ amores/' 

XLIL Ceterum Tiberius, nomine Germanici, 
trecenos plebi feftertios viritim dedit, feque colle- 
gam confulatui ejus deftinavit : nec ideo fincerse 
caritatis fidem adfecutus, amoliri juvenem fpecie 
honoris ftatuit, ftruxitque caufas, aut forte oblatas 
arripuit. Rex Archelaus quinquagefimum an- 
num Cappadocia potiebatur, invifus Tiberio, 
quod eum Rhodi agentem nuUo officio colu- 
iflTet : nec id Archelaus per fuperbiam omiferat, 
fed ab intimis Augufti monitus ; quia florentc 
G. Csefare, miflbquc ad res Orientis, intuta Ti- 
berii amicitia credebatur. Ut, versi Cafarum 
fobole, imperium adeptus eft, elicit Archelaum 
matris litcris, quse, non diflimularis fiJii offen- 
fionibus, clementiam offerebat, fi ad precandum 
veniret : ille ignarus doli, vel fi intelHgere cre- 
deretur vim metuens, in Urbem properat: ex- 
ceptufque immiti a principe, & mox accufatus in 
fenatu ; non ob crimina quse fingebantur, fed an- 
gore, fimul feflTus fenio, & quia regibus sequa, ne- 
dum infima, infolita funt, finem vitse, fponte, an. 
fato implevit. Regnum in provinciam redaftum 



Annalium Lib.il 103 

eft, ^^ frudtibufque ejus levari poffe centefimaB 
** vedigar* profeffus Caefar, ducentefimam in po- 
fterum ftatuit. Per idem tempus Antiocho Com- 
magenorum, Philopatore Cilicum regibus defunc- 
tis, turbabantur nationes, plerifque Romanum, 
aliis regium imperium cupientibus : & provinciae 
Syria atque Judaea, feffae oneribus, deminutionem . 
tributi orabant. 

XLIII. Igitur haec, & de Armenia quae ftipra 
memoravi, apud patres difleruit : *^ nec poffe mo- 
*^ tum Orientem nifi Germanici fapientia com- 
^' poni. Nam fuam aetatem vergere, Drufi non- 
^* dum fatis adoleviffe.'* Tunc decreto patrum, 
permiilae Germanico provinciae, quae mari divi- 
duntur, nujufque imperium quoquo adiffet, quam 
his qui forte aut miffu Principis obtinerent. Sed 
Tiberius demoverat Syria Creticum Silanum, per 
adfinitatem connexum Germanico, quia Silani filia 
Neroni, vetuftiflSmo liberorum ejus, pa£ta erat : 
praefeceratque Cn. Pifonem ingenio violentum, & 
obfequii ignarum, infitd ferocia a patre Pifone, 
qui civili bello refurgentes in Africa partes acer- 
ximo minifterio adversus Caefarem juvit : mox Bru- 
tum & Caflium fecutus, conceffo reditu, petitione 
honorum abftinuit, donec ultro ambiretur delatum 
ab Augufto confulatum accipere. Sed praeter pa- 
tcrnos fpiritus, uxoris quoque Plancinae nobilitate 
^ opibus accendebatur : vix Tiberio concedere, 
H4 



104 C* CORNELII TacITI 

liberos ejus ut multum infra defpeftare: nec du- 
bium habebat, fe deleftum, qui Syrise imponere- 
tur, ad fpes Germanici coercendas : credidere 
quidam data & a Tiberio occulta mandata, & 
Plancinam haud dubie Augufta monuit, mu- 
liebri amulatione Agrippinam infeftandi : di- 
vifa namque & difcors aula erat, tacitis in Dru- 
fum aut Germanicum ftudiis. Tiberius, ut pro- 
prium, & fui fanguinis, Drufum fovebat : Ger- 
manico, alienatio patrui, amorem apud ceteros 
auxerat; & quia claritudine materni generis an- 
teibat, avum M. Antonium, avunculum Auguf- 
tum ferens : contra Drufo proavus, eques Roma- 
nus, Pomponius Atticus dedecere Claudiorum 
imagincs videbatur : & conjunx Germanici Agrip- 
pina, fecunditate ac famd Liviam uxorem Drufi 
prsBcellebat : fed fratres egregie concordes, & 
proximorum certaminibus inconcuffi^ 

XLIV. Nec multo poft Drufus in Illyricum 
miffus eft, ut fuefceret militise, ftudiaque exer- 
citfis pararet; fimul juvenem urbano Kixu lafci- 
vientem melius in caftxis haberi Tiberius, feque 
tutiorem rebatur, utroque filio legiones obtinen- 
te. Sed Suevi pratendebantur, auxilium adver- 
sus Cherufcos orantes : nam difceffu Romanorum, 
ac vacui externo metu, gentis adfuetudine, tum 
& asmulatione glorise, arma in fe verterant: vis 
ji^onum, virtus ducum in «quo : fed Marobo-' 



Annalium Lib. II. 105 

duum regis nomen invifum apud populares; Ar- 
minium pro libertate bellantem favor habcbat. 

XLV. Igitur non modo Cherufci fociique 
eorum, vetus Arminii miles, fumpfere bellum : 
fed e regno etiam Marobodui Suevae gentes, 
Semnones ac Langobardi, defecere ad "eum ; qui- 
bus additis praepoUebat, ni Inguiomerus cum 
manu clientium ad Maroboduum perfugiflet; 
non aUam ob caufam, quam quia fratris filio 
juveni, patruus fenex parere dedignabatur.' Di- 
riguntur acies pari utrimque fpe, nec ut olim 
apud Germanos vagis incurfibus, aut disjeftas 
per catervas : quippe longS. adversum nos militiS;, 
infueverant fequi figna, fubfidiis firmari, di6ta im- 
peratorum accipere. At tunc Arminius equo con- 
luftrans cunfta, ut quofque adveftus erat : " Reci- 
** peratam libertatem, trucidatas legiones, fpolia 
** adhuc & tela Romanis derepta, in manibus mul- 
torum*' oftentabat : contra ^* fiigacem Marobodu- 
^* um*' appellans," procliorum expertem,Hercynia5 
** latebris defenfum, ac mox per dona & legationes 
" petivifle foedus, proditorem patriae, fatelhtem 
** Caefaris, haud minus infenfis animis extur- 
** bandum,quamVarum QuinftiUum interfecerint : 
** meminiflTent modo tot proehorum, quorum even- 
*' tu, & ad poftremum ejedtis Romanis, fatis 
^* probatum, penes utros fumma belli fuerit/* 



Io6 C. CORNELII TaCITI 

XLVL Neqjje Maroboduus ja<fbinti& fui, aut 
probris in hoftem abftinebat : fed Inguiomerum te- 
nens, *' IU6 in corpore decus omne Cherufcorum, 
** illius confiliis gefta, quae profpere ceciderint," 
teftabatur : ^^ vecordem Arminium, & rerum 
^^ nefcium, alienam gloriam in fe trahere, quo- 
" niam tres vacuas legiones & ducem fi-audis 
*^ ignarum perfidia deceperit, magni cum clade 
^^ Germanise, & ignominia fui, cum conjunx, 
*^ cum filius ejus, fervitium adhuc tolerent. At 
*^ fe duodecim legionibus petitum duce Tibcrio, 
** illibatam Gennanorum gloriam fervaville: mox 
*' conditionibus sequis difceflTum : neque pa^ni* 
^' tere quod ipforum in manu fit, integrum ad- 
" versus Romanos bellum, an pacem incru- 
*' entam malint/' .His vocibus inftinftos exerci- 
tus, proprisB quoque caufae flimulabant: cum a 
Cherufcis Langobardifque, pro antiquo decore, 
aut recenti libertate; & contra, augendae domina- 
tioni certaretur. Non alias majore mole concur- 
fum, neque ambiguo magis eventu, fufis utrim- 
que dextris cornibus. Sperabaturque rurfum 
pugna, ni Maroboduus caftra in coUes fub- 
duxiffet. Id fignum perculfi fuit : & transfugis 
paullatim nudatus, in Marcomannos conceflit, 
mifitque legatos ad Tiberium oraturos auxilia. 
Refponfum eft, " non jure eum adversus Che- 
^* rufcos arma Romana invocare, qui pugnantes 



Ankalium Lib. II. 107 

'^ in cumdum hoftcm Romanos nuUa ope juvif- 
*' fet." Miffus tamen Drufus, ut retulimus, pa- 
cis firmator. 

XLVIL EoDEM anno duodecim celebres Afise 
urbes conlapfse nodturno motu terrae ; quo im- 
provifior graviorque peftis fuit : neque foiitum in 
tali cafu effugium fubvenicbat in aperta prorum- 
pendi, quia dldudis terris hauriebantur. ** Se- 
** diffe immenfos montes, vifa in arduo quae pia- 
" na fuerint, effulfiffe inter ruinam ignes'* me- 
morant. Afperrima in Sardianos lues plurimum 
in eofdem mifericordise traxit : nam centies fef- 
tertivlm poUicitus Ca&far, & quantum aerario, aut 
fifco pendebant, in quinquennium remifit. Mag- 
netes a Sipylo, proximi damno ac remedio habiti. 
Temnios, Philadelphenos, JEgeatas, Apollonidi- 
•enfes, quique Mofteni, atque Macedones Hyrcani 
vocantur, & Hierocsefaream, Myrinam, Cymen, 
Tmolum levari idem in tempus tributis, mittique cx 
fenatu placuit, qui pnefentia fpeftaret, refoverct- 
que. Deledus eft M. Aletus e pratoriis, ne con- 
fulari obtinente Afiam semulatio inter pares, & ex 
eo impedimentum oriretur. 

XLVIII. Magkificam in publicum largitio- 
nem auxit Caefar haud minus grata liberalitatc, 
quod bona jEmilise Mufae locupletis intcftatse pe- 
tita in fifcum, ^milio Lcpido, aijus e domo vi- 
(Jebatur; & Patulei divitis equitis Romani here- 



108 C CORNELII TacITI 

ditatem (quamquam ipfe heres in parte legeretur) 
tradidit M. Servilio, quem prioribus, neque fuf- 
pe&is tabulis, fcriptuni compererat ; ** nobilita- 
'* tem utriufque pecunia juvandam'* praefatus. 
Neque hereditatem cujufquam adiit, nifi cum a- 
micitia meruiflet ; ignotos & aliis infenfos, eoque 
Principem nuncupantes, procul arcebat. Cete- 
rum ut honeftam innocentium paupertatem leva- 
vit ; ita prodigos & ob flagitia egentes Vibidium 
Varronem, Marium Nepotem, Appium Appianum, 
Cornelium SuUam, Q^ Vitellium movit fenatu, 
aut fponte cedere paflus eft. 

XLIX. IisDEM temporibus deum sedes vctuf- 
tate aut igni abolitas, coeptafque ab Augufto, de- 
dicavit : Libero Liberseque & Cereri, juxta Cir- 
cum maximum, quam A. Poftumius didator vo- 
verat; eodemquein loco sedem Florae, ab Lucio 
& Marco Publiciis sedilibus conflitutam : & Jano 
templum, quod apud forum olitorium C. Duil- 
lius ftruxerat, qui primus rem Romanam profpere 
mari geflit, triumphumque navalemdePcenis me- 
ruit. Spei sedes a Germanico facratur : hanc 
Atilius voverat eodem bello. 

L. Adolescebat interea lex majeflatis. Et 
Apuleiam Variliam fororis Augufti neptem, quia 
probrofis fermonibus divum Auguflnam ac Tibe- 
rium, & matrem ejus inlufiflTet, Caefarique con- 
nexa, adulterio teneretur, majeflati$ delator arcef- 



Annalium Lib. IL 109 

febat. " De adulterio fatis caveri lege Julia*' 
vifum. ** Majeftatis crimen diftingui" Csefar pof- 
tulavit ; ^* damnarique, fi qua de Augufto in- 
** religiose dixiffet : in fe jafta, noUe ad cog- 
^* nitionem vocari.** Intcrrogatus a confule ^' quid 
'* de hisxenferet, quse de matre ejus locuta fecus 
" argueretur,'* reticuit : ' dein proximo fenatus 
die, illius quoque nomine oravit, " ne cui verba 
** in eam quoquo modo habita crimini forent." 
Liberavitque Apuleiam lege majeftatis ; adulterii 
graviorem poenam deprecatus, ^* ut, exemplo 
^' majonim, propinquis fuis ultra ducentefimum 
^* lapidem removeretur" fuafit. Adultero Man- 
lio Italia atque Africa interdiftum eft. 

LI. De prjetore in locum Vipfanii Galli, 
quem mors abftulerat, fubrogando, certamen 
inceflit. Germanicus atque Drufus (nam etiam 
tum RomsB erant) Haterium Agrippam propin- 
quvim Germanici fovebant : contra plerique nite- 
bantur, ut numerus liberorum in candidatis prae- 
poUeret, quod lex jubebat. Laetabatur Tiberius, 
cum inter filios ejus & leges fenatus difceptaret ; 
vifta eft fine dubio lex : fed neque ftatim, & 
paucis fufFragiis : qviomodo, etiam cum valerent, 
leges vincebantur. 

LII. EoDEM anno coeptum in Africa bellum, 
duce hoftium Tacfarinate : is natione Numida, in 
caftris Romanis auxiliaria ftipendia meritus, mox 



IIO C. CORNELII TaCITI 

defertor, vagos primum, & latrociniis fuetos, ad 
prsedam & raptus congregare ; dein more militiae 
per vexilla & turmas componere; poftremo non 
inconditsB turbse, fed Mufulanomm dux haberi. 
Valida ea gens, & folitudinibus Africae propin- 
qua, nuUo etiam tum urbium cultu, cepit arma, 
Maurofque accolas in bellum traxit : dux & his 
Mazippa: divifufque exercitus; ut Tacfarinas 
leftos viros, & Romanum in modum armatos caf- 
tris attineret, difciplina & imperiis fuefceret: 
Mazippa levi cum copia, incendia & caedes, & 
terrorem circumferret : compulerantque Cinithios^ 
haud fpernendam nationem, in eadem ; cum Furi- 
usCamillusproconfulAfrica?, legionem&quod fub 
fignis fociorum, in unum condu6tos ad hoflem 
duxit: modicam manum, fi multitudinem Nu- 
midarum atque Maurorum fpeftares : fed nihil 
aequ^ cavebatur, quam ne bellum metu elude- 
rent: fpe viftoriae indu6ti funt, ut vinccrentur. 
Igitur legio medio, leves cohortes dua?que alae in 
cornibus locantur; nec Tacfarinas pugnam de- 
tredtavit : fufi Numidse, multofque poft annos 
Furio nomini partum decus militise: nam poft 
illum reciperatorem Urbis, filiumque ejus Camil- 
lum, penes alias familias imperatoria laus fuerat. 
Atque hic, quem memoramus, beUorum expers 
habebatur: eo pronior Tiberius res geftas apud 
fenatum cclcbravit : & decrevSre patres triumpha- 



A IJ N A L I U M L I B. II. III 

lia infignia : quod Camillo ob modeftiam vitse im- 
pune fuit. 

LJII. Seqjtens annus Tiberium tertio, Germa- 

nicum iterum confules habuit : fed eum honorem 

Germanicus iniit apud urbem Achaise Nicopolim, 

quo venerat per Illyricam oram, vifo fratre Drufb 

in Dalmatia agente, AdriaticLac mox lonii maris 

adverfam navigationem perpeflus. Igitur paucos 

dies infumpfit reficiendae clafll : fimul finus Aftiaca 

vidoria inclitos, & facratas ab Augufto manubi- 

as, caftraque Antonii cum recordatione majorum 

fuorum adiit : namque ei, ut mcmoravi, avuncu- 

lus Auguftus, avus Antonius erant, magnaque 

illic imago triftium Isetorumque. Hinc ventum 

Athenas, foederique foci» & vetuftae urbis datum, 

ut uno liftore uteretur. Excepere Graeci quaefi- 

tiffimis honoribus, vetera fuorum fafta diftaque 

praeferentes, quo plus dignationis adulatio haberet. 

LIV. Petita inde Eubcea, tramifit Leflbum, 

ubi Agrippina noviffimo partu Juliam edidit : tum 

cxtrema Afiae, Perinthumque ac Byzantium Thra- 

cias urbes, mox Propontidis anguftias, & os Pon- 

ticum intrat, cupidine veteres locos, & fama cele- 

bratos nofcendi : pariterque provincias internis 

certaminibus, aut magiftratuum injuriis feflTas re- 

fovetat : atque illum in regreflTu facra Samothra- 

cum vifere nitentem, obvii aquilones depul^re. 

Jgitur Ilio, quaeque ibi varietate fortunae, & nof- 



112 - C. Cotl NEL II TACITt 

tri origine veneranda, relegit Afiam, adpellitque 
Colophona, ut Clarii ApoUinis oraculo uteretur* 
Non femina illic, ut apud Delphos, fed certis e 
familiis & fcrme Mileto accitus facerdos, nume- 
rum modo confultantium & nomina audit : tum 
in fpccum degreffus, haufta fontis arcani aqu^, 
ignarus plerumque literarum & carminum, edit 
refponfa verfibus, compofitis fuper rebus quas 
quis mente concepit : & ferebatur, Germanico 
per ambages, ut mos oraculis, " maturum exiti- 
*' um'* ceciniffe. 

LV. At Cn. Piso, quo properantius deftinata 
inciperet, civitatem Athenienfium turbido in- 
ceffu exterritam oratione faeva increpat, oblique 
Germanicum perftringens, *^ quod contra decus 
^* Romani nominis non Athenienfes tot cladibus 
^* exftinftos, fed coUuviem illam nationum co- 
" mitate nimii coluiffet: hos enim effe Mithrida- 
" tis adversLis Sullam, Antonii adversus divum 
** Auguftum focios :" etiam vetera objedtabat, 
^^ quae in Macedones improfpej;e-, violenter in 
^' fuos feciffent :'* offenfus urbi propri^ quoque 
ira ; quia Theophilum quemdam Areo judicio 
falfi damnatum, precibus fuis non concederent. 
Exin navigatione celeri per Cycladas, & compen- 
dia maris, adfequitur Germanicum apud infulam 
Rhodum, haud nefcium quibus infeftationibus 
petitus foret : fed tanta manfuetudine agebat, ut 



A N N AL I U M L I B. II. 113 

c^m orta tempeftas raperet in abrupta, pofletque 
interitus inimici ad cafum referri, miferit triremes, 
quarum fubfidio difcrimini eximeretur. Neque ta- 
men mitigatus Pifo, & vix diei moram pefpef- 
fus, linquit Germanicum, praevenitque ; & poft- 
quam Syriam ac legiones attigit, largitione, am- 
bitu, infirmos manipularium juvando, cum ve- 
teres centuriones, feveros tribunos dembveret, 
locaque eorum clientibus fuis, vel deterrimo cui- 
que attribueret, defidiam in caftris, licentiam in 
urbibus, vagum ac lafcivientem per agros miiitem 
fineret, eo ufque corruptionis provedlus eft, ut 
fermone vulgi, parens legiomm haberetur. Nec 
Plancina fe intra decora feminis tenebat ; fed 
exercitio equitum, decurfibus cohortium interefl^e : 
in Agrippinam, in Germanicum contumelias ja- 
cere : quibvifdam etiam bonorum militum ad 
mala obfequia promptis, quod, *' haud invito im- 
*' peratore, ea fieri" occultus rumor incedebat. 

LVI. NoTA haec Germanico ; fed prseverti ad 
Armenios inftantipr cura fuit. Ambigua gens ea 
antiquitus, hominum ingeniis, & fitu terrarum, 
quo noflris provinciis late prsetenta, penitus ad 
Medos porrigitur, maximifque imperiis interjefti, 
& faepius difcordes funt, adversus Romanos odio, 
& in Parthum invidia. Regem illa tempeftate 
non habebant, amoto Vonone : fed favor nationis 
inclinabat in Zenonem, Polemonis regis Pontici 

1 



114 C. CORNELII TaCITI 

filium, quod is prim& ab infantia inftituta & cdl- 
tum Armeniorum aemulatus, venatu, epulis, & 
qusB alia barbari celebrant, proceres plebemquc 
juxta devinxerat. Igitur Germanicus in urbe Ar- 
taxat^, adprobantibus nobilibus, circumfusa multi- 
tudine, infigne regium capiti ejus impofuit : ceteri 
venerantes regem, Ariaxiam confalutav^re ; quod 
illi vocabulum indiderant ex nomine urbis. At 
Cappadoces, in formam provinciae redafti, Q^Ve- 
ranium legatum accepere : & qusedam ex regiis 
tributis deminuta, quo mitius Romanum impe- 
rium fperaretur. Commagenis Q^Servseus prse- 
ponitur, tum primum ad jus prsetoris tranflatis. 

LVII.CuNCTAQjTE focialia profpere compofita, 
non ideo Isetum Germanicum habebant, ob fuper- 
biam Pifonis, qui jufliis partem legionum ipfe, 
aut per filium in Armeniam ducere, utrumque neg- 
lexerat. Cyrrhi demum apud hiberna decumje 
legionis convenere, firmato vultu, Pifo adversus 
metum, Germanicus neminari crederetur; & erat, 
ut retuli, clementior : fed amici accendendis of- 
fenfionibus callidi, intendere vera, adgerere faifa, 
ipfumque & Plancinam, & filios variis modis 
criminari. Poftremo paucis familiarium adhibitis 
fermo coeptus a Caefare, qualem ira & diflimulatio 
gignit : refponfum a Pifone precibus contumaci- 
bus, difceflerantque opertis odiis : poftque rarus 
in tribunali Csefaris Pifo; & fi quando adfideret. 



AnNA L I UM L I B. 11. 115 

atrox, ac diflentire manifeftus: vox quoque ejus 
audita eft in convivio, cum apud regem Nabatse- 
orum coronsB aureae magno pondere Caefari & 
Agrippinae, leves Pifoni & ceteris oflerrentur 
** Principis Romani, non Parthi regis filio eas 
^^ epulas dari :'* abjecitque fimul coronam, & 
multa in luxum addidit, quae Germanico, quam- 
quam acerba, tolerabantur tamen. 

LVIII. Inter quae ab rege Parthorum Arta- 
bano legati ven^re : miferat ^' amicitiam ac foe- 
^' dus" memoraturos, & ** cupere renovari dex- 
*^ tras, daturumque honori Germanici, ut ripam 
** Euphratis accederet : petere interim, ne Vo- 
*' nones in Syril haberetur, neu proceres gentium 
** propinquis nuntiis ad difcordias traheret." Ad 
ea Germanicus, de focietate Romanorum Partho- 
rumque, magnifice : de adventu regis & cultu 
fui, cum decore ac modefti^ refpondit. Vonones 
Pompeiopolim, Cilicias maritimam urbem, amotus 
eft : datum id non modo precibus Artabani, fed 
contumeliae Pifonis, cui gratiflimus erat ob plu- 
rima officia & dona, quibus Plancinam devinx- 
erat. 
LIX. M. SiLANo, L. Norbano confulibus, Ger- 
manicus -^gyptum proficifcitur, cognofcendae an- 
tiquitatis : fed cura provincia prastendebatur: leva- 
vitque, apertis horreis, pretia frugum : multaque 
in vylgus grata ufurpavit, fine milite incedere, 

I 2 



Il6 C CORNELII TaCITI 

pedibus inteftis, & pari cum Grsecis amidlu, ?• Sci- 
pionis aemulatione ; quem eadem faftitaviffe apud 
Siciliam, quamvis flagrante adhuc Poenorum bello, 
accepimus. Tiberius, cultu habituque ejus leni- 
bus verbis perftridto, acerrime increpuit, quod 
contra inftituta Augufti, non fponte Principis 
Alexandriam introiflet : nam Auguflais, inter alia 
dominationis arcana, vetitis, nifi permiflu, ingredi 
fenatoribus aut equitibus Romanis inluflxibus, fe- 
pofuit iEgyptum : ne fame urgeret Italiam, quif- 
qiiis eam provinciam, clauftraque terra? ac maris, 
quamvis levi praefidio adversum ingentes exercitus 
infediflfet. 

LX. Sed Germanicus, nondum comperto 
profeftionem eam incufari, Nilo fubvehebatur, or- 
fus oppido a Canopo. Condidere id Spartani, ob 
fepultum illic reftorem navis Canopum; qua tem- 
peftate Menelaus Graciam repetens, diverfum ad 
mare terramque Libyam dejeftus. Inde proximum 
amnis os dicatum Herculi, quem indigense ortum 
apud fe & antiquiflimum perhibent ; eofque, qui 
poftea pari virtute fuerint, in cognomentum ejus 
adfcitos : mox vifit veterum Thebarum magna 
veftigia : & manebant ftruftis mohbus literae M- 
gyptisB, priorem opulentiam complexae : juflufque 
e fenioribus facerdotum patrium fermonem inter- 
pretari, referebat " habitaflTe quondam feptingen- 
5* ta millia atate militari : atque eo cum exercitu 



AnnaliumLib. II. 117 

'^ regem Rhamfen Libya, jEthiopii, Medifque & 
^' Perfis, & Baftriano, ac ScythiA potitum; quafque 
^* terras Suri Armeniique & contigui Cappadoces 
** colunt, inde Bithynum, hinc Lycium ad mare 
*^ imperio tenuiffe:'' legebantur & indifta genti- 
bus tributa, pondus argenti & auri, numerus ar- 
morum equorumque, & dona templis ebur, atque 
odores, quafque copias frumenti & omnium uten- 
filium quaeque natio penderet, haud minus magni- 
fica, quam nunc vi Parthorum, aut potentia Ro- 
manajubentur. 

LXI. Ceterum Germanicus aliis quoque mira- 
culis intendit animum, quorum prsecipua fuere 
Memnonis faxea effigies, ubi radiis folis idta efl, 
vocalem fonum reddens : disjeftafque inter & vix 
pervias arenas, inftar montium eduftse Pyramides, 
certamine & opibus regum : lacufque, efFofsa hu- 
mo, fuperfluentis Nili receptacula : atque alibi an- 
guj[lia&, & profimda altitudo, nuUis inquirentium 
fpatiis penetrabilis. Exin ventum Elephantinen ac 
Syenen, clauftra olim Romani imperii ; quod nunc 
rubrum ad mare patefcit. 

LXII. DuM ea aftas Germanico plures per pro- 
vincias tranfigitur, haud leve decus Drufus quafi- 
vit, inliciens Germanos ad difcordias, utque, frac- 
to jam Maroboduo, ufque in exitium infifteretur. 
Erat inter Gothones nobilis juvenis noniine Catual- 
da, profugus olim vi Marobodui, & tunc, dubiis 

13 



Il8 C. CORNELII TaCITI 

rebus ejus, ultionem aufus. Is valida manu fines 
Marcomannorum ingreditur, corruptifque primori- 
bus ad focietatem, inrumpit rcgiam, caftellumque 
juxta fitum : veteres illic Suevorum praBdae, & nof- 
tris e provinciis lixae, ac negotiatores reperti, quos 
jus commercii, dein cupido augendi pecuniam, 
poftremum oblivio patrisB, fuis quemque ab fedi- 
bus lioftHem in agrum tranftulit. 

LXIII. Maroboduo undique deferto non aliud 
fubfidium, quam mifericordia Caefaris fiiit : tranf- 
greffus Danubium, qua Noricam provinciam prse- 
fluit, fcripfit Tiberio, non ut profugus aut fupplex, 
fed ex memoria prioris fortunae. " Nam multis na- 
** tionibus clariffimum quondam regem ad fe vo- 
*' cantibus, Romanam amicitiam praetulifTe.'* Re- 
fponfum a Casfare, " tutam ei honoratamque fedem 
*' in Italia fore, fi marieret : fin rebus ejus aliud 
^* conduceret, abiturum fide, qui veniffet.'* Ce- 
terum apud fenatum differuit, *'non Philippum A- 
*^ thenienfibus, non Pyrrhum, aut Antiochum, po- 
*^ pulo Romano perinde metuendos fuiffe." Exflat 
cratio, ** qua magnitudinem viri, violentiam fijb- 
^* jeftarum ei gentium, & quam propinquus Italias 
** hoftis, fuaque in deftruendo eo confilia'* extu- 
lit. Et Maroboduus quidem Ravennas habitus, fi 
quando infolefcerent Suevi, quafi rediturusin reg- 
num oftentabatur : fed non exceffit Italia per duo- 
dcviginti annos ; confenuitquc, multum imminu- 



Annalium Lib. II. 119 

ta claritate ob nmiiam vivendl cupidinem. Idem 
CatualdjB cafus, neque aliud perfugium : pulfus 
haud multo poft Hermundurorum opibus, & 
Vibilio duce ; receptufque, Forum Julium, Nar- 
bonenfis Galliae coloniam, mittitur. Barbari 
utrumque comitati, ne quietas provincias immixti 
turbarent, Danubium ultra inter flumina Marum 
& Cufum locantur, dato rege Vannio gentis Qua- 
dorum. 

LXIV. SiMUL nuntiato ^'regem Artaxiam 
^' Armeniis a Germanico datum,'* decrevere pa- 
tres, " ut Germanicus atque Drufus ovantes Ur- 
*' bem introirent.** Strufti & arcus circum la- 
tera templi Martis Ultoris, cum effigie Caefarum : 
Isetiore Tiberio, quia pacem fapientia firmaverat, 
quam fi bellum per acies confeciflTet. Igicur 
Rhefcuporin quoque, Thracisc regem, aftu ad- 
greditur. Omnem eam nationem Rhoemetalces 
tenuerat : quo defunfto, Auguftus partem Thra- 
cum Rhefcuporidi fratri gus, partem filio Cotyi 
permifit. In ea divifione arva, & urbes, & vicina 
Graecis, Cotyi ; quod incultum, ferox, adnexum 
hoftibus, Rhefcuporidi ceffit : ipforumque regum 
ingenia, iili mite, & amoenum, huic atrox, avi- 
dum, & focietatis impatiens erat. Sed primo 
fubdola concordia egere : mox Rhefcuporis egre- 
di fines, vertere in fe Cotyi data, & refiftenti vim . 
facere ; cunftanter fub Augufto, quem auftorem 

14 



120 C. CORNELII TaCITI 

vitriiifque regni, fi fperneretur, vindicem metue- 
bat : enimvero audita mutatione Principis, im- 
mittere latronum globos, exfcindere caftella, cau- 
fas bello. 

LXV. NiHiL aeque Tiberium anxium habebat, 
quam ne compofita turbarentur: deligit centu- 
rionem, qui nuntiaret regibus, ** ne armis difcep- 
*' tarent :** ftatimque a Cotye dimiflfa funt, quse 
paraverat, auxilia. Rhefcuporis fidl^ modefti^ 
poftulat, *' eumdem in locum coiretur, pofle de 
*^ controverfiis conloquio tranfigi :" nec diu du- 
bitatum dc tempore, loco, dein conditionibus : 
cum alter facilitate, alter fraude cunfta inter fc 
concederent, acciperentque. Rhefcuporis fanci- 
endo, ut didlitabat, foederi, convivium adjicit ; 
traftaque in multam noftem laetitia, per epulas 
ac vinolentiam incautum Cotyn, & poftquam 
dolum intellexerat, ** facra regni, ejufdem famili» 
** deos, & hofpitales menfas*^ obteftantem, cate- 
nis onerat* Thraciaque omni potitus, fcripfit ad 
Tiberium, " ftruftas fibi infidias, prseventum in- 
*' fidiatorem :" fimul bellum adversus Baftarnas 
Scythafque praetendens, novis peditum & equi-. 
tum copiis fefe firmabat. 

LXVI, MoLLiTER refcriptum, " fi fraus abef- 
** fet, poflc eum innocentiae fidere : ceterum nequc 
^* fe, neque fenatum, nifi cognita caus^, jus & 
^* injuriam difcrcturos : proinde, tradito Cotyc, 



AnNALIUM LiB.il 121 

^* veniret, transferretque invidiam criminis/* Eas 
literas Latinius Pandus propraBtor Moefise, cum 
militibus, quis Cotys traderetur, in Thraciam 
mifit. Rhefcuporis inter metum & iram cunc- 
tatus, maluit patrati, quam incoepti facinoris reus 
cflTe : ^* occidi Cotyn'* jubet, mortemque fponte 
fumptam ementitur. Nec tamen Caefar placitas 
femel artes mutavit ; fed deflinfto Pando, quem 
fibi infenfum Rhefcuporis arguebat, Pomponium 
Flaccum, veterem ftipendiis, & arfta cum rege 
amiciti^, eoque accommodatiorem ad fallendum, 
ob id maxime MoefiaB prsefecit. 

LXVII. Flaccus in Thraciam tranfgreffus, 
per ingentia promiifa, quamvis ambiguum & 
fcelera fua reputantem, perpulit, ut praefidia Ro- 
mana intraret : circumdata hinc regi fpecie hono- 
ris valida manus, tribunique, & centuriones, mo- 
nendo, fuadendo, & quanto longius abfcedeba- 
tur apertiore cuftodii, poftremo gnarum neceflita- 
tis in Urbem trax^re. Accufatus in fenatu ab ux- 
ore Cotyis damnatur, ut procul regno teneretur. 
Thracia in Rhoemetalcen filium, quem paternis 
confiliis adverfatum conftabat, inque liberos Co- 
tyis dividitur : iifque nondum adultis Trebellienus 
Rufus praetura fundtus datur, qui regnum interim 
traftaret, exemplo quo majores Marcum Lepi- 
dum Ptolema?i liberis tutorem, in jEgyptum 
xniferant. Rhefcuporis Alexandriam dcvcdus, 



122 C. CORNELII TacITI 

atque illic fugam tentans, an fi6to crimine, in- 
terficitur. 

LXVIII. Per idem tempus Vonones, quem 
amotum in Ciliciam memoravi, corruptis cufto- 
dibus effugere ad Armenios, inde in Albanog 
Heniochofque, & confanguineum fibi regem Scy- 
tharum conatus efl: : fpecie venandi, omiflis ma- 
ritimis locis, avia faltuum petiit : mox pernicitate 
equi ad amnem Pyramum contendit, cujus pontes 
accoIsB ruperant, audita regis fuga : neque vado 
penetrari poterat. Igitur in ripa fluminis, a Vibio 
Frontone praefedto equitum vincitur : mox Rem- 
mius, evocatus, priori cuftodije regis adpofitus, 
quafi per iram gladio eum tranfigit : unde major 
fides, confcientia fceleris, & metu indicii, mortem 
Vononi inlatam. 

LXIX. At Germanicus ^gypto remeans, 
cunfta quae apud legiones aut urbes juflerat, abo- 
lita, vel in contrarium verfa cognofcit : hinc 
graves in Pifonem contumelise, nec minus acerba, 
quae ab illo in Caefarem tentabantur. Dein Pifo 
abire Syria ftatuit ; mox adversa Germanici vale- 
tudine detentus, ubi recreatum accepit, votaque 
pro incolumitate folvebantur, admotas hoftias, 
facrificalem apparatum, feftam Antiochienfium 
plebem, per lidtores proturbat. Tum Seleuciam 
digreditur, opperiens aegritudinem, quae rurfum 
Germanico acciderat : fsevam vim morbi augebat 



Aknalium Lib. II. 123 

perfuafio veneni a Pifone accepti : & reperieban- 
tur folo ac parietibus erutae humanorum corpo- 
xum reliquisB, carmina, & devotiones, & nomen 
Germanici plumbeis tabulis infculptum, femiufti 
cineres, ac tabe obliti, aliaque maleficia, quis cre- 
ditur animas numinibus infernis facrari : fimul 
mifli a Pifone incufabantur, ut valetudinis adverfa 
rimantes. 

LXX. Ea Germanico haud minus ira, quam 
per metum accepta ; " fi limen obfideretur, fi 
^* efFundendus fpiritus fub oculis inimicorum fo- 
*' ret ; quid deinde miferrimae conjugi, quid in- 
'* fentibus liberis eventurum ? lenta videri vene- 
'* ficia : feftinare & urgere, ut provinciam, ut 
** legiones folus habeat : fed non ufque eo de- 
** fedum Germanicum, neque praemia caedis apud 
^* interfeftorem manfura :" componit epiftolas, 
^* quis amicitiam ei renuntiabat.** Addunt ple- 
^' rique juflTum provincia decedere :" nec Pifo 
moratus ultrj^, naves folvit; moderabaturque 
curfui, quo propius regrederetur, fi mors Ger- 
manici Syriam aperuiflTet. 

LXXL C-ffiSAR paullifper ad fpem eredtus, 
dein feflTo corpore, ubi finis aderat, adfiftentes 
amicos in hunc modum adloquitur : " Si fato 
** concederem, juftus mihi dolor etiam adversus 
*' deos eflfet, quod me parentibus, liberis, patria?, 
** intra juvcntam praematuro cxitu rapercnt : nunc 



124 C. CorneliiTaciti 

'^ fcelere Pifonis & PlancinsB interceptus, ultimas 
** preces peftoribus veftris relinquo : referatis pa- 
" tri ac fratri, quibus acerbitatibus dilaceratus, 
** quibus infidiis circumventus miferrimam vitam 
** peflima morte finierim. Si quos fpes mea?, fi 
*^ quos propinquus fanguis, etiam quos invidiaer- 
*^ ga viventem movebat, inlacrimabunt, quondam 
** florentem, & tot bellorum fuperftitem, muliebri 
** fraude cecidiflie. Erit vobis locus querendi apud 
'' fenatum, invocandi leges. Non hoc prsecipuum 
** amicorum munus eft, profequi defunftum igna- 
** vo queflxi : fed quse voluerit meminiflTe, quae 
" mandaverit exfequi : flebunt Germanicum etiam 
*' ignoti : vindicabitis vos, fi me potiiis quamfor- 
** tunam meam fovebatis. Oftendite populo Ro- 
*^ mano divi Augufti neptem, eamdemque conju- 
^' gem meam : numerate fex liberos. Mifericor- 
** dia cum accufantibus erit : fingentibufque fcelef- 
*' ta mandata, aut non credent homines, aut non 
** ignofcent." Juravere amici, dextram morien- 
tis contingentes, " fpiritum ante quam ukionem 
** amifluros." 

LXXII. TuM ad uxorem verfus, " per memo- 
** riam fui, per communes liberos'* oravit, " exu- 
** eret ferociam, fsevienti fortunse fubmitteret ani- 
** mum ; neu regreflfa in Urbem semulatione po- 
" tentiaB validiores inritaret." Hsec palam, & alia 
fecreto, per quae oftendere credebatur metum ex 



Annalium Lib. II. 115 

Tiberio. Neque multo poft exftinguitur, ingenti 
luftu provinciae & circumjacentium populorum. 
Indoluere exterse nationes regefque ; tanta illi co- 
mitas in focios, manfuetudo in hoftes ; vifuque & 
auditu juxta venerabilis, cum magnitudinem & 
gravitatem fummae fortunae retineret, invidiam & 
adrogantiam efFugerat. 

LXXIII. FuNus fine imaginibus & pompa, per 
laudes, & memoriam virtutum ejus celebre fuit. 
Et erant qui formam, aetatem, genus mortis, ob 
propinquitatem etiam locorum, in quibus interiit, 
Magni Alexandri fatis adaequarent. *^ Nam u- 
'^ trumque corpore decoro, genere infigni, haud 
*^ multum triginta annos egrefTum, fuorum infidiis 
^^ externas inter gentes occidiffe : fed hunc mitem 
** erga amicos, modicum voluptatum, uno matri- 
** monio, certis liberis egiiTe : neque minus proclia- 
*^ torem, etiam fi temeritas abfuerit, praepeditufque 
** fit perculfas tot viftoriis Germanias fervitio pre- 
*^ mere. Quod fi folus arbiter rerum, fi jure & no- 
^^ mine regio fuiffet, tanto promptius adfecuturum 
^^ gloriam militiae, quantum clementia, temperan- 
'^ tia, ceteris bonis artibus prasftitiffet.'' Corpus an- 
tequam cremaretur, nudatum in foro Antiochien- 
fium, qui locus fepulturae deftinabatur. Pratule- 
ritne veneficii figna, parum conftitit : nam ut quis 
mifericordi^in Germanicum, & praefumpta fufpici- 



126 C. CORNELII TaCITI 

one, aut favore in Pifonem pronior, diverfi inter- 
pretabantur. 

LXXIV. CoNsuLTATUM indc inter legatos, 
quique alii fenatorum aderant, *^ quifnam Syriae 
** prseficeretur :" & ceteris modice nifis, inter Vi- 
bium Marfum, & Cn. Sentium diu qusefitum : 
dein Marfus feniori, & acrius tendenti Sentio con- 
ceflit. Ifque infamem veneficiis ei in provincia, 
& Plancinas percaram, nomine Martinam, in Ur- 
bem mifit, poftulantibus Vitellio ac Veranio, ce- 
terifque qui crimina & accufationem tamquam ad- 
versus receptos jam reos inftruebant. 

LXXV. At Agrippina, quamquam defefla 
luftu, & corpore segro, omnium tamen, quse-ul- 
tionem morarentur, intolerans, afcendit claflTem 
cum cineribus Germanici, & liberis ; miferantibus 
cunftis, " quod femina nobilitate princeps, pul- 
** cherrimo modo matrimonio, inter venerantes 
'^ gratantefque afpici folita, tunc ferales reliquias 
'* finu ferret, incerta ultionis, anxia fui, & in- 
*^ felici fecunditate fortunae totiens obnoxia." Pi- 
fonem interim apud Coum infulam nuntius ad- 
fequitur, ^^ excefliflre Germanicum.** Quo in- 
temperanter accepto, caedit viftimas, adit tem- 
pla : neque ipfe gaudium moderans, & magis 
infolefcente Plancini, quae luftum amiflTaj fororis 
tum primum la^to cultu mutavit. 



An N ALIUM Ll B. II. 127 

LXXVI, Adfluebant centuriones, monebant- 
que *^ prompta illi legionum ftudia : repeteret 
^' provinciam non jure ablatam, & vacuam." Igi- 
tur " quid agendum'* confultanti, M. Pifo fili- 
us *^ properandum in Urbem" cenfebat : " nihil 
** adhuc inexpiabile admiflum, neque fufpiciones 
** imbecillas, aut inania famse pertimefcenda : 
^* difcordiam erga Germanicum odio fortaffe 
^' dignam, non poena : & ademptione provincias, 
*' fatisfaftum inimicis. Quod fi regrederetur, 
*' obfiftente Sentio, civile bellum incipi : nec 
^^ duraturos in partibus centuriones militefque, 
** apud quos recens imperatoris fui memoria, & 
** penitus infixus in Csefares amor pravaleret.'* 

LXXVII. CoNTRA Domitius Celer ex intimi 
cjus amicitii diflTeruit, " Utendum eventu. Pifo- 
" nem, non Sentium, Syriae pnepofitum : huic 
** fafces & jus praetoris, huic legiones datas : fi 
*^ quid hoftile ingruat, quam juftius arma oppo- 
** fiturum, qui legati auftoritatem, & propria 
** mandata acceperit ? Relinquendum etiam ru- 
*' *moribus tempus, quo fenefcant : plerumque 
^* innocentes, recenti invidise impares. At fi 
" teneat exercitum, augeat vires, multa, quse pro- 
** videri non poffint, fortuito in melius cafura. 
'* An feftinamus cum Germanici cineribus adpel- 
*^ lere, ut te inauditum & indefenfum planftus 
*^ Agrippinae, ac vulgus imperitum, primo ru- 



128 C. CORNELII TacITI 

^^ more rapiant ?- Eft tibi Auguftse confcientia, 
*^ eft CsBfaris favor, fed in occulto : & periiflc 
*' Germanicum nulli jaftantius maerent, quam 
*' qui maxime Isetantur. 

LXXVIII. Haud magni mole Pifo, prom- 
ptus ferocibus, in fententiam trahitur : miflifque ad 
Tiberium epiftolis, incufat Germanicum " luxfls 
** & fuperbisB ; feque pulfum, ut locus rebus no- 
yf vis patefieret, curam exercitus, eadem fide qui 
** tenuerit, repetiviflTe.*' Simul Domitium impo- 
fitum triremi " vitare litorum oram, prseterque 
^^ infulas lato mari pergere in Syriam" jubet : 
concurrentes defertores per manipulos componit, 
armat lixas, traje6tifqu^in continentem navibus, 
vexillum tironum in Sjfiam euntium intercipit. 
BLegulis Cilicum "*ut fe auxiliis juvarent" fcri- 
bit ; haud ignavo ad minifteria belli juvene Pi- 
fone, quamquam fufcipiendum bellum abnuifl^et. 

LXXIX. Igitur oram Lyciae ac Pamphylise 
prselegentes, obviis navibus, quse Agrippinam 
vehebant, utrimque infenfi, arma primo expedi- 
ere : dein mutua formidine, non ultra jurgium 
proceflTum eft : Marfufque Vibius nuntiavit Pifo- 
ni, " Romam ad dicendam caufam veniret." 
Ille eludens refpondit, " adfuturum, ubi pra^tor, 
** qui de veneficiis qusereret, reo atque accufa- 
*^ toribus diem praedixiflTet." Interim Domitius 
Laodiceam, urbem Syrise, adpulfus, cum liiberna 



Annalium Lib. II. 129 

fextas legionis peteret, quod eam maxime novis 
confiliis idoneam rebatur, a Pacuvio lcgato prse- 
venitur. Id Sentius Pifoni per literas aperit, mo- 
netque '^ ne caftra corruptoribus, ne provinci- 
*^am bello tentet:" quofque Germanici me- 
mores, aut inimicis ejus adverfos cognoverat, con- 
trahit, magnitudinem Imperatoris idcmtidem in- 
gerens, & *^ rempublicam armis peti ;" ducitquc 
validam manum, & proelio paratam. 

L.XXX. Nec Piso, quamquam coepta fecus 
cadebant, omifit tutiffima e pnefentibus : fed 
caftellum Ciliciae munitum admodum, cui nomen 
Celendris, occupat. Nam admixtis defertoribus, 
& tirone nuper intercepto, fuifque & Plancinae 
fervitiis, auxilia Cilicum, quse reguli miferant, in 
numerum legionis compofuerat. " Caefarifque fc 
*' legatum" teftabatur " provincii, quam is de- 
** diffet, arceri, non a legionibus (earum quippc 
*' accitu venire) fed a Sentio, privatum odium 
*^ falfis criminibus tegente : confifterent in acie, 
^* non pugnaturis militibus, ubi Pifonem ab ipfis 
** parentem quondam appellatum, fi jure ageretur, 
** potiorem, fi armis, non invalidum, vidiffent." 
Tum pro munimentis caftelli manipulos expli- 
cat, coUe arduo & derupto ; nam cetera mari cin- 
guntur. Contra veterani, ordinibus ac fubfidiis 
inftrui^ : hinc militum, inde locorum afperitas : 
fed non animus^ non fpes, ne tela quidem nifi 

K 



130 . C. CORNELII TaCITI 

agreftia, ad fubitum ufum properata. Ut ven^re 
in manus, non ultra dubitatum, quam dum Ro- 
manse cohortes in aequum eniterentur : vertunt 
terga Cilices, feque caftello claudunt. 

LXXXL Interim Pifo clafTem, haud procul 
opperientem, adpugnare fruftra tentavit : regref- 
fufque, & pro muris modo femet adilidlando, 
modo fmgulos nomine ciens, praemiis vocans, 
feditionem cocptabat ; adeoque commoverat, ut 
fignifer legionis fextae fignum ad cum trariftulerit. 
Tum Sentius '* occanere cornua tubafque, & 
*' peti aggerem, erigi fcalas" juffit, " ac promp- 
** tiffimum quemque fuccedere : alios tormentis 
** haftas, faxa, & faces ingerere.** Tandem, vi&k 
pertinacia, Pifo oravit, " utl, traditis armis, 
** maneret in caftello, dum Caefar, cui Syriam 
*' permitteret, confulitur.*' Non receptse condi- 
tiones : nec aliud, quam naves & tutum in Ur- 
bem iter, conceffum eft. 

LXXXII. At RoMiE, poftquam Germanici 
valetudo percrebuit, cunftaque, ut ex longinquo, 
aufta in deterius adferebantur, dolor, ira. Et 
erumpebant queftus : ** Ideo nimirum in extre- 
" mas terras relegatum : ideo Pifoni permiflam 
** provinciam : hoc egiffe fecretos Auguftae cum 
** Plancina fermones : vera prorfus de Drufo fe- 
** niores locutos : difplicere regnantibus civilia 
^^ fUiorum ingenia : neque ob aliud interccpto$. 



AnN A L I UM Ll B. II. 131 

^^ quam quia populum Romanum asquo jurc 
^* comple6ti, reddita libertate, agitaverint." Hos 
vulgi fermones audita mors adeo incendit, ut 
ante ediftum magiftratuum, ante fenatufconful- 
tum, fumpto juftitio, defererentur fora, claude- 
rentur domus ; paflim filentia & gemitus, nihil 
compofitum in oftentacionem : & quamquam ne- 
que infignibus lugentium abftinerent, altius ani- 
mis mserebant, Forte negotiatorcs, vivente ad- 
huc Germanico, Syri^ egreffi, hetiora de valetu- 
dine ejus attulere : ftatim credita, ftatim vulgata 
funt : ut quifque obvius, quamvis leviter audita, 
in alios, atque ilU in plures cumulata gaudio trans- 
ferunt : curfant per Urbem, moliuntur templo- 
rum fores: juvit credulitatem nox, & promp- 
tior inter tenebras adfirmatio. Nec obflitit fahls 
Tiberius, donec tempore ac fpatio vanefcerent. 
Et populus, quafi rurfum ereptum, acrius doluit. 
LXXXIII. HoNOREs, ut quis amore in Ger- 
manicum, aut ingenio validus, reperti, decreti- 
que, *^ ut nomen ejus Sahari carmine caneretur : 
" fedes curules facerdotum Auguftalium locis, 
^* fuperque eas quercese coronai ftatuerentur : 
** ludos Circenfes eburna effigies praciret : neve 
" quis flamen aut augur in \oc\\m Germanici, 
" nifi gentis Julias, crearetur." Arcus additi 
RomsB, & apud ripam Rheni, & in monte Syriaj 
^mano, cum infcriptione rerum gefl:arum, ac 

K z 



IJt C. CoRNELtl TacITI 

** mortetn ob rempublicam obiiffe :" fepulchrum 
Antiochiae ubi crematus : tribunal Epidaphnse, 
quo in loco vitam finierat. Statuarum locorumve 
in quis colerentur, haud facile quis numerum ini- 
crit. Cum cenferetur clipeus, auro & magnitu- 
dine infignis, inter auftores eloquentiae ; adfeve- 
ravit Tiberius, " folitum paremque ceteris dica- 
^' turum : nequc enim eloquentiam fortun^ dif- 
*' cerni ; & fatis inluftre, fi veteres inter fcrip- 
^^ tores haberetur." Equefter ordo cuneum Ger^ 
fnanici appellavit, qui Juniorum dicebatur; in- 
ftituitque uti turmse Idibus Juliis- imaginem ejus 
fequerentur : pleraque manent : qusedam ftatim 
omiffa funt, aut vetuftas obliteravit, 

LXXXIV. Ceterum recenti adhuc maftitia, 
foror Germanici Livia, nupta Drufo, duos viri- 
lis fexus fimul enixa eft : quod rarum laetumque 
etiam modicis pcnatibus, tanto gaudio Principem 
adfecit, ut non temperaverit, quin jaftaret apud 
patrcs, ** nulli ante Romanorum ejufdem faftigii 
*' viro geminam ftirpcm cditam :" nam cunfta 
ctiam fortuita ad gloriam vertebat. Sed populo 
tali in temporc id quoque dolorem tulit ; tam- 
quam au6tus hbcris Drufus, domum Germanici 
magis urgeret. 

LXXXV. EoDEM anno gravibus fenatfis de- 
cretis libido feminarum coercita; cautumque ^* ne 
^* quaeftum corporc faccrct, cui avus, aut pater^ 



AK^AtltJM LlB. 11. 133 

^' $ut maritus eques Romanus fuiffet :** nam Vif- 
tilia praetoria familia genita, licentiam ftupii 
apud sediles vulgaverat ; more inter veteres recep- 
to, qui fatis poenarum adversum impudicas in 
ips^ profeffione flagitii credebant. Exadhim & a 
Titidio Labeone, Viftili» marito, '* cur in uxore 
*^ delifti manifefta ultionem legis omififfet ?" 
atque illo praetendente *' fexaginta dies ad con- 
*' fultandum datos necdum prseteriiffe," fatis 
vifum de Viftilia ftatuere. Eaque in infulam Se- 
riphon abdita eft. Aftum & de facris JEgyptiis 
Judaicifque pellendis : faftumque patrum conful- 
tum, " ut quatuor millia libertini generis eS fu- 
** perftitione infedta, quis idonea a&tas, in infu- 
** lam Sardiniam veherentur,'' coercendis illic 
latrociniis, &, fi ob gravitatem caeli interiiffent, 
vile damnum : " ceteri cederent Itali^, nifi cer- 
'* tam ante diem profanos ritus exuiffent/' 

LXXXVI. PosT quffi retulit Caefar, " capien- 
'* dam virginem in locum Occiae," quae feptem 
& quinquaginta per annos fummd fandtimonili 
Veftalibus facris praefederat : egitque grates Fon- 
teio Agripp®, & Domitio Pollioni, " quod, offe- 
*^ rendo filias, de officio in rempuWioam cer- 
** tarent," Pralata eft PoUionis filia, non ob 
aliud, quam quod mater ejus in eodem conjugio 
xnanebat ; nam Agrippa difcidio domum imminu- 

K3 



134 C. CorneliiTaciti 

crat : & Csefar quamvis pofthabitam, decies 
leftertii dote folatus eft. 

LXXXVII. S^viTiAM annonae incufante 
plebe, ftatuit frumento pretium quod emptor 
penderet, " binofque nummos fe additurum ne- 
*^ gotiatoribus in fmgulos modios." Neque ta- 
men ob ea parentis patria^ delatum & antea, 
vocabulum adfumpfit, acerbeque increpuit eos, 
qui divinas occupationeSj ipfumque dominum dix- 
erant : unde angufta & lubrica oratio fub Prin- 
cipe, qui libertatem metuebat, adulationem 
oderat. 

LXXXVIII. Reperio apud fcriptores fena- 
torefque eorumdem temponim, Adgandeftrii, 
principis Cattorum, leftas in fenatu literas, qui- 
bus " mortem Arminii'* promittebat, " fi pa- 
** trandse neci venenum mitteretur :** refponfum- 
que efle, ** non fraude, neque occultis, fed 
** palam & armatum populum Romanum hoftes 
** fuos ulcifci :" qua gloria aquabat fe Tiberius 
prifcis imperatoribus, qui venenum in Pyrrhum 
regem vetuerant, prodiderantque. Ceterum Ar- 
minius, abfcedentibus Romanis, & pulfo Maro- 
boduo, regnum adfeftans, libertatem populari- 
um adverfam habuit : petitufque armis, cum 
varia fortuna certaret, dolo propinquorum ceci- 
dit : liberator haud dubie Germania, & qui 
non primordia populi Romani, ficut alii reges 



Annalium Lib. IL 135 

ducefque, fed florentiffimum imperium laceffierit : 
proeliis ambiguus, bello non viftus : feptem & 
triginta annos vitae, duodecim potentise exple- 
vit : caniturque adhuc barbaras apud gentes ; 
Grascorum annalibus ignotus, qui fua tantiim 
mirantur : Romanis haud perinde celebris, dum 
vetera extoUimus, recentium incuriofi. 



K4 



BREVIARIUM 

LIBRI TERTII. 

I. j^GRIPPINA cum Germanici reliquiis 
Brundi/ium^ inde Romam fervenit . Ea tumU'- 
io AuguJH inlat€ey &funus duBum. VII. Dru^ 
fus in Ittyricum rurfus froficifcitur. VIII. Cn. 
Pifo^ chm Romam rediijfet^ veneni & majefiatis 
pofiu/atur. DiBd caufi, cum omnia infenfa & 
infefia expiriretur^ manusfibiadfert. XX. T^ac^ 
farinas beUum in Africd renovat^ quod oppri'- 
mitur a L» Apronio proconfule. XXIL Lepida 
JEmilia adulterii £s? veneni defertur, & damna-^ 
tur. XXV. Papia Poppaa lex adid tempus af 
perius exercita, mollitur a l*iberio, & nexus ejus 
exfohuntur. Legum initia & vices. XXX. 
Z/. Volufii & SaUufiii Crifpi^ infignium virorum^ 
obitus. XXXL Tiberius in Campmiam conce- 
dit. XXXIL Iterum Africam incurrit Tacfa^ 
rinas : cui tutandce "Junius Blcefus deligitur. 
XXXVIL Equites aliquot Romani majefiatis 
damnantur. XXXVIIL Hhracum difcordia. 



138 

XL. Galliarum civitates rebellant^ ducibus 
Julio Sacraviro & Ju/io Floro. At infeliciter. 
A legionibus Germanicis copia earum ccefa ; G* 
ipfa ad vetusjugum retraSla. XLIX. C Lu- 
torius, equesy majejlatis damnatus^ & in car-- 
cere exanimatus. LIL Curaluxiis coercendi coep^ 
ta Gf omiffa. LVL Drufus tribuniciam potef-- 
tatem accipit. LVIIL Flamen Dialis vetitus 
provinciam fortiri. LX. AJyla Gracorum lu^ 
Jirata & repurgata. LXVL C. Silanus repe-- 
tundarum & majejiatis damnatus. LXXIIL 
^acfarinatem Junius Blafus proturbdt & fra' 
trem ejus capit. LXXVI. Junia inlujlris femi-^ 
na mors &funus. 

Haec triennio gefta. 
A. u. c. j. c. 

DCCLXXIII. 20. Coff. (c.AuRELIoC0tta. 

DCCLXxiT. 21. Coff. (druso CaefarcU. 
-.«^ ^ o /r /^» Haterio Agrippa, 



C C O R N E L I I 

r A c I r I 

A N N A L E S. 

LIBER TERTIUS. 



^^\iHiL intermifs^ navigatione hiberni maris, 
Agrippina Corcyram infulam advehitur, litora Ca- 
labrise contra fitam. IUic paucos dies componen- 
do animo infumit, violenta luftu, & nefcia toler- 
andi. Interim adventu ejus audito, intimus quif- 
que amicorum, & plerique militares, ut quique 
fub Germanico ftipendia fecerant, multique etiam 
ignoti vicinis e municipiis, pars ofEcium in Princi- 
pem rati, plures illos fecuti, ruere ad oppidum 
Brundifium; quod naviganti celerrimum fidiffi- 
mumque adpulfu erat. Atque ubi primum ex alto 
vifa claffis, complentur non modo portus & proxi- 
ma maris, fed moenia ac tefta, quaque longiffime 
profpeftari poterat, maerentium turba, & rogitan- 
tium inter fe, ** filentione, an voce aliqu4 egredi- 
** entem exciperent ?" neque fatis conftabat quid 
pro tempore foret : cum claffis pauilatim fucceffit. 



140 C. CORNELII TaCITI 

non alacri, ut adfolec, remigio, fed cunftis ad trif- 
titiam compofitis. Poftquam duobus cum libcris 
feralem urnam tcnens cgreffa navi, defixit oculos ; 
idem omnium gemitus, neque difcemeres, proxi- 
mos, alienos, virorum feminarumve planftus : 
nifi quod comitatum Agrippinse longo mserorefef- 
fum, obvii & recentes in dolore anteibant. 

II. MisERAT duas praetorias cohortes Csefar, ad- 
dito *'ut magiftratus Calabrise, Apulique & Cam- 
** pani, fuprema erga memoriam filii fui munera 
'* fungerentur." Igitur tribunorum centurionum- 
que humeris cincrcs portabantur : praecedebant 
mcompta figna, verfi fafces : atque ubi colonias 
tranfgrederentur, atrata plebes, trabeati equitcs, 
pro opibus loci, veftem, odores, aliaque funerum 
follemnia cremabant : ctiam quorum diverfa oppi- 
da, tamen obvii, & vi6timas atque aras diis Mani- 
bus fiatuentes, lacrimis & conclamationibus dolo- 
rem teftabantur. Drufus Tarracinam progrejQTus 
eft, cum Claudio fratre, hberifque Gcrmanici, qui 
inUrbefuerant. ConfulesM. Valerius & C. Au- 
relius (jam enim magiftratum occoeperant) & fena- 
tus, ac magna pars populi viam complevere, dis- 
jedi, & ut cuique libitum, flentes : aberat quippe 
adulatio, gnaris omnibus Isetam Tiberio Germani- 
ci mortem male diffimulari. 

III. TiBERius atque Augufta publico abfli- 
nu^re ; inferius majefl^te fdl rati^ ii palam lamen- 



Aknalivm Lib. IIL 141 

tarentur, an, ne, omnium oculis vultum eorum 
fcrutantibus, falfi intelligerentur. Matrem Anto- 
niam non apud auftores rerum, non diurna afto- 
rum fcriptura, reperio uUo infigni officio func- 
tam; cum fuper Agrippinam, & Drufum, & Clau- 
dium, ceteri quoque confanguinei nominatim per- 
fcripti fint: feu valetudine praepediebatur, feu vic- 
tus luftu animus, magnitudinem mali perferre vifu 
non toleravit : facilius crediderim, Tiberio & Au- 
guM, qui domo non excedebant, cohibitam, ut 
par maeror, & matris exemplo, avia quoque & 
patruus attineri viderentur. 

IV. DiEs, quo reliquia tumulo Augufti infere- 
bantur, modo per filentium vaftus, modo plora- 
tibus inquies : plena Urbis itinera, conlucentes per 
campum Martis faces : illic miles cum armis, fine 
infignibus magiftratus, populus per tribus, **conci- 
** difife rempublicam, nihil fpei reliquum" clami- 
tabant; promptiiis apertiufque, quam ut meminifl^e 
imperitantium crederes, Nihil tamen Tiberium ma- 
gispenetravit, qu^m ftudia hominum accenfa in A- 
grippinam ; cum *' decus patrise, folum Augufti 
** fanguinem, unicum antiquitatis fpecimen'* ap- 
pellarent, verfique ad calum ac deos, integram il- 
li fubolem, ac fuperftitem iniquorum precarentur. 

V. FuERE qui publici funeris pompam require- 
rent, compararentque quae in Drufum, patrem 
Germanici, honora & magnifica Auguftus feciflTet : 



142 C CorKelii Taciti 

** ipfum quippe afperrimo hiemis, Ticinum ufquc 
** progrefrum, neque abfcedentem a corpore fi- 
*' mul Urbem intraviife : circumfufas lefto Clau- 
" diorum Juliorumque imagines, defletum in foro, 
** laudatum pro roftris, cunfta a majoribus reper- 
** ta, aut quse pofteri invenerint, cumulata, AtGer- 
" manico ne folitos quidem, & cuicumque nobili 
" debitos honores, contigifle : fane corpus oblon- 
** ginquitatem itinerum externis terris quoquo mo- 
** do crematum : fed tanto plura decora mox tri- 
** bui par fuifle, quanto prima fors negaviflfet : 
*' non fratrem nifi unius diei vid, non patruum fal- 
" tem porta tenus obvium : ubi illa veterum infli- 
*' tuta ? praepofitam toro effigiem, meditata ad 
** memoriam virtutis carmina, & laudationes & la- 
*' crimas, vel doloris imitamenta ?'* 

VI. Gnarum id Tiberiofiiit; utque premeret 
vulgi fermones, monuit edidto : " Multos inlu- 
^* ftrium Romanorum ob rempublicam obiifle ; 
** neminem tam flagranti defiderio celebratum : 
'* idque & fibi, & cunftis egregium, fi modus ad- 
** jiceretur: non enim eadem decora principibus 
** viris, & imperatori populo, quae modicis domi- 
** bus, aut civitatibus : conveniflTe recenti dolori 
'* kiaum, & ex maerore folatia : fed referendum 
^* jam animum ad firmitudinem, ut quondam di- 
" vus Julius, amifsa unica filia, ut divus Auguf- 
^* tus, ereptis nepotibus, abftruferint triftitiam» 



• Annalium Lib, IIL 143 

** Nil opus vetuftioribus exemplis : quotiens po- 
** pulus Romanus clades exercituum, interitura 
** ducum, funditus amilTas nobiles familias con- 
'* ftanter tulerit ? Principes mortales, rempubli- 
'^ cam seternam efle, Proin repeterent foUemnia : 
** & quia ludorum Megalefium fpeftaculum fub- 
'* erat, etiam voluptates refumerent/* 

VII. TuM exutojuftitio, reditum ad munia : & 
Drufus IUyricos ad exercitus profeftus eft, ereftis 
onmium animis petendse e Pifone ultionis : & cre- 
bro queftu, ^* quod vagus interim per amoena A- 
^* fisB atque Achaise, adroganti & fubdola mora, 
'* fcelerum probationes fubverteret." Nam vulga- 
tum erat ** miflam," ut dixi, " a Cn. Sentio fa- 
** mofam veneficiis Martinam, fubita morte Brun- 
'* difii exftindtam, venenumque nodo crinium ejus 
** occultatvim, nec ulla in corpore figna fumpti ex- 
" itii reperta." 

VIII. At Piso, praemiflJb inUrbem filio, datif- 
que mandatis, per quse Principem moUiret, ad 
Drufum pergit; quem haud fratris interitu tru- 
cem, quam remoto semulo aquiorem fibi fpera- 
bat. Tiberius quo integrum judicium oftcntaret, 
exceptum comiter juvenem, fuetierga filios famili- 
arum nobiles liberalitate auget. Drufus Pifoni, " fi 
'* vera forent quse jacerentur, prsecipuum in dolorc 
'* fuum locum" refpondit : " fed malle falfa & ina- 
^' nia, neccuiquam mortcm Gcrmanici cxitiofam 



144 C. CoRNELii Taciti 



€6 



effe." Haec palam, & vitato omni fecrcto : ne- 
que dubitabantur praefcripta ei a Tiberio, cum, 
incallidus alioqui & fadlis juvent^, fenilibus tum 
artibus uteretur. 

IX. Piso, Dalmatico mari tramiffo, relidtif- 
que apud Anconam navibus, per Picenum, ac 
mox Flaminiam viam, adfequitur legionem, quas 
e PannoniA in Urbem, dein prasfidio Africae, du- 
cebatur : eaque res agitata rumoribus, " ut in 
** agmine atque itinere crebro fe militibus oftcn- 
** taviffet." Ab NarniS, vitanda fufpicionis, an 
quia pavidis confilia in incerto funt, Nare, ac 
mox Tiberi deveftus, auxit vulgi iras, quia na- 
vem tumulo Caefarum adpulerat ; dieque, & ripS 
frequenti, magno clientium agmine ipfe, femi- 
narum comitatu Plancina, & vultu alacres incef- 
s£re. Fuit inter inritamenta invidise domus foro 
imminens, fefta ornatu, conviviumque & epulae, 
& celebritate loci nihil occultum, 

X. PosTERA die, Fulcinius Trio Pifonem apud 
confules poftulavit : contri Vitellius, ac Verani- 
us, ceterique Germanicilm comitati tendebanc, 
*' nuUas effe partes Trioni ; neque fe accufatores, 
'* fed rerum indices & teftes, mandata Germanici 
** perlaturos.'* IUe, dimifsd ejus caufse delati- 
one, *^ ut priorem vitam accufaret" obtinuit ; pe- 
titumque eft a principe, " cognitionem excipe- 
*• ret.'* Quod ne reus quidem abnucbat, ftudia 



Annalium Lib. III. 145 

populi & patrum metuens : contra, " Tiberium 
** fpernendis rumoribus validum, & confcientiae 
^* matris innexum efle : veraque, aut in dete- 
" rius credita, judice ab uno facilius difcerni : 
" odium & invidiam apud multos valere/* Haud 
fallebat Tiberium moles cognitionis, quaque ipfe 
fami diftraheretur. Igitur, paucis familiarium 
adhibitis, minas accufantium, & hinc preces au- 
dit, integramque caufam ad fenatum remittit. 

XI. Atoue interim Drufus rediens IUyrico, 
quamquam patres cenfuiflent, ** ob receptum 
" Maroboduum, & res priore aeftate geftas, ut 
" ovans iniret," prolato honore Urbem intravit. 
Poft quse, reo ** T. Arruntium, T. Vinicium, 
^* Afinium Gallum, -^ferninum Marcellum, Sex. 
^* Pompeium patronos" petenti, iifque diverfa 
excufantibus, M. Lepidus & L. Pifo, & Livineius 
Regulus adfuere : arrefta omni civitate, " quanta 
*^ fides amicis Germanici, quse fiducia reo : fatin' 
*' cohiberet, an promeret fenfus fuos Tiberius:" 
iis haud ali^s intentior populus, plus fibi in princi- 
pem occultse vocis, aut fufpicacis filentii permifit. 

XII. DiE fenatus, Cafar orationem habuit 
meditato temperamento : ** Patris fui legatum 
** atque amicum Pifonem fuifle, adjutoremque 
" Germanico datum a fe, auftore fenatu, rebus 
" apud Orientem adminiflxandis : illic contuma- 
'* cia & certaminibus afperaflet juvenem, exitu- 

L 



146 C. CORMELII TaCITI 

^* que gus Isetatus cffet, an fcclerc exftinxiffet, 

** integris animis dijudicandum. Nam fi iegatus 

^* officii terminos, obfequium crga impcratorem 

*' exuit, ejufdemque morte, & lu6ku meo laetatus 

^* eft ; odero, feponamque a domo mei, & pri- 

" vatas inimicitias, nonPrincipis ulcifcar. Sin fe- 

" cinus in cujufcumque mortalium necc vindican- 

" dum detegitur ; vos vero & liberos Germanici, 

'* & nos parentes juftis folatiis adficite : fimulquc 

'* illud reputate, turbide & feditiose tnuftaverit 

^^ exercitus Pifo ; qusefita fint per ambitionem 

*' fl:udia militum ; amiis repctita provincia ; an 

*' falfa haec in majus vulgaverint accufatores i 

'* quorum ego nimiis ftudiis jure fuccenfeo. Nam 

*^ quo pertinuit, nudare corpus, & contreftan- 

*' dum vulgi oculis permittcre, differriquc ctiam 

** per externos, tamquam veneno interceptus ef- 

^* fet, fi incerta adhuc ifta, & fcrutanda fimt ? De- 

** fleo equidem filium meum, femperquc deflebo: 

*^ fed neque reum prohibeo, quominus cunfta 

^* proferat, quibus innocentia ejus fublevari, aut, 

** fi qua fuit iniquitas Germanici, coargui poflit : 

** vofque oro, ne, quia dolori meo caufa con- 

^ nexa eft, objefta crimina pro adprobatis acci- 

** piatis. Si quos propinquus fanguis, aut fides 

** fua patronos dedit, quantum quifquc eloquen- 

** tii & cur^ valet, juvate periclitantem. Ad 

^^ cumdem laborem, eaaidem cooflaotiam accu- 



ANNALltTM LlB. III. I47 

" fatorcs hortor. Id folum Germmiico fuper leges 
** praeftiterimus, quod in curi^ potius quam in 
*^foro, apud fenatum quam apud judices, de 
*' 'morte ejus anquiritur : cetera pari modeftia 
** traftentur : nemo Drufi lacrimas, nemo maef- 
*^ titiam meam fpedtet, nec fi qua in nos adverik 
•' finguntur.*' 

XIII. ExiN ** biduum criminibus objiciendis" 
ftatuitur, ** utque fex dierum fpatio interjefto, 
'* reus per triduum defenderetur." Tum Fulci- 
nius vetera & inania orditur, ambitiose, avareque 
habitam Hifpaniam. Quod neque conviftum 
noxse reo, fi recentia purgaret ; neque defenfum 
aWblutioni erat, fi teneretur majcwibus flagitiis. 
Poft quem Servseus, & Veranius, & Vitellius, 
confimili ftudio, fed multli eloquentii Vitellius, 
objeeere, ^^ odio Germanici, & rerum novarum 
•* ftudio, Pifonem vulgus militum, per licentiam 
^' & fociorum injurias, eo ufque corrupiffe, ut 
^^ parens legionum a deterrimis appellaretur : con^ 
" tra, in optimum quemque, maxime in comites 
*' & amicos Germanici, fseviffe : poftremo ip- 
*' fum devotionibus & veneno peremiffe : facra 
*' hinc & immolationes nefandas ipfius atquc 
*^ PlancinsB : petitam armis rempublicam ; utquc 
•* reus agi poffet, acie vidtum." 

XIV. Defensio in ceteris trepidavit : nam 
ncque ambitioncm militarem, neque provinciam 

L 2 



148 C. CoRNELIlTACItl 

peffimo cuique obnoxiani, ne contumelias quideitl 
adversum impcratorem inficiari poterat : folum 
veneni crimen vifus eft diluifle ; quod ne accu- 
fatores quidem fatis firmabant, '* in convivio 
" Germanici, cum fuper eum Pifo difcumberet, 
*^ infeftos manibus ejus cibos" arguentes : quippe 
abfurdum videbatur, inter aliena fervitia, & tot 
adftantium vifu, ipfo Germanico coram, id au- 
fum : offerebatque familiam reus, & miniftros 
in tormenta flagitabat. Sed judices per diverfa 
implacabiles erant : Cafar ob bellum provincisB 
inlatum ; fenatus, numquam fatis credito, fine 
fraude Germanicum interiifl^e : (*) fcripfiflent 
expoftulantes : quod haud minus Tiberius, quam 
Pifo abnuere. Simul populi ante curiam voces 
audiebantur, ** non temperaturos manibus, fi 
** patrum fententias evafiflet :'* efiigiefque Pifo- 
nis traxerant in Gemonias ac devellebant, ni 
juflTu Principis protefta repofitaeque forent. Igi- 
tur inditus lefticse, & a tribuno prsetoria cohortis 
deduftus eft : vario rumore, cuftos falutis, an 
mortis exaftor fequeretur. 

XV. Eadem Plancina invidia, major grada : 
eoque ^mbiguum habebatur, quantum Ca?fari in 
eam liceret. Atque ipfa, donec mediae Pifoni 
fpes, *' fociam fe cujufcumque fortunse, & fi ita 
** ferret, comitem exitii'* promittebat. Ut fe- 
cretis Auguftse precibus veniam obtinuit ; paulla- 



Annalium Lib. III. 149 

tim fegregari a marito, dividere defenfionem coe- 
pit : qiiod reus poftquam fibi exitiabile intelligit, 
an adhuc experiretur dubitans, hortantibus filiis 
durat mentem, fenatumque rurfum ingreditur : 
redintegratamque accufationem, infenfas patnim 
voces, adverfa & faeva cunfta perpeffus, nuUo 
magis exterritus eft, quam quod Tiberium fine 
miferatione, fine irS, obftinatum, claufumque vi- 
dit, ne quo adfedtu perrumperetur. Relatus do- 
mum, tamquam defenfionem in pofterum medi- 
taretur, pauca confcribit, obfignatque, & liberto 
tradit. Tum folita curando corpori exfequitur : 
dein multam poft nodleni, egrefsa cubiculo ux- 
orc, " operiri fores" juflit : & coepta luce, per- 
fofl!b jugulo, jacente humi gladio, repertus eft, 

XVI. AuDiRE me memini ex fenioribus, vi- 
fum fsepius inter manus Pifonis libellum, quem 
ipfe non vulgaverit ; fed amicos ejus diftitavifle, 
** literas Tiberii, & mandata in Germanicum 
*' continere : ac deftinatum promere apud pa- 
^^ tres, Principemque arguere, ni elufus a Se- 
^* jano per vana promiflTa foret : ncc illum fponte 
" exftinftum, verum immiflb percuflTore :" quo- 
rum neutrum adfeveraverim : neque tamen occu-' 
lere debui narratum ab iis, qui noftramadjuven- 
tam duraverunt. Csefar, flexo in mseftitiam ore, 
*^ fuam invidiam tali morte qugefitam apud fena-. 
^* tum," (*) crebrifque interrogationibus cxqui- 

L3 



150 C. CORNELII TaCITI 

rit '* qualem Pifo dietn fupremum, noftemquc 
*' cxegiffet.** Atquc illo pleraque fapienter, quse- 
dam inconfultius refpondentc, recitat codicillos 
a Pifonc in hunc ferme modum compofitos : 
*' Confpiratione inimicorum & invidii falfi cri- 
*' minis oppreffus, quatenus veritari & innocen- 
'* tisB mea; nufquam locus eft, deos immortales 
'* teftor, vixiffe me, Csefar, cum fide adversum 
'* te, neque ali& in matrem tuam pietate : vofque 
*' oro liberis meis confulatis : ex quibus Cn. 
*' Pifo qualicumque fortunae mese non eft ad- 
•' jundtus, cum omne hoc tempus in Urbe ege- 
** rit : M. Pifo repetere Syriam dehortatus eft : 
^* atque utinam ego porius filio juveni, quam ille 
*' patri feni cefliffet ! eo impenfius precor, nc 
^* meae pravitatis poenas innoxius luat. Per quin- 
** que & quadraginta annorum obfequium, per 
** coUegium confulatus quondam divo Augufto 
*' parenti tuo probatus, & ribi amicus, ncc quid- 
^' quam poft haec rogaturus, falutem infelicis filii 
** rogo.'* De Plancina nihil addidit. 

XVII. PosT qu2B Tiberius adolefcentcm cri- 
mine civilis belli purgavit : ** patris quippe juffa, 
** nec potuiffe filium detrcAare :" fimul ** no- 
** bilitatem domiis, ctiam ipfius, quoquo modo 
** meriti, gravem cafum*' miferatus. Pro Plan- 
ein^ cum pudore & flagitio differuit, ^* matris 
** preces" obtendens : in quam optimi cujufquc 



Annalium Lib. III. 151 

fecreti queftus magis ardefcebant. ^^ Id ergd 
** fas aviae, interfedricem nepotis afpicere, adlo- 
*' qui, eripere fenatui ? quod pro omnibus civi- 
** bus ieges obtineant, uni Germanico non conti- 
*^ giife ! Vite:llii & Veranii voce defletum Csefa- 
** rem ; ab Imperatore & Augufti defenfam 
^* Plancinam ! proinde venena & artes tam feli- 
^' citer expertas verteret in Agrippinam, in libe- 
^^ ros ejus, egregiamque aviam ac patruum fan- 
*' guine miferrimse domus exfatiaret." Biduum 
fuper hac imagine cognitionis abfumptum ; ur- 
gente Tiberio liberos Pifonis, " matrem uti tue- 
** rentur." Et cum accufatores ac teftes certatim 
perorarent, refpondente nullo, miferatio quam 
invidia augebatur. Primus fententiam rogatus 
Aurelius Cotta conful (nam referente Caefare, 
magiftratus eo etiam munere fungebantur) *^ no- 
*' men Pifonis radendum faftis" cenfuit : ** par- 
^' tem bonorum publicandam ; pars ut Cn. Pi- 
*' foni filio concederetur, ifque prasnomen muta- 
*' ret. M. Pifo exuta dignitate, & accepto quin- 
*' quagies feftertio, in decem annos. relegarctur, 
*' concefsa Plancina» incolumitate ob preces Au- 
" gufta.'* 

XVIII. MuLTA ex ea fententia mitigata funt a 
Principe : " ne nomen Pifonis faftis eximeretur, 
*^ quando M. Antonii, qui bellum patrisB feciflet ; 
^* Juli Antonii qui domum Augufli violafleta 

L4 



152 C. CorneliiTaciti 

** manerent :" & M. Pifonem ignominiae exemit, 
conceflitque ei paterna bona ; fatis firmus, ut faepe 
memoravi, adversum pecuniam, & tum pudore 
abfolutsB Plancinae placabilior. Atque idem, cum 
Valerius Meflalinus " fignum aureum in aede 
^* Martis Ultoris ;'* Caecina Severus *' aram Ultio- 
'* ni ftatuendam" cenfuiffent, prohibuit : " ob ex- 
*' ternas ea viftorias facrari'* diftitans, " domefti- 
** ca mala triftitia operienda," Addiderat Mcjflali- 
nus, " Tiberio, & Auguftae, & Antoniae, & 
*' AgrippinsB Drufoque, ob vindiAam Germanici, 
*' grates agendas," omiferatque Claudii mentio- 
nem : & Meflalinum quidem L. Afprenas, fenatu 
coram, percunftatus eft, ^^anprudenspraeteriflet?" 
ac tum demum nomen Claudii adfcriptum eft, 
Mihi, quanto plura recentium, feu veterum re- 
volvo, tanto magis ludibria rerum mortalium 
cunftis in negotiis obverfantur : quippe famS, 
fpe, veneratlone potius omnes deftinabantur im- 
perio, quam quem futurum principcm fortuna in 
occulto tenebat. 

XIX. Paucis poft diebus Csefar auftor fenatui 
fiiit, ^^ Vitellio, atque Veranio, & Servaeo facer- 
** dotia tribuendi :" Fulcinio " fuffragium ad ho- 
** nores** poUicitus, monuit, ** ne facundiam vio- 
*^ lentia pra^cipitaret.'* IsfinisfuitulcifcendaGer- 
manici morte, non modo apud illos homines, qui 
tum agebant, ctiam fecutis tempqribus vario ru^ 



Annalium Lib. III. 153 

more jaftata : adeo maxima quseque ambigua funt, 
dum alii quoquo modo audita pro compertis ha- 
bent ; alii vera in contrarium vertunt : & glifcit 
utrumque pofteritate. At Drufus Urbe egreffus re- 
petendis aufpiciis, mox ovans introiit, paucofque 
poft dies Vipfania mater ejus exceflit, una omnium 
Agrippas liberorum miti obitu : nam ceteros mani-- 
feftum ferro, vel creditum eft, veiieno aut famc 
exftinftos. 

XX. EoDEM anno Tacfarinas, quem priore ae- 
ftate pulfum a Camillo memoravi, bellum in Afri- 
ck renovat, vagis primum populationibus, & ob 
pernicitatem inultis : dein vicos exfcindere, tra- 
here graves praedas : poftremo haud procul Pagydi 
flumine, cohortem Romanam circumfedit. Prae- 
crat caftello Decrius, impiger manu, exercitus 
militia, & illam obfidionem flagitii ratus. Is 
cohortatus milites, *^ ut copiam pugnae in aperto 
^* fecerent," aciem pro caftris inftruit ; primoque 
impetu pulfa cohorte, promptus inter tela occurfat 
fugientibus, increpat figniferos, " quod incondi- 
*^ tis aut defertoribus miles Romanus terga daret:" 
fimul excepta vulnera, & quamquam transfoffo 
oculo, adverfum os in hoftem intendit, neque 
proelium omifit, donec defertus fuis caderet. 

XXI. Qu^ poftquamL. Apronio (nam Camillo 
fuccefferat) comperta; magis dedecore fuorum, 
quam gloria hoftis anxius, raro ea tempeftate, & c 



154 C* CoRNELii Taciti 

vctere memorii hcinove, decumum quemque ig- 
nominiofs cohortisy forte dudos, fuili necat. 
Tantumque feveritate profedum, ut vexillum 
veteranorum, non amplius quingenti numero, eaf- 
dem Tacfarinatis copias, prxiidium, cui Thala 
nomen, adgreffas fuderint : quo proelio Ruflis 
Helvius, gregarius milesy fervati civis decus retu- 
lit, donatufque eft ab Apronio torquibus & hafta : 
Csefar addidit civicam coronam, " quod non eam 
*' quoque Apronius jure proconfulis tribuiffet,** 
quefhis magis, quam offenfus. Sed Tacfarinas, 
percullis Numidis, & obfidia afpernantibus, fpar^ 
git bellum ; ubi infbiretur, cedens, ac rurfum in 
terga remeans : & dum ea ratio barbaro fuit, in< 
ritum feffumque Romanum impune ludificabatur. 
Poftquam deflexit ad maritimos locos, inligatus 
prseda, flativis cailris adhserebat: miflu patris Apro- 
nius Csefianus cum equite & cohortibus auxiliar- 
iis, quis velociffimos legionum addiderat, profper- 
am adversum Numidas pugnam facit, pellitque in 
deferta. 

XXIL At RomuE Lepida, cui fuper ^milio- 
rum decus L. Sulla ac Cn. Pompeius proavi erant, 
defertur " fimulaviffe partum ex P. Quirinio divite 
" atque orbo:" adjiciebantur " adulteria, vene- 
*^ na; quaefitumque per Chaldajos in domum Cse- 
^* faris," defendente ream Manio Lepido, fratre, 
Quirinius, pofl diftum repudium adhuc infenfus. 



Al^NALIUM LlB, III. 155 

quamvis infami ac nocenti miferationem addi- 
derat, Haud facile quis difpexerit iM in cogni- 
tione mentem Principis : adeo vertit ac mifcuit irje 
& clementisB figna ; deprecatus primo fenatum, 
** ne majeftatis crimina tra6tarentur:" mox M. 
Servilium e confularibus, aliofque teftes inlexit ad 
proferenda, quae velut reticere voluerat. Idemque 
fervos Lepidae, cum militari cuftodia haberentur, 
tranftulit ad confules ; neque per tormenta inter- 
rogari paflus eft de his, quae ad domum fuam per- 
tinerent. Exemit etiam Drufum, confulem de- 
fignatum, dicendae primo loco fententiae : quod 
alii civile rebantur, " ne ceteris adfentiendi ne- 
^^ ceflitas fieret :'* quidam ad faevitiam trahe- 
'* bant ; neque enim cefliirum nifi danmandi 
^' ofiicio." 

XXIIL Lepida ludorum diebus, qui cognitio- 
nem intervenerant, theatrum cum claris feminis in- 
grefla, lamentatione flebili " majores fuos " ciens, 
** ipfumque Pompeium," cujus ea monimenta & 
adfl:antes imagines vifebantur, tantum mifericor- 
diae permovit, ut effufi in lacrimas, ** faeva & de- 
" teftanda Quirinio " clamitarent, ^^ cujus feneftaj 
** atque orbitati & obfcuriflTimse domui, deftinata 
'* quondam uxor L. Caefari, ac divo Augufto nu- 
^* rus, dederetur :** dein tormentis fervorum pate- 
fadta funt flagitia, itumque in fententiatn Rubellii 
Blandi, a quo aqua atque igni arcebatur. Huic 



156 C. CorneliiTaciti 

Drufus adfenfit, quamquam alii mitius cenfuiflent: 
mox Scauro, qui filiam ex ea genuerat, datum, 
ne bona publicarentur. Tum demum aperuit 
Tiberius, ** compertum fibi etiam ex P. Quirinii 
^* fervis, veneno eum a Lepida petitum.'* 

XXIV. Inlustrium domuum adverfa (etenim 
haud multum diftanti tempore Calpurnii Pifonem, 
^milii Lepidam amiferant) folatio adfecit D. 
Silanus, Juniae familiae redditus : cafum ejus pau- 
cis repetam. Ut valida divo Augufto in rempub- 
licam fortuna, ita domi improfpera fuit, ob im- 
pudicitiam filiae ac neptis, quas Urbe depulit, 
adulterofque earum morte aut fuga punivit : nam 
culpam inter viros ac feminas vulgatam, gravi no- 
mine ** laefarum religiomim," . ac ^^ violatse ma- 
'^ jeftatis" appellando, clementiam majorum fuaf- 
que ipfe leges egrediebatur. Sed aliorum exitus, 
limul cetera illius jetatis memorabo, fi efFeftis in 
quae tendi, plures ad curas vitam produxero. D. 
Silanus, in nepti Augufli adulter, quamquam 
non ultra foret faevitum, quam ut amicitia Caefa- 
ris prohiberetur, exfilium fibi demonftrari intel- 
lexit : nec, nifi Tiberio imperitante, deprecari 
fenatum ac Principem aufus eft, M. Silani fratris 
potentia, qui per infignem nobilitatem & eloquen- 
tiam praecellebat. Sed Tiberius grates agenti 
Silano, patribus coram refpondit, "fe quoque 
^* laetari quod frater ejus e peregrinatione longiu^ 



Annalium Lib. III. 157 

** qua revertiflet : idque jure licitum, quia non 
" fenatufconfulto, non lege pulfus foret : fibi 
** tamen adversus eum integras parentis fui of- 
*' fenfiones : neque reditu Silani diffoluta, quae 
** Auguftus voluiflet." Fuit pofthac in Urbe, 
neque honores adeptus eft. 

XXV. Relatum deinde de moderanda Papid 
Poppaea, quam fenior Auguftus poft Julias roga- 
tiones incitandis cselibum poenis, & augendo aera- 
rio fanxerat : nec ideo conjugia & educationes 
liberum frequentabantur, pravalida orbitate. Ce- 
terum multitudo periclitantium glifcebat, cum 
omnis domus delatorum interpretationibus fub- 
verteretur : utque antehac flagitiis, ita tunc le- 
gibus laborabatur. Ea res admonet, ut de prin- 
cipiis juris, & quibus modis ad hanc multitudi^ 
nem infinitam ac varietatem legum perventum 
fit, altius difl^eram. 

XXVI. Vetustissimi mortalium, nuUa ad- 
huc mala libidine, fine probro, fcelere, eoque 
fine poena aut coercitionibus, agebant : neque 
praemiis opus erat, cum honefta fuopte ingenio 
peterentur ; & ubi nihil contra morem cuperent, 
nihil per metum vetabantur. At poftquam exui 
aequahtas, & pro modeftia ac pudore, ambitio & 
vis incedebat ; provenere dominationes : mul- 
tofque apud populos, jeternum mansere. Quidanx 
ftatim, aut poftquam regum pertaefum, leges 



158 CCorneliiTaciti 

maluerunt. Hx primo, rudibus hominum ani* 
mis, fimplices erant. Maxim^que fama celebra- 
vit Cretenfium, quas Minos ; Spartanorum, quas 
Lycurgus ; ac mox Athenienfibus qusefitiores jam 
& plures Solon perfcripfit. Nobis Romulus, ut li- 
bitum, imperitaverat : dein Numa religionibus ,& 
divino jure populum devinxit : repertaque quaedam 
a Tullo & Anco: fed pracipuus Servius TuUius 
fanifbor legum fuit, qu!s etiam reges obtemperarent. 
XXVII. PuLso Tarquinio, adversum patruro 
fa£biones multa populus paravit tuendse libertatis, 
& firmandae concordiae : creatique decemviri, & 
accitis qus ufquam egregia, compofitse duodedm 
tabuls, finis sequi juris : nam fecutas leges, 
etfi aliquando in maleficos ex delidto, faepius 
tamen difTenfione ordinum, & apifcendi inli- 
citos honores, aut pellendi claros viros, aliaque 
ob prava per vim latae funt. Hinc Gracchi, & 
Satumini, turbatores plebis : nec minor largitor, 
nomine fenatiis, Drufus ; corrupti fpe, aut inlufi 
pcr interceffionem focii. Ac ne bello quidem 
Italico, mox civili omififum, quin multa & di^- 
verfa fcifcerentur ; donec L. Sulla diAator, abo- 
litis, vel converfis prioribus, cum plura addi- 
diffet, otium ejus rei haud in longum paravit; 
ftatim turbidis Lepidi rogationibus, neque multo 
poft tribunis reddita licentia, quoquo vellent po- 
pulum agitandi. Jamque non modo in communej 



Annaliitm Lib.IIL 15^ 

fed in fingulos homines latae quaeftiones : & cor- 
ruptiffima republic& plurimae leges. 

XXVIII. TiTM Cn. Pompeius tertium conful, 
corrigendis moribus deleftus, & gravior remediis, 
quam delifta erant, fuarumque legum audior 
idem ac fubverfor, quae armis tuebatur, armis 
amifit. Exin continua per viginti annos difcor- 
dia : non mos, non jus : deterrima quseque im- 
pune ; ac multa honefta exitio fu^re. Sexto de- 
mum confulatu Caefar Auguftus, potentiae fecu- 
rus, quae triumviratu jufferat, abolevit : dedit- 
que jura, quis pacc & Principe uteremur : acrio- 
ra ex eo vincla, inditi cuftodes, & lcge Papia 
Poppaea prasmiis indufti, ut, fi a privilegiis paren- 
tum ceffaretur, velut parens omnium popuius 
vacantia teneret : fed altius penetrabant ; Urbem- 
que, & Italiam, & quod ufquam civium, epr- 
ripuerant : multorumque excifi ftatus, & terror 
omnibus intentabatur ; ni Tiberius ftatuendo re- 
medio, quinque confularium, quinque e praetoriis, 
totidem e cetero fenatu forte duxiffet : apud 
quos exfoluti plerique legis nexus, modicum in 
prafens levamentum fu^re. 

XXIX. Per idem tempus Neronem e liberis 
Germanici jam ingreffum juventam, commenda- 
vit patribus ; utque ** munere capeffendi vigin- 
** tiviratfis folveretur, & quinquennio maturius, 

quam per leges, qua^fturam peteret,** non fine 



€€ 



l6o C. CORNELII TaCITI 

iiuifu audientium poftulavit- Prastendebat *^ fibi 
*^ atque fratri decreta eadem, petente Augufto :*' 
fed neque tum fuiffe dubitaverim, qui ejufmodi 
preces occulti inluderent : ac tamen initia faftigii 
Csefaribus erant : magifque in oculis vetus mos, 
& privignis cum vitrico levior neceffitudo, quam 
avo adversum nepotem. Additur pontificatus, 
& quo primum dic forum ingreffus eft, congia- 
rium plebi, admodum Isetae, quod Germanici 
ftirpem jam puberem afpiciebat. Auftum dehinc 
gaudium, nuptiis Neronis & Juliae Drufi filiae. 
Utque haec fecundo rumore, ita adverfis animis 
acceptum, qudd filio Claudii focer Sejanus defti- 
naretur : poliuiffe nobilitatem familiae videbatur, 
fufpeftumque jam nimias fpei Sejanum ultro ex- 
tuliffe. 

XXX. FiNE anni concefserc vita infignes viri, 
L. Volufius, & Salluftius Crifpus. Voiufio ve- 
tus familia, neque tamen praeturam egrefla : 
ipfe confulatum intulit, cenfori^ etiam poteftatc 
legendis equitum decuriis funftus, opumque, 
quis domus illa immensum viguit, primus ad- 
cumulator. Crifpum, equeftri ortum loco, C. 
Salluftius,. rerum Romanorum florentiffimus auc- 
tor, fororis nepotem in nomen adfcivit : atque 
ille, quaniquam prompto ad capeffendos honores 
aditu, Maecenatem aemulatus, fine dignitate fe- 
natoria multos triumphalium, confulariumquc 



Annalium Lib. III. i6t 

potenti& antciit : diverfus a veterum inftituto, per 
cultum & munditias; copiique & afBuentii, luxu 
propior : fuberat tamen vigor animi, ingentibus 
negotiis par ; c6 acrior, quo fomnum & inertiam 
magis oftentabat. Igitur, incolumi Msecenate, 
proximus ; mox pracipuus, cui fecreta imperato- 
rum inniteretitur, & interficiendi Poftumi Agrip- 
pae confcius, getate provedi fpeciem magis in ami- 
citi& principis, quam vim tenuit. Idque & M«- 
cenati acciderat; fato potentiae raro fempiternae; 
an fatias capit, aut illos, cum omnia tribuerunt, 
aut hos, cum jam nihil reliquum eft quod cu* 
piant ? 

XXXI. SEOiriTUR Tiberii quartus, Drufi fe- 
cundus confulatus, patris atque filii coUegio infig- 
nis: nam biennio ante, Germanici cum Tiberio 
idem honor, neque patruo laetus, neque natur& 
tam connexus fuerat. Ejus anni principio Tibe- 
rius, quafi firmandae valetudini, in Campaniam 
conceflit, loftgam & continuam abfentiam pauUa- 
tim meditans ; five ut, amoto patre, Drufus mu- 
nia confulatus folus impleret. Ac forte parva res 
magnum ad certamen prcgreflTa, prabuit juveni 
materiem apifcendi favoris. Domitius Corbulo, 
praeturi ftmftus, dc L. Sulla nobili juvene queftus 
eft apud fenatum, " quod fibi inter fpedacula gla- 
** diatorum, loco non decefliflTet.'* Pro Corbu- 
lone astas, patrius mos, ftudia feniorum erant: 

M 



l62 C. CoANELII TACltl 

contra Mamercus Scaurus, & L. Arruntius, alii- 
que SuUse propinqui nitebantur : ceftabant orati- 
onibus, & memorabantur " exempla majorum, 
** qui juventutis inreverentiam gravibus decretis 
'^ notaviflent :" donec Drufus apta temperandis 
animis differuit ; & fatisfaftum Corbuloni per Ma- 
mercum, qui patruus fimul ac vitricus Sullae, & 
oratorum e^ aetate uberrimus erat. Idem Corbulo, 
*' plurima per Italiam itinera, fraude mancipum & 
*' incurii magiftratuum interrupta & impervia" 
clamitando, exfecutionem ejus negotii libens fuf- 
cepit : quod haud perinde publice ufui habitum, 
quam exitiofum multis^ quorum in pecuniam at- 
que famam damnationibus & hafta fasviebat. 

XXXII. Neque multo poft miffis ad fenatum 
literis Tiberius, " motam rurfum Africam incurfu 
^* Tacfarinatis" docuit ; " judicioque patrum deli- 
^' gendum proconfulem, gnarum milirise, corporc 
** validum, & bello fuffefturum:" quod inirium 
Sex* Pompeius agitandi adversus M. Lepidum 
odii naftus, " ut fecordem, inopem, & majori- 
*' bus fuis dedecorum, eoque etiam Afias forte de- 
*' pellendum," incufavit; adverfo fenatu, qui 
*' Lepidum mitem magis qu^m ignavum, pater- 
** nas ei anguftias, & nobilitatem fine probro ac- 
" tam, honori quam ignominiae habendam" du- 
cebat. Igitur miffus in Afiam. Et de Africa de- 
cretum " ut Caefar legeret, cui mandata foret.'* 



Annalium Lib. III. 163 

XXXIII. Inter qusB Severus Caecina cenfuic, 
^* ne quem magiftratum, cui provincia obveniflet, 
" uxor comitaretur :*' multum ante repetito, 
** concordem fibi conjugem, & fex partus enix- 
" am : feque, quae in publicum ftatueret, domi 
*' fervavifle, cohibiti intra Italiam, quamquam 
** ipfe plures per provincias quadraginta flipendia 
" expleviflet. Haud enim fruftra placitum olim, 
** ne feminsB in focios aut gentes extemas trahe* 
^' rentur : inefle mulierum comitatui, quae pacem 
'* luxu, bellum formidine morentur, & Roma- 
*^ num agmen ad fimilitudinem barbari incefsAs 
" convertant. Non imbecillum tantum, & impa- 
" rem laboribus fexum ; fed, fi licentia adfit, faj- 
" vum, ambitiofum, poteftatis avidum : incederc 
** inter milites, habere ad manum centuriones : 
*' praefediflTe nuper feminam exercitio cohortium, 
'* decurfu legionum. Cogitarent ipfi, quotiens re- 
*' petundarum aliqui arguerentur, plura uxoribus 
" obje6tari : his ftatim adharefcere deterrimum 
*^ quemque provincialium : ab his negotia fufcipi, 
*' tranfigi : duorum egreflus coli, duo eflTe praeto- 
*^ ria ; pervicacibus magis & impotentibus mulie- 
** rum juflis, quae Oppiis quondam, aliifque legi- 
*^ bus conftriftae, nunc, vinclis exfolutis, domos, 
" fora, jam & exercitus regerent/' 

XXXIV. Paucorum haec adfenfu audita; 
plures obturbabant, " Neque relatum^de negotio ; 

M 2 



164 C. CORNELII TaCITI 

" neque Csecinam dignum tanta rei cenforem.*' 
Mox Valerius Meffalinus, cui parens Meffala, ine- 
ratque imago paternse facundiae, refpondit. " Mul- 
*' ta duritise veterum in melius & lastius mutata. 
** Neque enim, ut olim, obfideri Urbem bellis, 
'^ aut provincias hoftiles effe; & pauca feminarum 
" neceffitatibus concedi, quse ne conjugum quidem 
^^ penates, adeo focios non onerent : cetera pro- 
'* mifcua cum marito, nec uUum in co pacis im- 
'* pedimentum. Bella plane accinftis obeunda : 
" fed revertentibus poft laborem, quod honeftius, 
*' quam uxorium levamentum ? At quafdam in 
'* ambitionem, aut avaritiam prolapfas. Quid ? 
'* ipforum magiftratuum, nonne plerofque variis 
*' libidinibus obnoxios ? non tamen ideo neminem 
** in provinciam mitti. Corruptos fsepe pravitati- 
*' bus uxorum maritos : num ergo omnes caelibes 
" integros ? Placuiffe quondam Oppias leges, 
** fic temporibus reipublicae poftulantibus : remif- 
** fum aiiquid poftea, & mitigatum, quiaexpedi- 
*' erit. Fruftra noftxam ignaviam alia ad vocabu- 
" la transferri : nam viri in eo culpam, fi femina 
** modum excedat : porro ob unius aut alterius 
*^ imbecillum animum, male eripi maritis confor- 
" tia rerum fecundarum adverfarumque. Simul 
" fexum natura invalidum deferi, & exponi fuo 
" luxu, cupidinibus alienis : vix praefenti cuftodia 
" manere illaela conjugia : quid fore, fi per plures 



Annalittm Lib. IIL 165 

^^ annos in modum difcidii obliterentur ? Sic ob- 
*' viam irent iis, quse alibi peccarentur, ut flagitio- 
*^ rum Urbis meminiflent/* Addidit pauca Drufus 
de matrimonio fuo : " nam Principibus adeunda 
** fapius longinqua imperii. Quotiens divum Au- 
^^ guflnjm in Occidentem atque Orientem meavifle, 
*' comite Livia ? fe quoque in Illyricum profedum; 
** &, fi ita conducat, alias ad gentes iturum, haud 
** femper sequo animo, fi ab uxore cariflima, & 
** tot communium liberorum parente, divellere- 
*' tur." Sic Caecinae fententia elufa. 

XXXV. Et proximi fenatfis die, Tiberius per 
literas caftigatis oblique patribus, ^* quod cundta 
" curarum ad Principem rejicerent,'* M. Lepidum 
& Junium Blsefum nominavit : ex quis proconful 
AfricsB legeretur. Tum audita amborum verba, 
intentiiis excufante fe Lepido, cum "valetudinem 
^* corporis, setatem liberum, nubilem filiam" ob- 
tenderet : intelligereturque etiam, quod filebat, a- 
vunculum eflfe Sejani Blzefum, atque eo prsevali- 
dum. Refpondit Blaefus fpecie recufantis, fed ne- 
que eadem adfeveratione, & confenfu adulantium 
haud jutus eft. 

XXXVI. ExiN promptum, quod multorum 
intimis queftibus tegebatur. Incedebat enim de- 
terrimo cuique Iicentia,impune probra, & invidiam 
in bonos excitandi, arrept^ imagine Csefaris : li- 
bertique etiam ac fervi, patrono vel domino, cum 
voces, cum manus intentarent, ultro metuebantur, 

M 3 



|66 C CoRNELii Taciti 

Igitur C. Cdlius fenator difleruit ; " Principes qui- 
" dem inftar deorum effe : fed neque a diis nifi 
" juftasfupplicum preces audiri, neque quemquam 
<* in Capitolium, aliave Urbis templa perfugere, ut 
** co fubfidio ad flagitia utatur. Abolitas leges, 
'* & funditus verfas, ubi in foro, in limine curiae, 
** ab Annia RufiUa, quam fraudis fub judice dam- 
'* naviffet, probra fibi & minse intendantur : ne- 
'* quc ipfe audeat jus experiri, ob effigiem Impe- 
** ratoris oppofitam." Haud diflimilia alii, & qui- 
dam atrociora circumftrepebant ; precabantur- 
que Drufum, ^'daret ultionis exemplum :" do- 
nec accitam conviftamque attineri publica cuftodii 
juflit. 

XXXVII. Et Considius jEquus, & Coelius 
Curfor equites Romani, quod fidis majeftatis cri- 
minibus Magium Cacilianum, praetorem, pcti-» 
viffent, audtore Principe, ac decreto fenatus pu- 
niti. Utrumque in laudem Drufi trahebatur : " ab 
'* eo, in Urbe inter coetus & fermones hominum 
*< obverfante, fecreta patrismitigari :" nequelux^ 
us in juvene adeo difplicebat : ** huc potius inten-» 
*' deret, diem editionibus, noftem conviviis tra-» 
** heret, quam folus & nullis voluptatibus avoca- 
" tus, masftam vigilantiam, & malas curas ex- 
** erceret.*' 

XXXVIII. NoN enim Tiberius, non accufatores 
fetifcebant. Et Ancharius Prifcus Casfium Cor- 



Annaliitm Lib. IIL 167 

dum, proconfulem Cretae, poftulaverat repetun- 
dis; addito majeftatis crimine, quod tum omni- 
um accufationum complementum erat. Caefar an- 
tiftium Veterem, e primoribus Macedonise, ab- 
folutum adulterii, increpitis judicibus, ad dicen- 
dam majeftatis caufam retraxit, ut turbidum, & 
Rhefcuporidis confiliis permixtum, qu& tempeftate 
Cotye, fratris F. interfedlo, bellum adversiis nos 
volvcrat. Igitur ^^aqui & igniinterdiftum reo,'' ad- 
pofitumque "uttenereturinfula, neque Macedonise, 
^^ nequeThracise opportuna." NamThracia,divifo 
imperio in Rhoemeialcen & liberos Cotyis, quis ob 
infantiam tutor erat Trebellienus Rufus, infolentia 
noftri difcors agebat ; neque minus Rhoemetakcn, 
quam Trebellienum incufans, popularium injurias 
inultas finere. Coeletse, Odryfaeque, & Dii, va- 
lidae nationes, arma cepere, ducibus diverfis & pa- 
ribus inter fe per ignobilitatem : quae caufa fuit, ne 
in bellum atrox coalefcerent : pars turbant prae- 
fentia : alii montem Haemum tranfgr^diuntur, ut 
remotos populos cohcirent : - plurimi ac maxim^ 
(jQmpofiti regem, urbemque Philippopolim a 
Macedone PhiKppo fitam, circumfidunt. 

XXXIX, QuM ubi cognita P. Velleio, (is 
proximum exercitum praefidebat) alarios equites, 
ac leves cohortium mittit in eos, qui pradabundi, 
aut adfumendis auxiliis, vagabantur : ipfe robur 
peditum^ ad exfolvendum obfidium, ducit. Si-^ 

M4 



i68 C. CoRNELii Taciti 

mulquc cunda profpcre afta, cafis populatoribus, 
& diirenfione orti apud obfidcntes, rcgifque op- 
portuna cruptionc, & advcntu lcgionis : ncque 
acietn aut proeliuni dici dccucrit, in quo femermcs 
ac palantes trucidati funt, fine noftro fanguine. 

XL. EoDEM anno Galliarum civitates, ob mag-^ 
nitudinem seris alieni, Tcbellionem coeptavere : cu- 
jus exftimulator accrrimus inter Trcvcros Julius 
Florus, apud jEduos Julius Sacrovir : nobilitaa 
ambobus, & majorum bona fadla, coque Romana 
civitas olim data, cum id rarum, ncc nifi virtuti 
pretium effet. li fecretis conloquiis, fcrociflima 
quoque adfumpto, aut quibus ob egeftatem, ac 
metum ex flagitiis maxima peccandi ncceflitudo, 
componunt, Florus Belgas, Sacrovir propiores Gal - 
los concirc. Igitur per conciliabula & coetus fedi- 
tiofa differebant, ^^ de continuatione tributorum, 
" gravitate fenoris, /aeviti^ ac fuperbi4 prsefidcn- 
^* tium : & difcordare militem, audito Germanici 
^^ exitio : egregium refumenda* libertati tempus, 
*^ fi ipfi florentes, quam inops Italia, qukm imbellis 
** Urbana plebes, nihil validum in exercitibus, 
*' nifi quod externum, cogitarent.'* 

XLI. Haud ferme ulla civitas intaAa feminibus. 
ejus motus fuit : fed erupere primi Andecavi, ac 
Turonii : quorum Andecavos Acilius Aviola lega- 
tus, excita cohorte, quae Lugduni praefidium agi- 
^abat, coercuit:' Turonii, legionario milite, quem 



Ankalium Lib. III. 169 

Vifellius Varro, inferioris Germanise legatus, mi- 
ferat, opprefl5, eodem Aviola duce, & quibuf- 
dam Galliarum primoribus ; qui tulere auxilium, 
quo diffimiilarent defcftionem, magifquc in tem- 
porc efferrent : fpeftatus & Sacrovir, intefto ca- 
pitc pugnam pro Romanis ciens, " oftentanda*," 
ut fercbat, ^' virtutis:'* fed captivi, " ne inceffe- 
*^ retur telis, adgnofcendum fe praebuiffe," argue- 
bant. Confultus fuper eo Tiberius, afpernatus eft 
indicium, aluitque dubitatione bellum. 

XLII. Interim Florus infiftere deftinatis, peK 
licere alam equitum, quas confcripta Treveris, 
militid difciplinaque noftri habebatur, ut, csefis 
negotiatoribus Romanis, bellum inciperet : pau- 
cique equitum corrupti, plures in officio manfere, 
Aliud vulgus obseratorum aut clientium arma ce- 
pit : petebantque faltus, quibus nomen jirduenna, 
cum legiones utroque ab exercitvi, quas Vifellius 
& C. Silius adverfis itineribus objecerant, arcue- 
runt : praemiffufque cum delefta manu Julius In- 
dus, e civitate eadem, difcors Floro, & ob id na- 
vandje operse avidior, inconditam multitudinem 
adhuc disjecit. Florus incertis latebris viAores 
fruftratus, poftremo, vifis militibus, qui effugia 
infederant, fui manu cecidit : ifque Treverici tu- 
multus finis. 

XLIII. Apud jEduos major moles exorta, 
quanto civitas opulentior, & comprimendi pro^ 



170 C-CorneliiTaciti 

cul praefidium. Auguftodunum caput gentis, ar- 
matis cohortibus, Sacrovir occupaverat, & nobi- 
liilimam Galliarum fubolem, liberalibus fludiis ibi 
operatam, ut eo pignore parentes propinquofque 
corum adjungeret : fimul arma occulte fabricata 
juventuti difpertit. Quadraginta millia fiiere, quin- 
ta fui parte legionariis armis, ceteri cum venabu- 
lis & cultris, quaeque alia venantibus tela funt : ad- 
duntur e fervitiis gladiatura deftinati, quibus, morc 
gentico, continuum ferri tegimen {Crupellarios. 
vocant) inferendis iftibus inhabiles, accipiendis 
impenetrabiles. Augebantur hae copias, vicina-. 
rum civitatum ut nondum aperta confenfione, ita 
viritim promptis ftudiis, & certamine ducum 
Romanorum, quos inter ambigebatur ; utroque 
bellum fibi pofcente. Mox Varro invalidus fenec- 
ta, vigenti Silio conceffit. 

XLIV. At Rom^ *^ non Treveros modo & 
'* iEduos, fed quatuor & fexaginta Galliarum civi- 
" tates defcivifle, adfumptos in focietatem Ger- 
" manos, dubias Hifpanias :" cundla (ut mos 
famae) in majus credita. Optimus quifque reipubli.-» 
cas cura maerebat : multi odio pra^fentium, & cu- 
pidine mutationis, fuis quoque periculis la^tabantur, 
increpabantque Tiberium, quod in tanto rerum 
motu, libellis accufatorum infumeret operam^ 
^* An Julium Sacrovirum majeftatis crimine reum 
** in fenatu fore ? exftitifle tandem viros, qui cru^A 



Annalium Lib. IIL 171 

'* entas epiftolas armis cohiberent : miferam pa- 
^* cem vel bello bene mutari.** Tanto impenfius 
in fecuritatem compofitus, neque loco, nequc 
vultu mutato, fed, ut folitum, per illos dies egit : 
altitudine animi, an compererat modica efle, & 
vulgatis leviora? 

XLV. Interim Silius, cum legionibus duabus 
incedens, praemifsa auxiiiari manu, vaftat Sequa- 
norum pagos, qui finium extremi, & ^duis con- 
termini, fociique in armis erant. Mox Augufto-^ 
dunum petit propefo agmine, certantibus inter 
fe figniferis, fremente etiam gregario milite, ^* ne 
** fuetam requiem, ne fpatia nodiium opperiretur : 
'^ viderent modo adverfos, & afpicerentur : id 
^^ fatis ad viftoriam." Duodecimum apud lapi- 
dem, Sacrovir, copiseque patentibus locis apparu- 
^re : in fronte ftatuerat ferratos, in cornibus co- 
hortes, a tergo femermos. Ipfe inter primores 
equo infigni adire, memorare " veteres Gallorum 
*^ glorias, quaeque Romanis adverfa intuliflTent : 
^^ quam decora viftoribus libertas ; quanto into- 
*' lerantior fervitus iterum vidtis." 

XLVL NoN diu hasc, nec apud laetos : etenim 
propinquabat legionum acies : inconditique ac 
militiae nefcii oppidani, neque oculis neque auri- 
bus fatis competebant. Contra Silius, etfi prae- 
fumpta fpes hortandi caufas exemerat, clamitabat 
tanien : " Pudendum ipfis, quod Germaniarum 



172 C. CorneliiTaciti 

^^ viftores, adversum Gallos, tamquam in hoftem, 
*' ducerentur : una nuper cohors rebellem Turo- 
** nium, una alaTreverum, paucse hujus ipfius 
^^ exercitus turmae profligav^re Sequanos : quanto 
" pecunia dites, & voluptatibus opulentos, tanto 
'^ magis imbelles ^Eduos, evincite, & fbgientibus 
*' confulite/' Ingens ad ea clamor ; & circum- 
fudit eques ; frontemque pedites invas6re : nec 
cunftatum apud latera : pauUum mora? attulere 
ferrati, reflantibus laminis adversum pila & gla- 
dios : fed miles, correptis fecuribus & dolabris, 
ut fi muaim pcrrumperet, csedere' tegmina & 
corpora : quidam trudibus aut furcis, inertem 
molem profternere ; jacentefque nuUo ad refur- 
gendum nifti, quafi exanimes .linquebantur. Sa- 
crovir primo Auguftodunum, dein metu deditio- 
nis in villam propinquam cum fidiflimis pergit, 
IUic fua manu, reliqui mutuis idtibus occidere : 
incenfa fuper villa, omnes cremavit. 

XLVII. TuM demum Tiberius ortum patra- 
tumque bellum fenatui fcripfit : neque dempfit, 
aut addidit vero ; fed ^* fide ac virtute legatos, 
*' fe confiliis fuperfiiifJe." Simul caufas, cur non 
ipfe, non Drufus profedti ad id bellum forent, 
adjunxit, '* magnitudinem imperii" extoUens^ 
** Neque decomm Principibus (*), fi una alterave 
** civitas turbet, omifsa Urbe, unde in omnia 
*^ regimen : nunc quia non metu ducatur, itu- 
^' rum, ut prsefentia fpeftaret, componeretque/* 



ANNALItJM LlB. ni. 173 

t)ecrev^re patres vota pro reditu ejus, fupplica- 
tionefque, & alia decora. Solus Dolabella Cor- 
nelius dum anteire ceteros parat, abfurdam in 
adulationem progreffus, cenfuit, " ut ovans e 
" Campanii Urbem introiret." Igitur fecutae Cse- 
faris litersB, quibus *' fe non tam vacuum 'glori&*' 
prsedicabat, " ut poft ferociffimas gentes perdo- 
" mitas, tot receptos in juventS, aut fpretos tri- 
** umphos, jam fenior peregrinationis fuburbanaj 
** inane praemium peteret." 

XLVIII. SuB idem tempus, " ut mors Sulpicii 
^* Quirinii publicis exfequiis frequentaretur,*' pc- 
tivit a fenatu. Nihil ad veterem & patriciam Sul- 
piciorum familiam Quirinius pertinuit, ortus apud 
municipium Lanuvium : fed impiger militise, & 
acribus minifteriis, confulatum fub divo Augufto ; 
mox expugnatis per Ciliciam Homonadenfium 
caftellis infignia triumphi adeptus, datufque rec- 
tor C. Cafari Armeniam obtinenti, Tiberium 
quoque Rhodi agentem coluerat : quod tunc pa- 
tefecit in fenatu : laudatis in fe officiis, & incu- 
fato " M. LoUio,'* quem " auftorem C. Csefari 
** pravitatis & difcordiarum" arguebat : fed ce- 
tcris haud Iseta memoria Quirinii erat, ob intenta, 
ut memoravi, Lepidae pericula, fordidamque & 
prsepotentem feneftam. 

XLIX. FiNE anni C. Lutorium Prifcum, equi- 
tem Romanum, poft celebre carmen, quo Ger- 



174 C. CorneliiTaciti 

manici fuprema defleverat, pecunii donatum a 
Caefare, corripuit delator, objedtans, ^' segro 
** Drufo compofuifle, quod, fi exftindtus foret, 
** majore praemio vulgarctur/' Id C. Lutorius 
in domo P. Petronii, focru ejus Vitellia cofam, 
multifque inluftribus feminis, per vaniloquentiam 
legerat. Ut delator exftitit, ceteris ad dicendum 
teftimonium exterritis, fola Vitellia " nihil fc 
" audivifle" adfeveravit ; fed arguentibus, ad 
perniciem plus fidei fuit. Sententiaque Haterii 
AgrippsB confulis defignati indidtum reo ultimum 
fupplicium. 

L. CoNTRA M. Lepidus in hunc modum ex* 
orfus eft. " Si, patres confcripti, unum id fpec^ 
** tamus, quam nefaria voce C. Lutorius Prifcus 
*' mentem fuam, & aures hominum polluerit ; 
** neque carcer, neque laqueus, ne fei-viles qui* 
*^ dem cruciatus in eum fuffecerint : fin flagitia & 
^^ facinora fine modo funt ; fuppliciis ac remediis^ 
^^ Principis moderatio, majorumque & veftra ex- 
*^ empla temperant: & vana a fceleftis, didta a 
** maleficiis differunt : eft locus fententise, per 
** quam neque huic delidtum impune fit, & nos 
" clementiae fimul ac feveritatis non pseniteat. 
** Ssepe audivi Principem noftrum conquerentem, 
*' fi quis, fumpta morte, mifericordiam ejus prse- 
" veniflet. Vita C. Lutorii in integro eft, qui 
*' neque fervatus in periculum reipublica, neque 



Annalium Lib. Ili. i 75 

^^ interfeftus in exemplum ibit : ftudia ilii, uc 
** plena vecordiae, ita inania & fluxa funt : nec 
" quidquam grave ac ferium ex eo metuas, qui 
*' fuorum ipfe flagitiorum proditor, non virorum 
^^ animis, fed muliercularum adrepit. Cedat ta- 
*^ men Urbe, &, bonis amiflis, aqua & igni ar- 
*^ ceatur : quod perindc cenfeo, ac fi lege ma- 
"jeftatis teneretur." 

LL SoLus Lepido Rubellius Blandus e con- 
fularibus adfenfit : ceteri fententiam Agrippse fe- 
cuti ; duftufque in carcerem Prifcus, ac flatim 
cxanimatus. Id Tiberius folitis fibi ambagibus 
apud fenatum incufavit, cum extoUeret ** pieta- 
" tem, quamvis modicas Principis injurias acriter 
*' ulcifcentium" deprccarctur, "tam praecipitcs 
*^ verborum pcenas :'* laudaret Lepidum, neque 
Agrippam argueret. Igitur faftum fenatufcon- 
fultum, "nc dccreta patrum ante diem deci- 
" mum, ad aerarium deferrentur ; idque vitas 
*^ fpatium damnatis prorogaretur :" fed non fe- 
natui libertas ad paenitendum erat ; neque Tibe- 
rius interjeftu temporis mitigabatur. 

LII. C. SuLPicius, D. Haterius confuies fe- 
quuntur. Inturbidus externis rebus annus, domi 
fufpeda feveritate adversum iuxum, qui immen- 
sum proruperat ad cundla, quis pecunia prodigi- 
tur. Scd alia fumptuum, quamvis graviora, dif- 
fimulatis plerumque pretiis, occultabantur ; ven- 



176 C. CORNELII TacITI 

tris & ganeae paratus, adfiduis fermonibus vul* 
gati, fecerant curam, ne Princeps antiquse parci- 
monise, durius adverteret. Nam incipiente C. 
Bibulo, ceteri quoque aediles diffcruerant, " fperni 
*' fumptuariam legem, vetitaquc utenfilium pre- 
** tia augeri in dies: nec mediocribus remcdiis 
'^ fifti poffe :*' & confulti patres, integrum id 
negotium ad Principem diftulerant. Scd Tiberi- 
us, faepe apud fe penfitato, an coerccri tam pro- 
fufae cupidines poffent ; num coercitio plus damni 
in rcmpublicam ferret ; quam indecorum adtrec- 
tare quod non obtineret ; vel retentum, ignortii- 
niam & infamiam virorum inluftrium pofceret : 
poftremo literas ad fenatum compofuit, quarum 
fententia in hunc modum fiiit. 

LIII. ^' Ceteris forfitan in rebus, patres con- 
*' fcripti, magis expediat me coram interrogari, 
" & dicerc quid c republica cenfeam : in hac 
*^ relatione, fubtrahi oculos meos melius fuit, ne 
** denotantibus vobis ora, ac metum fingulorum, 
'^ qui pudendi luxus arguerentur, ipfe etiam 
'* viderem eos, ac velut deprehenderem. Quod fi 
^^ mecum ante viri ftrenui, aediles, confilium ha- 
** buiffent; nefcio an fuafurus fuerim omitterc 
'* potius praevalida & adulta vitia, quam hoc 
** adfequi, ut palam 'fieret, quibus flagitiis im- 
** pares effemus : fed illi quidem officio funfti 
^* funt, ut cetcros quoquc magiftratus fua munia 



Ankalium Lib. III. 177 

*' implere velim : mihi autem neque honeftum 
" filere, neque proloqui expeditdm, quia non 
*' sedilis, aut praetoris, aut confulis partes fufti- 
** neo : majus aliquid & excehius.a Principe pof- 
** tulatur; & cum recle faftorum fibi quifque 
*' gratiam trahant, unius invidia ab omnibus pec* 
'* catur. Quid enim primum prohibere, & prif- 
" cum ad morem recidere aggrediar? villarum 
" ne infinita fpatia, familiarum numerum & na- 
" tiones ? argenti & auri pondus ? seris, tabula- 
" rumque miracula? promifcuas viris & feminis 
^* veftes ? atque illa feminarum prppria, quis, 
*' lapidum causa, pecuniae noftras ad cxternas, 
*^ aut hoftiles gentes transferuntur ? ** 

LIV. " Nec ignoro in conviviis & circulis in- 
" cufari ifta, & modum pofci : fed fi quis legem 
" fanciat, poenas indicat : iidem illi civitatem 
^* verti, fplendidifTimo cuique exitium parari, ne- 
'* minem criminis expertem clamitabunt. Atqui, 
^^ ne corporis quidem morbos veteres, & diu 
^* auftos, nifi per dura & afpera coerceas : corrup- 
^* tus fimul & corruptor, ager & flagrans animus, 
^^ haud levioribus remediis reftinguendus eft, 
*^ quam hbidinibus ardefcit. Tot a majoribus 
^* repertae leges, tot quas divus Auguflxis tulit, 
^* illa? oblivione, hae (quod flagitiofius eft) con- 
*' temptu abolitas, fecuriorem luxum fec^re : nam 
" fi velis quod nondum vctitum eft ; timeas, 

N 



178 C. CORNELII TaCITI 

** nc vetere : at fi prohibita impune tranfcenderiSy 

*^ neque metus ultra, neque pudor eft. Cur ergo 

*' olim parcimonia pollebat ? quia fibi quifque 

^^ moderabatur : quia unius urbis cives eramus : 

** ne inritamenta quidem eadem, intra Italiam do- 

'* minantibus : externis viftoriis, aliena ; civili- 

** bus, etiam noftra confumere didicimus. Quan- 

^* tulum iftud eft, de quo sediles admonent ! QuSim, 

•* fi cetera rcfpicias, in levi habendum f At her- 

*^ cule nemo refert, quod Italia externa? opis indi- 

^^ gct, quod vita populi Romani pcr incerta ma- 

*' ris & tempeftatum quotidie volvitur ; ac nifi 

** provinciarum copise & dominis, & fervitiis, & 

^* agris fubvenerint, noftra nos fcilicet nemora, 

*^ noftraque vilise tuebuntur ? Hanc, patres 

^* confcripti, curam fuftinet Princeps : hsec omif- 

•^ fa, funditus rempublicam trahet. Reliquis in- 

*^ tra animum medendum eft : nos, pudor ; pau- 

'* peres, neceffitas ; divites, fatias in melius mu- 

*' tet. Aut, fi quis ex magiflxatibus, tantam in- 

*^ duftriam ac feveritatem poUicetur, ut ire obvi- 

" am queat ; hunc & laudo, & exonerari labo- 

^^ rum meorum partem fateor : fin accufare vitia 

*• volunt, dein cum gloriam ejus rei adepti funt, 

" fimultates faciunt, ac mihi relinquunt ; credite, 

'* patres confcripti, mc quoque non eflTe offcnfio- 

*^ num avidum : qxas cum graves, & plcrum- 

^^ quc iniquas pro rcpublica fufcipiam ; inancs & 



Annaliitm Lib. III. 1 79 

^ inritas, neque mihi aut vobis ufui futuras, jurc 
*' deprecon" 

LV. AuDiTis Csefaris literis, remifla sedilibus 
talis cura ; luxufque menfc, a fine Aftiaci belli, 
ad ea arma quis Ser. Galba rerum adeptus eft, per 
annos centum profufis fumptibus exerciti, pauUa* 
tim cxolevere. Caufas ejus mutationis quserere li- 
bet. Dites olim familiae nobilium, aut claritudinc 
infignes, fhidio magnificentisprolabebantur: nam 
etiam tum plebem, focios, regna ' colere, & coli 
licitum : ut quifquc opibus, domo, paratu fpeci- 
ofus, per nomen & qlientelas inluflrior habebatur : 
poftquam csedibus faevitum, & magnitudo fams 
exitio erat ; ceteri ad fapiendora convertdre : fi- 
mul novi homines e municipiis & coloniis, tttque 
etiam provinciis, in fenatum crebro adfumpri, do* 
mefticam parcimoniam intulerunt : & quamquam 
fortun^, vel indtiftrill, plerique pecuniofam ad fe* 
nedtam pervenirent ; manfit tamen prior animus* 
Sed pnecipuus adftridri moris au<%or Vefpafianus 
fuit, anriquo ipfe cultu viftuque : obfequium indc 
in Principem, & smulandi amor validior, quam 
pcena ex legibus & metus. Nifi forte rebus cunc- 
tis ineft quidam vehit orbis, ut quemadmodum 
temporum vices, ita morum vertantur : nec om- 
nia apud priores meliora, fed noftra quoque setas 
multa laudis & artium, imitanda pofteris tulit» 
Nz 



l80 C. CORNELII TaCITI 

Veriini hsec nobis majores. Certamina ex honef- 
to maneant. 

LVL TiBERius, fama moderationis part^, quod 
ingruentes accufatores reprefferat, mittit literas ad 
fenatum, quis ^' poteftatem tribuniciam" Drufo 
petebat. Id fummi faftigii vocabulum Auguftus 
reperit, ne regis aut diSatoris nomen adfumeret, 
ac tamen appellatione aliqua cetera imperia pra- 
mineret. M. deinde Agrippam focium ejus po- 
teftatis ; quo defijnfto, Tibcrium Neronem dele- 
git, ne fucceffor in incerto foret : fic cohiberi pra- 
vas aliorum fpes rebatur : fimul modeftias Neronis, 
& fuae magnitudini fidebat. Quo tunc exemplo, 
Tiberius Drufum fummae rei admovet ; cum, in- 
columi Germanico, integrum inter duos judicium 
tenuiffet. Sed principio literarum veneratus deos, 
** ut confilia fua reipublicas profperarent," mo- 
dica de moribus adolefcentis, neque in falfum 
aufta retulit : " effe illi conjugem & tres liberos, 
*^ eamque aetatem, qui ipfe quondam a divo Au- 
^^ gufto ad capeffendum hoc munus vocatus fit. 
*^ Neque nunc propere, fed per ofto annos capto 
*' experimento, compreflis feditionibus, compofi- 
^' tis bellis, triumphalem & bis confulem, noti la- 
*' boris participem fumi.*' 

LVII. Pr^ceperant animis orationem patres, 
quo quaefitior adulatio fuit : nec tamen repertum, 
nifi ^^ ut effigies Principum, aras deum, templa 



Annalium Lib. III. i8i 

" & arcus," aliaque folita cenferent. Nifi quod 
M. Silanus ex contumelia confulatus, honorem 
Principibus petivit : dixitque pro fententia, ^' ut 
^^ publicis privatifque monimentis, ad memoriam 
*^ temporum, non confulum nomina praefcribe- 
** rentur, fed eorum, qui tribuniciam poteftatem 
^^ gererent.'* At C^ Haterius, cum " ejus diei 
*^ fenatufconfulta aureis literis figenda in curia" 
cenfuiflet, deridiculo fuit, fenex fcediflimse adula- 
tionis tantum infamia ufurus. 

LVIIL Inter quae, provincia Africa Junio 
Blaefo prorogata, Servius Maluginenfis flamen Di- 
alis, ut Afiam forte haberet pofl:ulavit ; fruft:ra 
vulgatum diftitans " non licere Dialibus egredi 
" Italii : neque aliud jus fuum, quam Martiali- 
^' um, Quirinaliumque flaminum : porro fi hi 
*' duxiflTent provincias, cur Diahbus id vetitum ? 
^* nuUa de eo populi fcita, non in libris ca^rimo- 
** niarum reperiri. Saepe pontifices Dialia facra 
'* fecifle, fi flamen valetudine, aut munere publi- 
" co, impediretur. Sex & feptuaginta annis poft 
*^ Cornelii Merulje csedem, neminem fuffeftum ; 
*' neque tamen ceflavifle refigiones. Quod fi per 
.^' tot annos poflit non creari, nuUo facrorum dam- 
*^ no ; quanto facilius abfuturum, ad unius anni 
'* proconfulare imperium ? Privatis olim fimul- 
" tatibus effedum, ut a pontificibus maximis ire 
^^ in provincias prohiberentur : nunc deum mu- 
N3 



l82 C. CoRKEtll TaCITI 

** ncre^ fijmmum pontificum etiam {ummum ho- 
^^ minum efle, non semulationi^ non odio^ aut 
*^ privatis adfeftionibus obnoxium/' 

LJX. Adversus quse ciim augur Lentulus, 
aliique vari^ diflererent, eo decurfum cft, ** ut 
** pontificis maximi fententiam opperirentur.^Ti- 
berius, dilati notione de jure flaminis, decretas 
ob tribuniciam Drufi poteftatem cserimonias tem- 
peravit ; nominatim arguens " infolentiam fenten- 
tise, aureafque literas contra patrium morem.'* 
RecitatJE & I>ufi epifliola?, quamquam ad mo- 
dcfl:iam flexs, pro fuperbiffimis accipiuntur : 
^' Huc decidifle cunfta, ut ne juvenis quidan, 
*f tanto honore accepto, adirct Urbis dcos, ingre^ 
** deretur fenatum, aufpicia faltem gentilc apud 
** folum incipcret ? Bellum fcilicet, aut diverfo 
'* terrarum diftineri, litora & lacus Campaniae 
^' cum maxime peragrantem : fic imbui refto- 
*' rem generis humani : id primum e paternis con- 
** filiis difcere : fane gravaretur afpeftum civium 
*^ fenex Imperator, feflamque setatem, & adtos la- 
*' bores praetenderet : Drufo quod, nifi ex adro- 
*' gantia, impedimentum?*' 

LX. Sed Tiberius, vim principatCls fibi fir- 
mans, imaginem antiquitatis fenatui praebebat, 
poftulata provinciarum ad difquifitionem patrum 
mittendo. Crebrefcebat enim Grsecas per urbes 
licentia atque impunitas afyla ftatucndi. Comple-. 



Akkalium Lib. IIL 183 

bantur templa pcffimis fervitiorum : eodem fubfi- 
dio obsErati adversum creditores, fufpeftique capi- 
talium criminum receptabantun Nec uUum fatis 
validum imperium erat coercendis feditionibus po- 
puli, flagitia hominum, ut csrimonias deum, 
protegentis.. Igitur placitum, ut mitterent civi- 
tates jura, atque legatos. Et quaedam, quod fal- 
so ufurpaverant, fponte omis^re: multae vetuftis 
fuperftitionibus, aut meritis in populum Roma- 
num fidcbant. Magnaque ejus diei fpecies fuit, 
quo fenatus majorum bcneficia, fociorum pafta, 
regum etiam, qui ante vim Romanam valuerant, 
decreta, ipforumque numinum religiones introf- 
pexit ; libero, ut quondam, quid firmaret muta- 
retve. 

LXI. Primi omnium Ephefii adiere, memo- 
rantes ; " Non, ut vulgus crederet, Dianam at- 
** que Apollinem Delo gcnitos : eflTc apud fc Cen- 
*^ chrium anmem, lucum Ortygiam, ubi Lato- 
*' nam, partu gravidam, & olcse, qua tum etiam 
^^ maneat, adnifam, edidifle ea numina : deorum^ 
'^ que monitu facratum nemus. Atque ipfum il- 
" lic Apollinem, poft intcrfeftos Cyclopas, Jovis 
** iram vitaviflc. Mox Liberum patrem bello 
*^ vidtorcm, fupplicibus Amazonum, quae aram 
" infcderant, ignoviflc. Auftam hinc, conceflu 
^^ H^rculis, cum Lydia potiretur, carimoniain 

N4 



184 C. CORNELII TacITI 

** templo : neque Perfarum ditione, deminutum 
'* jus. Pofl: Macedonas, dein nos fervaviffe/* 

LXII. Proximo Magnetes L. Scipionis, & L. 
SuUse conftitutis nitebantur : quorum ille Antio- 
cho, hic Mithridate, pulfis, fidem atque virtutem 
Magnetum decoravere, ** uti Dianse Leucophry- 
*' ensB perfugium inviolabile foret.** Aphrodifien^ 
fespofthac, & Stratonicenfes didtatorisCaefaris, ob 
vetufta in partes merita, & recens divi Augufti 
decretum attulcre, Laudati, " quod Parthorum 
*' inruptionem, nihil mutata in populum Roma- 
** num conflantia, pertuliflent.'* Sed Aphrodifi. 
enfium civitas, Veneris; Stratonicenfium, Jovis 
& TrivisB religionem tuebantur. Altius Hiero- 
cafarienfes expofuere, " Perficam apud fe Diai- 
** nam; delubrum, rege Cyro, dicatum:'* &me-. 
morabantur " Perpernse, Ifaurici," multaquc alia 
imperatorum nomina, qui non modo templo, fed 
duobus millibus paffuum eamdcm fandtitatem tri- 
buerant. Exin Cyprii tribus delubris, quorum 
vetuftiflimum Paphiae Veneri auftor Aerias, poft 
fihus ejus Amathus Veneri Amathufise, & Jovi Sa- 
laminio Teucer, Telamonis patris ira profugus, 
pofuiffent. 

LXIII. AuDiTJE aliarum quoque civitatum le- 
gationes. Quorum copia feffi patres, & quia ftu- 
diis certabatur, confuhbus permifere, " ut perfpec- 
^' to jure, & fi qua iniquitas involveretur, rem in- 



Annalium LiB. III. 185 

*« .tegram rurfum ad fenatum referrent." Confules 
fuper eas civitates, quas memoravi, ** apud Per- 
*' gamum iEfculapii compertum afylum" retu- 
lerunt : " ceteros obfcuris ob vetuftatem initiis 
*' niti : nam Smyrnaeos oraculum ApoUinis, cu- 
** jus imperio Stratonicidi Veneri templum dica- 
** verint : Tenios ejufdem carmen referre, quo 
** facrare Neptuni efEgiem, aedemque jufli fint : 
*' propiora Sardianos ; Alexandri vidoris id do- 
" num : neque minus Milefios Dario rege niti : 
'* fed cultus numinum utrifque, Dianam auc A- 
" poUinem venerandi. Petere & Cretenfcs fimu- 
^^ lacro divi Augufti.*' Fa6taque fenatufconfulta, 
quis multo cum honore, modus tamen prsefcribe- 
batur; juflique **ipfis in templis figere sera fa- 
*^ crandam ad memoriam, neu fpecie religionis 
*' in ambitionem delaberentur." 

LXIV. SuB idem tempus Julia? Auguftae va- 
letudo atrox, neceflitudinem Principi fecit feftina- 
ti in Urbem reditus : fincera adhuc intcr matrem 
filiumque concordia ; five occultis odiis. Neque 
cnim multo ante, cum haud procul theatro Mar- 
celli, effigiem divo Augufto Julia dicaret, Tibe- 
rii nomen fuo poftfcripferat ; idque ille credeba- 
tur, ut iaferius majeftate Principis, gravi & difli- 
mulat^ offenfione abdidifle. Sed tum ** fupplicia 
** diis, ludique magni" ab fenatu decernuntur, 
f* quos pontifices, & augures, & quindecimviri. 



i86 C. CoRKELii Taciti 

** fcptcmviris fimul & fodalibus Auguftalibus edc- 
" rent.** Cenfucrat L. Apronius, *' ut feciales 
^* quoquc iis ludis prafiderent :" contradixit Cse- 
far, diftinfto faccrdotiorum jure, & repctitis ex- 
emplis : " neque enim umquam fecialibus hoc 
" majeftatis fuifle. Ideo Auguftales adjcftos, quia 
'* proprium cjus domfis facerdotium effet, pro 
^^ qua vota perfolverentur.'* 

LXV. ExsEoyi fententias haud inftitui, nifi 
infignes per honeftum, aut notabili dedccore : 
quod prsBcipuum munus annalium reor, ne vir- 
tutes fileantur, utque pravis didlis fadifque ex 
pofteritate & infamia metus fit. Ccter^m tempora 
illa adco infeda, & adulatione fordida fu^rc, ut 
non modo primores civitatis, quibus claritudo fua 
obfequiis protegenda erat ; fed omncs confulares, 
magna pars corum, qui praetura fun6ti, multique 
ctiam pcdarii fenatores certatim exfurgcrent, fae- 
daque & nimia cenfercnt. Memoriae proditur, 
Tiberium, quotiens curia egrederetur, Gnecis 
verbis in hunc modum eloqui folitum, S bomines 
ad fervittitem paratos! fcilicet etiam illum, qui 
libertatem publicam nollet, tam projeftsB fervicn- 
tium patientiae tsedebat. 

LXVL Paitllatim dehinc, ab indecoris ad 
infefta tranfgrediebantur. C. Silanum, proconfu- 
lcm Afiae, repetundarum a fociis poftulatum, Ma- 
mercus Scaurus e confularibus, Junius Otho prac^ 



Annalium LtB.IIL 187 

tor, Brutidius Nigcr a?dilis, fimul corripiunt, ob- 
jeftantque " violatum Augufti numcn, fpretam 
^* Tibcrii majeftatcm/* Mamercus antiqua cx- 
cmpla jacicns, ^^ L. Cottam a Scipione Africano, 
^* Ser. Galbam a Catone cenforio, P. Rutilium a 
^^ M. Scauro accufatos-" Videlicet Scipio & Cato 
talia ulcifcebantur ; aut ille Scaurus, qucm proa- 
vum fuum, opprobrium majorum Mamercus, in- 
fami opera dehoneftabat. Junio Othoni literarium 
ludum exercere vetus ars fuit : mox Sejani po- 
tcntia- fenator, obfcura initia impudentibus aufis 
propellebat. Brutidium artibus honcftis copiofum, 
&, fi rcftum itcr pergcrct, ad clariflima quseque 
iturum, feftinatio exftimulabat, dum jequales, dcin 
fupcriores, poftremo fuafraet ipfe fpes anteirc pa- 
rat : quod multos etiam bonos peffum dedit, qui, 
fpretis quae tarda cum fecuritatc, prsematura vel 
cum exitio properant. 

LXVII. AuxERE numerum accufatorum Gcl- 
lius Poplicola & M. Paconius : ille quseftor Silani, 
hic legatus. Ncc dubium habebatur, faevitiae cap- 
tarumque pecuniarum teneri rcum : fed multa 
adgerebantur etiam infontibus pcriculofa; cum, 
fuper tot fenatores adverfos, facundiflimis totius 
Afia?, eoque ad accufandum deleftis, rcfponderet 
folus, & orandi nefcius, proprio in metu, qui cx- 
ercitam quoque eloquentiam debilitat : non tem- 
perante Tiberio, quin premeret voce, vultu, eo 



i88 C. CoRKELii Taciti 

quod ipfe creberrime interrogabat : neque refel- 
lere, aut eludere, dabatur ; ac faepe etiam confi- 
lendum erat, ne fruftra quxfiviffet. Servos quo- 
quc Silani, ut tormentis interrogarentur, aftor 
publicus mancipio acceperat : & ne quis neceffa- 
riorum juvaret periclitantem, majeftatis crimina 
fubdebantur, vincKun & neceffitas filendi. Igitur 
petito paucorum dierum interjedbu, defenfionem 
fui deferuit, aufis ad Caefarem codicillis, quibus 
invidiam & preces mifcuerat. 

LXVIII. TiBERius, qusB in Silanum parabat, 
quo excufatias fub exemplo acciperentur, libellos 
divi Augufti de Volefo Meffala, ejufdem Afiae 
proconfule, faftumque in eum fenatufconfultum 
recitari jubet. Tum L. Pifonem fententiam ro- 
gat : ille multum de ** clementia Principis" prae- 
fatus, ** aqua atque igni Silano interdicendum" 
cenfuit, ** ipfumque in infulam Gyarum relegan- 
** dum." Eadem ceteri, nifi quod Cn. Lentulus 
** feparanda Silani materna bona (quippe alia pa- 
** rente geniti) reddendaque filio'* dixit, adnu- 
ente Tiberio. At Cornelius Dolabella, dum adu- 
lationem longius fequitur, increpitis C. Silani mo- 
ribus, addidit, " ne quis vita probrofus, & oper- 
** tus infamia, provinciam fortiretur ; idque Prin- 
** ceps dijudicaret : nam a legibus delifta puniri : 
** quanto fore mitius in ipfos, melius in focios., 
^* provideri ne peccaretur.** 



ANKALItJM LlB. IIL 1 89 

LXIX, Adversum quae difleruit Csefar : ** Non 
^* quidem (ibi ignara, quae de Silano vulgaban- 
** tur, fed non ex rumore ftatuendum : multos 
^' in provinciis contra, quam fpes aut metus de 
^* illis fuerit, egifle : excitari quofdam ad meliora, 
*' magnitudine remm ; hebefcere alios : neque 
*^ pofle Principem fud fcientia cundla complefti, 
^* n6que expedire, ut ambitione aliena trahatur. 
*^ Ideo leges in fafta conftitui, quia futura in in- 
** certo fint : fic a majoribus inftitutum, ut fi 
^* anteiflTent delidta, poense fequerentur. Ne ver- 
** terent fapienter reperta, & femper placita : fa- 
** tis onerum Principibus, fatis etiam potentise : 
*' minui jura, quotiens glifcat poteftas : nec uten- 
** dum imperio, ubi legibus agi poflit.'* Quanto 
rarior apud Tiberium popularitas, tanto laetioribus 
anifnis accepta. Atque ille prudens moderandi, 
fi propria ira non impelleretur, addidit, " infu- 
'* lam Gyarum immitem & fine cultu hominum 
^' efle : darent Juniae familise, & viro quondam 
** ordinis ejufdem, ut Cytheram potius concede- 
^* ret : id fororem quoque Silani Torquatam, 
*' prifcae fandtimonise virginem expetere.*' In 
hanc fententiam fafta difceflio. 

LXX. PosT auditi Cyrenenfcs, &, accufantc 
Anchario Prifco, Csefius Cordus repetundarum 
damnatur. L. Ennium, equitem Romanum, ma- 
jeftatis poftulatum, *^ quod efligiem Principis 



190 C. CJoRNELII TacITI 

" promifcuum ad ufum argenti vertiffet,'' recipi 
Csefar intcr reos vetuit ; palam afpernante Aceio 
Capitone, quafi pcr libertatem. " Non enim dc- 
^* berc eripi patribus vim ftatuendi, neque tan- 
'^ tum maleficium impune habendum : fane len- 
** tus in fuo dolore effet ; reipublicse injurias nc 
*' largiretur." Intellexit haec Tiberius, ut erant 
magis, quam ut dicebantur : perftititque inter- 
cedere. Capito infignitior infamia fuit, quod hu- 
mani diviniquc juris fciens, egregium publicum^ 
& bonas domi artes deboneftaviffet* 

L.XXL Incessit dein religio, quonam in tem- 
plo locandum foret donum, quod pro valetudinc 
Auguftae eqtiites Romani voverant Equeftri For- 
tunae : nam etfi delubra cjus deae multa in Urbe, 
nuilum tamcn tali cognomento erat : repertum eft 
sKlem eflfe apud Antium, quae fic nuncuparetur, 
^* cunftafque caerimonias Italicis in oppidis, tem- 
'* plaque, & numinum efiigies, juris atque impc- 
'* rii Romani cffe :" ita donum apud Antium fta- 
tuitur. Et quando de religionibus traftabatur, 
dilatum nuper refponfum adversus Servium Ma- 
luginenfem, flaminem Dialem, prompfit Caefar; 
recitavitque decretum pontificum : " Quotiens 
** valetudo adverfa flaminemDialemincefliffet,ut, 
'^ pontificis maximi arbitrio, plufquam binoAium 
^* abeffct : dum ne diebus publici facrificii, neu 
*^ fepius quam bis eumdem in annum." Qua?, 



Aknalium Lib. III. 191 

Principe Augufto conftituta, fatis oftendebant, 
annuam abfentiam & provinciarum adminiftrati- 
onem Dialibus non concedi : memorabaturque L. 
Metelli, pontificis maximi, exemplum, qui Au- 
lum Poftumium, flaminem, attinuiflet, Ita for$ 
Afi« in eum, qui confularium Maluginenfi proxi- 
mus erat, conlata. 

LXXII. IisDEM diebus Lepidus ab fenatu pe- 
tivit, " ut bafilicam PauUi, iEmiUa mQnimen- 
** ta, propria pecunia firmaret ornaretque." Erat 
etiam tum in more publica munificentia : nec Au- 
guftus arguerat Taurum, Philippum, Balbum^ 
hoftiles exuvias, aut exundantes opes, ornatum 
ad Urbis, & pofterfim gloriam conferre; quotum 
exemplo Lepidus, quamquam pecuniae modicus, 
avitum decus recoluit. At Pompeii theatrum ig- 
ne fortuito hauftum, Csefar exftrufturum poliici- 
tus eft, *^ eo quod nemo e famiUi reftaurando 
" fufiiceret, manente tamen nomine Pompeii." 
Simul laudibus Sejanum extuiit, ^^ tamquam la- 
^' bore vigiiantiaque ejus tanta vis unum intra 
** damnum ftetiflirt ;'* & cenfufire patres ^' effigi- 
** em Sejano, quse apud theatrum Pompeii locare- 
^* tur." Neque multo poft Csefar, ciim Junium 
Blsfum, proconfulem Africa^, triumphi infignibus 
attolieret, " dare id fe" dixit " honori Sejani,*' 
cujus ille avunculus erat. 



192 C. CorneliiTaciti 

LXXIII. Ac TAMEN res Blsefi dignae decorc 
tali fuere : nam Tacfarinas, quamquam fxpius 
depulfus, reparatis per intima AfricsB auxiliis, 
huc adrogantisB venerat, ut legatos ad Tiberium 
mitteret, " fedemque" ultro " fibi atque exer- 
** citui fuo" ppftularet, aut " bellum inexplica- 
** bile" minitaretur. Non alias magis fua popu- 
lique Romani contumeli& indoluifle Caefarera fe- 
runt, quam " quod defertor & prsedo, hoftium 
** more ageret. Ne Spartaco quidem, poft tot 
** confularium exercituum clades inultam Italiam 
** urenti, quamquam Sertorii atque Mithridatis 
** ingentibus bellis labaret refpubhca, datum, ut 
** pa£to in fidem . acciperetur : nedum, pulcher^ 
" rimo populi Romani faftigio, latro Tacfarinas, 
'* pace & conceflione agrorum redimeretur." Dat 
negotium Blafo, " ceteros quidem ad fpem pro- 
** hceret arma fine noxa ponendi ; ipfius autem 
^* ducis quoquo modo potiretur." 

LXXIV. Et recepti ea venia plerique : mox 
adversum artes Tacfarinatis, haud diflimili modo 
belligeratum. Nam quia ille robore exercitus im- 
par, furandi melior, plures per globos incurfaret, 
eluderetque, & infidias fimul tentaret ; tres incef- 
fus, totidem agmina parantur : ex quis Cornelius 
Scipio legatus praefuit, qua prsedatio in Leptitanos, 
& fuffugia Garamantum ; alio latere, ne Cirten- 
fium pagi impune traherentur, propriam manum 



AnN AL tUM LlB, III. 193 

Blsefus filius duxit : medio, cum deledis, caftel- 
la & munitiones idoneis locis imponens, dux ipfe 
arfta & infenfa hoftibus cunftafecerat; quiaquo- 
quo inclbarent, pars aliqua militis Romani in ore, 
in latere, & faepe a tergo erat : multique eo mo- 
do caefi, aut circumventi. Tunc tripartitum ex- 
ercitum plures in manus difpergit, pra*ponitque 
centuriones virtutis expertae : nec, ut mos fuerat^ 
adta aeftate retrahit copias, aut in hibernaculis ve- 
teris provincise componit : fed ut in limine belli, 
difpofitis caftellis, per . expeditos & folitudinum 
gnaros, mutantem mapalia Tacfarinatem protur- 
bat : donec, fratre ejus capto, regreflTus eft, pro* 
perantius tamen quam ex utilitate fociorum, re- 
lidtis per quos refurgeret bellum. Sed Tiberius 
pro confe6to interpretatus, id quoque Blsefo tri^ 
buit, ut imperalor a legionibus falutaretur ; prifco 
erga duces honore, qui, bene gefta republicl, 
gaudio & impetu viftoris exercitOs conclamaban- 
tur : erantque plures fimul imperatores, nec fuper 
ceterorum a?qualitatem : conceflit quibufdam & 
Auguftus id vbcabulum ; ac tunc Tiberius Blafo 
poftremum^ 

LXXV. Obiere eo anno viri inluflxes, Afi- 
nius Saloninus, M. Agrippa & PoIIione Afinio 
avis, fratre Drufo infignis, Cafarique progener 
deflinatus : & Capito Ateius, de quo memoravi, 
principem in civitate locum ftudiis civilibus ad- 

O 



194 C, CoRKELii Taciti, &c. 

fecutus ; fed avo centurione Sullano, patre pra&to- 
rio. Confulatum ei adceleraverat Auguftus, ut 
Labeonem Antiftium, iifdem artibus prsecellen- 
tem, dignatione ejus magiftratus anteiret. Nam- 
que ilia aetas duo pacis decora fimul tulit : fed 
Labeo incorruptd libertate, & ob id fama cele- 
bratior : Capitonis obfequium dominantibus ma- 
gis probabatur. IUi, quod praeturam intra ftetit, 
commendatio ex injuriS ; huic, quod confuiatum 
adeptus eft, odium ex invidia oriebatur. 

LXXVI. Et Junia, fexagefimo quarto poft 
Philippenfem aciem anno, fupremum diem ex- 
plevit, Catone avunculo genita, C. CaflTii uxor, 
M. Bruti foror. Teftamentum ejus multo apud 
vulgum rumore fuit; quia, in magnis opibus, 
cum ferme cunftos proceres cum honore nomi- 
naviflet, Csefarem omifit : quod civiliter accep- 
tum : neque prohibuit quominus laudatione pro 
roftris, ceterifque foUemnibus funus cohoneflare- 
tur. Viginti clariflfimarum familiarum imagines 
antelatae funt, Manlii, Quinftii, aliaque ejufdem 
nobilitatis nomina : fed prasfulgebant CaflTms at- 
que Brutus, eo ipfo quod effigies eorum non vife- 
bantur. . 



BREVIARIUM 

LIBRI QUARTI. 

I. yHiLII Sejani origo & mores. II. ilf///- 
tari & fcnatorio ambitu ad dominationem ad^ 

Jpirat. III. ^alem exercituum & reipublica 

Jlatum naSlus. VIII. Primas dominandi Jpes^ 
veneno Drufo Cafari dato, aujpicatur, con^ 

fcid uxore ejus Livid. Senatum morte Druji 
majlum erigit Tiberius ; patribufque commen-^ 
dat, ut imperii heredes^ Germanicijilios. XII, 
//>, matrique Agrippince perniciem molitur Se^ 

janusfcelerumferox. XIII. j4/iquot provincia-^ 
rum /egationes & accufationes. Hijlriones 
Ita/id pu/f. XV. Temp/um ab AJice civitatibus 
Tiberio, Livia, & Jenatui decretum. XVI, 
De J/amine Dia/i nova /ex. XVII. Neronem 
& Dru/um, Germanici f/ios, diis commenda-^ 
tos a pontijicibus queritur Tiberius. XVIII. 
^d causd promptijjimos Germanici amicos 

Jubvertit Sejanus. Aiii accufati ac damnati. 
XXIII. In Africa be//o Jinem imponit Do/a^ 

O 2 



Sel/a, cafo Tacfarinate. XXVII. Mota per 
Italiam feroilis belli femina ftatim opprejfa. 
XXVIII. Vibius Serenus a filio accufatus. 
P. Suilius, Cremutius Cordus, aliique damnati. 
XXXVI. Cyzicenislibertasadempta.XXXYll. 
^iberius Jpernit templi honorem ab Hijpanis 
oblatum. XXXIX. Sejanus, nimid foriund 
focorsy Liviam fibi uxorem petit. XLL Ma^ 
trimonii Jpe dejeSlus, Principem ad vitam pro^ 
cul Romd degendam impeUit. XLIII. Legatio^ 
fies Gracorum de afylorumjure. XLIV. Mors 
Cn. Lentuli & L. Domitii. XLV. L. Pifo 
in Hijpanid interficitur. XLVI. Contufis ^hra^ 
cum gentibus, triumphi infignia accipit Pop^ 
paus Sabinus. LII. Claudia Pulchra adulterii 
accufata & damnata. LIII. Agrippina mari-^ 
tum fibi pofiulat, nec obtinet. L V. Undecim 
jifice urbes certant, in qud earum templum 
^iberii fiatueretur . Smyrncei pralati. LVII. 
^iberius in Campaniam fecedit. Ibi repentino 
lapidum lapfu periclitantem^ oppofito corpore^ 
periculo eximit Sejanus^ ex eo majory & ad^ 
versOs Germanici fiirpem audacior. LX. JVJ?- 
ronem adgreditur. LXII. jipud Fidenas am^ 
phitheatri cafu quinquaginta hominum millia 
debilitatay vel obtrita. LXIV. Romce deufius 



197 

mons Calius. LXVII. In infulam Capreas fe 
abdit Hiberius. Sejanus apertis adversim 
Agrippinam & Neronem infdiis grajfatur. 
LXVIIL Titius Sabinus ob amicitiam Germa^ 
nici ipjis Kalendis Januarii punitur. LXXL 
Mors Juliay Augujli neptis . LXXIL Frijii 
rebellantj & agre reprejji. LXXV. Agrippi^ 
na^ Germanici JHia^ Cn. Domitio nupta. 

Hxc fexennio ferc gefla, 
A. u. c. j. c. 

PCCLXXYI. 23. 



Coff. 



DCCLXXVII. .24. Coir. 



DCCL3(XVIII. 25. Coff. 



DCCLXXIX. 26, Coff. 



DCCLXXX. 



27. 



Coff. 



DCC^XXXI, 28. Coff* 



C. As I N 1 Pollione» 
C. Antistio Vcterc. 
Se&gio Cornelio 
Ccthego, 
VispLLio Varronc. 
M. Asinio Agrippa, 

COSSO CORNELIO 

Lentulo. 
Cn. CoRNELio Lentu« 
Gaetolico, 
Calvisio Sabino. 
f M, LiciNio Craffo, 
L L. Calpurnio Pifonct 
r Ap. JuNioSilano, 
l P. SiLio Ncrva, 



{Cn. 
10 
C. ( 



03 



C. C O R N E L I I 

r A c I r I 

A N N A L E S- 

LIBER QUARTUS. 



V-^« AsiNio, C. Antiftio confulibus, nonus Ti- 
berio annus crat compofitae rcipublica, florcntis 
dom(is : (nam Gcrmanici mortcm intcr profpera 
ducebat) cum rcpcnte turbarc fortuna coepit ; fse- 
virc ipfc, aut fsevientibus vires prsBbcrc. Initiiim 
& caufa penes ^ium Scjanum, cohortibus prse- 
toriis praefcdtum, cujus de potentill fuprk memo- 
ravi : nunc originem, mores, &, quo facinore 
dominationem raptum icrit, cxpediam. Gcnitus 
Vulfiniis, patrc Seio Strabonc, equitc Romano, 
& prima juvcnt& C. Csefarcm, divi Augufti ncpo- 
tcm, fcftatus, non finc rumorc Apicio diviti & 
prodigo ftuprum vcno dedifle : mox Tibcrium 
variis artibus devinxit adeo, ut obfcurum adver- 
sum alios, fibi uni incautum intcftumque effice- 
ret; non tam folcrtii, (quippc iifdem artibus vic- 
tus cft) quam dcdlm ira in rem Romanam, cujus 

04 



200 C. CORNELII TaCITI 

pari cxitio viguit, ceciditque. Corpus illi labo- 
rum tolerans, animus audax : fui obtegens, in 
alios criminator : juxta adulatio & fuperbia : pa- 
lam compofitus pudor, intus fumma apifcendi li- 
bido : ejufque causa, modo largitio & luxus, fae- 
pius indufb-ia ac vigilantia, haud minus noxise, 
quotiens parando regno finguntur. 

II. ViM prsefeftursB, modicam antea, intendit, 
difperfas per Urbem cohortes una in caftra con- 
ducendo; ut fimul imperia acciperent, numero- 
que & robore, & vifu inter fe, fiducia ipfis, in 
ceteros metus crederetur. Praetendebat " lafci- 
** vire militem diduftum : fi quid fubitum in- 
** gruat, majore auxilio pariter fubveniri : & fe- 
** vcrius adturos, fi vallum ftatuatur procul Urbis 
^^ inlecebris." Ut perfefta funt caftra, inrepere 
pauUatim militares animos, adeundo, appellan- 
do : fimul ccnturiones ac tribunos ipfe deligere : 
neque fenatorio ambitu abftinebat, clientes fuos 
honoribus aut provinciis ornando, facili Tiberio, 
atque ita prono, ut foctum laborumy non modo in 
fermonibus, fed apud patres & populum celebra- 
ret, colique per theatra & fora effigies ejus, in- 
terque principia legionum fineret. 

III. Ceterum plena Caefarum domus, juvcnis 
filius, nepotes adulti, moram cupitis adferebant i 
&, quia vi tot fimul corripere intutum, dolus in- 
tervalla fcelerum pofcebat. Placuit tapien ogcul- 



AnNALIUM LlB, IV. 201 

tior via, & a Drufo incipere, in quem recen- 
ti ira ferebatur. Nam Drufus impatiens a- 
muli, & animo commotior, orto forte jurgio in- 
tendcrat Sejano manus, & contra tendentis os ver- 
beravcrat. Igitur cunfta tentanti promptiffimum 
vifum, ad uxorem ejus Liviam convertere ; quae 
foror Germanici, formae initio setatis indecorse, 
mox pulchritudine prsecellebat. Hanc, ut amore 
incenfus, adulterio pellexit : & poftquam primi 
flagitii potitus eft, (neque femina, amifsa pudi- 
^itia, alia abnuerit) ad conjugii fpem, confortium 
regni, & necem mariti impulit. Atque illa, cui 
avunculus Auguftus, focer Tiberius, ex Drufo li- 
beri, feque ac majores & pofteros municipali a- 
dultero fcedabat ; ut pro honeftis & praefentibus, 
flagitiofa & incerta exfpeftaret. Sumitur in con- 
fcientiam Eudemus, amicus ac medicus Liviae, 
fpecie artis frequens fecretis : pellit domo Seja- 
nus uxorem Apicatam, ex qui tres liberos genu- 
crat, ne pellici fufpeftaretur. Sed magnitudo fa- 
cinoris metum, prolationes, diverfa interdum con- 
filia adferebat. 

IV. Interim anni principio, Drufus ex Ger- 
manici liberis togam virilcm fumpfit; quajquc 
fratri ejus Neroni decreverat fenatus, repetita: 
addidit orationcm Casfar, multa cum laude filii 
fui, ** quod patrii benevolentia in fratris liberos 
♦* foret.'* NaiQ Drufus (quj^mquam arduum fit;, 



202 C CORNELII TacITI 

eodem loci potentiam & concordiam efle) xquus 
adolefccntibus, aut certe non adverfus habebatur. 
Exin vetus & faepe fimulatum proficifcendi in 
provincias confilium refertur: " multitudinem ve- 
^' teranorum" praetexebat Imperator, & ** delefti* 
" bus fupplendos exercitus : nam voluntarium 
** militem deefle ; ac fi fuppeditet, non eldem 
** virtute ac modeftia agere : quia plerumque 
** inopes ac vagi fponte militiam fumant :" per- 
cenfuitque curfim numerum legionum, & quas 
provincias tutarentur. Quod mihi quoque exfe- 
quendum reor, quae tum Romana copia in ar- 
mis, qui focii reges, quanto fit anguftius imperi- 
tatum. 

V. Italiam utroque mari duae claffes, Mife- 
num apud & Ravennam, proximumque Gallias 
litus roftratSB naves praefidebant, quas A6tiac4 
vidoria captas Auguftus in oppidum Forojulienfe 
miferat, valido cum remige. Sed praecipuum ro- 
bur Rhenum juxta, commune in Germanos Gal- 
lofque fubfidium, ofto legiones erant. Hifpanias 
reccns perdomitas, tribus habebantur. Mauros 
Juba rex acceperat, donum populi Romani. Ce- 
tera Africae, per duas iegiones, parique numero 
jEgyptus : dehinc initio ab Syria ufque ad flu- 
men Euphraten, quantum ingenti terrarum finu 
ambitur, quatuor legionibus coercita ; accolis I- 
bero, Albanoque, & aliis regibus, qui magnitu- 



Annalium Lib. IV. 203 

dine noftra proteguntur adversum extema impe- 
ria. Et Thraciam Rhoemetalces, ac liberi Co- 
tyis ; ripamque Danubii, legionum duse in Pan* 
nonii, du2B in Moefii attinebant : totidem apud 
Dalmatiam locatis, quse pofitu regionis a tergo 
illis, ac, fi repentinum auxilium Italia pofceret, 
haud procul accirentur. Quamquam infideret 
Urbem proprius miles, tres Urbanae, novem prse- 
torisB cohortes, Etruria ferme Umbriaque delec» 
tae, aut vetere Latio, & coloniis antiquitus Ro- 
manis. At apud idonea provinciarum focise tri- 
remes, alseque, & auxilia cohortium : neque mul- 
to fecus in iis virium : fed perfequi incertum fue- 
rit, cum ex ufu temporis huc illuc mearent, glif- 
cerent numero, & aliquando minuerentur. 

VI. CoNGRUENs crediderim recenfere cetcras 
quoque reipublicae partes, quibus modis ad eam 
diem habitae fint ; quando Tiberio mutati in de- 
terius principatus initium ille annus attulit. Jam 
pjimum publica negotia, & privatorum maxima, 
apud patres traftabantur : dabaturque primoribus 
diflferere ; & in adulationem lapfos, cohibebat ip- 
fe. Mandabatque honores, nobilitatem majorum, 
claritudinem militias, inluftres domi artes fpeftan- 
do; ut fatis conftaret, non alios potiores fuiflTe. 
Sua confulibus, fua prsetoribus fpecies : minorum 
quoque magiftratuum exercita poteftas; legefque, 
fi majeftatis qus^ftio eximeretur, bono in ufu. Ac 



Z04 C. CORNELII TacITI 

frumenta, & pecuniae veftigalcs, cetera publico- 
rum fruftuum, focietatibus cquitum Romanorum 
agitabantur. Res fuas Cafar fpeftatiflimo cui- 
que, quibufdam ignotis ex fama mandabat ; fe- 
melque adfumpti tenebantur ; prorfus fine modo, 
cum plerique iifdcm negotiis infenefcerent. Ple- 
bes acri quidem annona fatigabatur : fed nulla in 
eo culpa ex principe : quin infecunditati terra- 
rum, aut afperis maris obviam iit, quantum im- 
pendio, diligentiaque poterat. Et ne provinciae 
novis oneribus turbarentur, utque vetera, fine a- 
varitii aut crudelitate magiftratuum, tolerarent, 
providebat : corporum verbera, ademptiones bo- 
norum abcrant. 

VII. Rari per Italiam Caefaris agri ; modefta 
fervitia, intra paucos libertos domus : ac fi quan- 
do cum privatis difceptaret, forum & jus. Quas 
cunfta, non quidcm comi via, fed horridus, ac 
plerumque formidatus, rctinebat tamen, donec 
morte Drufi verterentur: nam dum fuperfuit, 
mansere ; quia Sejanus, incipiente adhuc poten- 
tia, bonis confiliis notefccre volebat; & ultor 
mctuebatur, non occultus odii, & crebro que- 
rens, " incolumi filio, adjutorem imperii alium 
** vocari : & quantum fuperelTe ut collcga dica-. 
*' tur ? Primas dominandi fpes in arduo : ubi fis 
*' ingreffus, adefiTc ftudia & miniftros : exftru<5ta 
•* jam, fponte prafefti, caftra ; datos iti mai\uiu 



Annalium Lib. IV. 205 

** milites : cerni efEgiem ejus in monimentis Cn. 
^* Pompeii : communes illi cum familia Drufonjm 
** fore nepotes : precandam poft hsec modeftiam, 
** ut contentus effet.*' Neque raro, neque apud 
paucos talia jaciebat : & fecreta quoque ejus, cor- 
rupta uxore, prodebantur. 

VIII. Igitur Sejanus maturandum ratus, deligit 
irenenum, quo paullatim inrepente, fortuitus mor- 
bus adfimularetur 2 id Drufo datum per Lygdum 
fpadonem, ut ofto poft annos cognitum eft. Ce- 
terum Tiberius per omnes valetudinis ejus dies, 
nullo metu, an ut firmitudinem animi oftentaret, 
eciam defunfto, necdum fepulto, curiam ingref- 
fus eft: confulefque, fede vulgari, per fpeciem 
mseftitiae fedentes, honoris locique admonuit ; & 
effufum in lacrimas fenatum, vifto gemitu, fimul 
oratione continui erexit. ** Non quidem fibi ig- 
** narum, poffe argui, quod tam recenti dolore 
** fubierit oculos fenatiis : vix propinquorum ad- 
'* loquia tolerari, vix diem afpici a plerifque lu- 
*^ gentium : neque illos imbecillitatis damnan- 
*^ dos ; fe tamen fortiora folatia e complexu rei- 
*^ publicffi petiviffe.'* Miferatufque " Auguftse 
** extremaih fenedtam, rudem adhuc nepotum, & 
** vergentem setatem fuam, ut Germanici liberi, 
** unica praefentium malorum levamenta, indu- 
*^ cerentur," petivit. Egrefli confules firmatos ad- 
loquio adolefcentulos, deduftofque ante Csefa- 



206 C. CORKELII TaCITI 

rcm (latuunt. Quibus adpreheniis, '* Patrcs con- 
** fcriptiy hos," inquity " orbatos parente, tra* 
** didi patruo ipforum, precatufque fum, quam- 
<^ quam effet illi propria foboles, ne fecus quam 
** fuum fanguinem foveret ac toUeret, (ibique & 
" pofteris conformaret. Erepto Drufo, preces ad 
^* vos converto, diifque & patrii coram obteftor, 
^* Augufti pronepotes, clariflimis majoribus geni- 
•* tos fufcipite, regite : vcftram meamque viccm 
•^ expletc. Hi vobis, Nero & Drufe, parentum 
*' loco : ita nati eftis, ut bona malaque veftra 
*^ ad rempublicam pertineant." 

IX. Magno ea fletu, & mox prccationibus 
fauftis audita ; ac, fi modum orationi pofuiflfet, 
mifericordia fui gloriaque animos audientium im- 
plcverat : ad vana & totiens inrifa revolutus, ** de 
" reddendi republica : utque confules, feu quis 
^* alius, regimen fufciperent,'* vero quoque & 
honefto fidem dempfit. Memoris Drufi eadem, 
qusB in Germanicum, decernuntur ; plerifque ad- 
ditis, ut ferme amat pofterior adulatio. Funus 
imaginum pompi maxime inluftre fuit, cum origo 
Julis gentis ^neas, omnefque Albanorum rcges, 
& conditor Urbis Romulus, poft Sabina nobilitas, 
Attus Claufus, cetersque Claudiorum efligies, 
longo ordine fpeftarentur. 

X. In tradekda morte Drufi, quse plurimis 
maximeque fidis audoribus memorata funt, retu- 



Annalium Lib. IV- 



107 



li : fed non omiferim eorumdem temporum ru- 
morem, validum adeo, ut nondum exolefcat. 

* Corrupti ad fcelus Livii, Sejanum Lygdi quo- 

* que fpadonis animum ftupro vinxiffe : quod is 
^ Lygdus astate atque forma carus domino, in- 
' terque primores miniftros erat : deinde, inter 
^ confcios ubi locus veneficii tempufque compo- 
' fita fint, eo audaciae provedum, ut verteret ; 
' & occulto indicio Drufum veneni in patrem ar- 

* guens, moneret Tiberium, vitandam potionem, 

* quse prima ei, apud filium epulanti, offerretur. 
' E^ fraude tum fenem, poftquam convivium 

* inierat, exceptum poculum Drufo tradidiffe ; 
' atque illo ignaro, & juveniliter hauriente, auc- 

* tam fufpicionem, tamquam metu & pudore, 
^ fibimet inrogaret mortem, quam patri ftrux- 
' erat." 

XI. Hjec vulgo jaftata, fuper id, quod nuUo 
auftore certo firmantur, prompte refutaveris. Quis 
enim mediocri prudentia, nedum Tiberius, tantis 
rebus exercitus, inaudito filio exitium offerret, 
idque fu^ manu, & nuUo ad paenitendum regreffu? 
Quin potius miniftrum veneni excruciaret, audo- 
rem exquireret ; infita denique, etiam in extra- 
heos, cunftatione & mora, adversum unicum, & 
nuUius ante flagitii compertum, uteretur. Sed 
quia Sejanus facinorum omnium repertor habeba- 
tur, ex nimia caritate in eum Casfaris, & cetero- 



208 C. CoRilELlI TaCITI 

rum in utrumque odio, quamvis fabulofa & im- 
mania credebantur : atrociore femper fama erga 
dominantium cxitus. Ordo alioqui fceleris per 
Apicatam Sejani proditus, tormentis Eudemi ac 
Lygdi patefaftus eft: neque quifquam fcriptor 
tam infenfus exftitit, ut Tiberio objeftaret, cum 
omnia alia conquirerent, intenderentque, Mihi 
tradendi arguendique rumoris caufa fuit, ut, cla- 
ro fub exemplo, falfas auditiones depellerem, pe- 
teremque ab iis, quorum in manus cura noftra 
venerit, ne divulgata atque incredibilia, avide 
accepta, veris, neque in miraculum corruptis, 
antehabeant. 

XII. Ceterum laudante filium pro roftris Ti- 
bcrio, fenatus populufque habitum ac voces do- 
lentum fimulatione magis quam libens induebat, 
domumque Germanici revirefcere occulti laetaban- 
tur. Quod principium favoris, & mater Agrip- 
pina, fpem male tegens, perniciem adceleravere. 
Nam Sejanus, ubi videt mortem Drufi inultam 
interfedoribus, fine mserore publico eflfe, ferox fce- 
lerum, & quia prima provenerant, volutare fecum, 
quonam modo Germanici liberos perverteret, quo- 
rum non dubia fucceflio : neque fpargi venenum 
in tres poterat, egregiS cuftodum fide, & pudici- 
tia Agrippinae impenetrabili* Igitur contumaci- 
a^Ti ejus infediari, vetus Auguftse odium, recen- 
tem Livise confcientiam cxagitare, ut ^'fuper- 



Annalium LiB. IV. 209 

*^ bam, fecunditate fubnixam, popularibus ftudiis 
*^ inhiare dominationi," apud Csefarem arguerent. 
Atque haec callidis criminatoribus : inter quos de- 
legerat Julium Poftumum, per adulterium Muti* 
liae PrifcsB inter intimos aviae, & confiliis fuis per- 
idoneum : quia Prifca, in animo Auguftse valida, 
anum, fuipte naturi potentiae anxiam, infociabi- 
km nurui efEciebat. Agrippinae quoque proxi- 
mi inliciebantur, pravis fermonibus tumidos fpi- 
ritus perftimulare. 

XIII. At TiBERius, nihil intermifsa rerum 
cura, negotia pro folatiis accipiens, jus civium, 
preces fociorum traftabat. Fadtaque, auftorc eo, 
fenatufconfulta, " ut civitati Cibyraticae apud 
^^ Afiam, jEgienfi apud Achaiam motu terrse 
*^ labefaftis, fubveniretur remiflione tributi in 
^^ triennium.'* Et Vibius Serenus, proconful ul- 
terioris Hifpaniae, de vi publici damnatus, ob 
atrocitatem morum, in infulam Amorgum de- 
portatur. Carfidius Sacerdos, reus, tamquam fru- 
mento hoftem Tacfarinatem juviffet, abfolvitur ; 
ejufdemque criminis C. Graccus. Hunc comi- 
tem exfilii admodum infantem, pater Sempronius 
in infulam Cercinam tulerat. IUic adultus inter 
extorres, & liberalium artium nefcios, mox per 
Africam ac Siciliam mutando fordidas merces fuf- 
tentabatur : nec tamen effugit magnae fortuna^ 
pericula. Ac ni JElius Laipia, 85 L. Apronius, 

P 



IIO C. CORNELII TaCITI 

qui Afncani obtinucrant, infontcm protcxiflent, 
claritudinc infauili gcncris, & patcrnis adveriis 
foret abftraftus. 

XIV. Is QjToojrE annus lcgationcs Grjecarum 
civitatum habuit, Samiis " Junonis," Cois "iEf- 
** culapii delubro, vctuftum afyli jus ut firmare- 
*' tur," petentibus. Samii dccrcto AmphiAyo- 
num nitebantur, quis praecipuum fuit rcrum om- 
^ium judicium, qui tempcftate Graeci, conditis 
per Afiam urbibus, ori maris poticbantur. Nc- 
que difpar apud Coos antiquitas; & accedebat 
meritum ex loco. Nam civcs Romanos tcmplo 
^fculapii induxerant, cum, julfu regis Mithri- 
datis, apud cundas ^&x infulas & urbes truci- 
darentur. Variis dehinc & faepius inritis praeto- 
rum queftibus, poftremo Casfar " de immodeftiS 
" hiftrionum'* retulit. " Multa ab iis in publi- 
^* cum fcditiose, foeda pcr domos tcntari: Qfcum 
^^ quondam ludicrum, leviffimae apud vulgum 
*' obledationis, eo flagitiorum & virium venifle, 
** ut audtoritatc patrum coercendum fit." Pulfi 
tum hiftriones Italia. 

XV. Idem annus alio quoque luftu Caefarcni 
adficit, alterum ex geminis Drufi liberis exftin- 
gucndo : nequc minus morte amici. Is fuit Ln- 
cilius Longus, omnium illi triftium laetorumque 
focius, unufque e fenatoribus Rhodii {ecefsCis 
CQme^* Ita, quamquam novo homini, ccnforium 



AnNALIUM LiB. IV. 211 

funus, effigiem apud forum Augufti, publica pe- 
cunii patres decrev^re; apud quos etiam tum 
cunAa traftabantur : adeo ut procurator Afise Lu- 
cilius Capito, accufante provinci&, caufam dix- 
erit, magna cum adfeveratione Principis, **non 
" fe jus nifi in fervitia, & pecunias familiares de- 
** diffe : quod fi vim praetoris ufurpaffet, mani- 
*^ bufque militum ufus foret, fpreta in eo man- 
'* data fua : audirent focios.*' Ita reus, cognito 
negotio, damnatur. Ob quam ultionem, & quia 
priore anno in C. Silanum vindicatum erat, de- 
crevere Afiae urbes *^ templum Tiberio matrique 
*^ eju», ac fenatui." Et permiffum ftatuere : 
cgitque Nero grates ei causa patribus atque avo, 
la&tas inter audientium adfeftiones, qui, recenti 
memoria Germanici, illum afpici, illum audiri 
rebantur : aderantque juveni modeftia, ac forma, 
principe viro digna, notis in eum Sejani odiis, 
ob periculum gratiora. 

XVI. SuB idem tempus " de ilamine Diali, 
^* in locum Servii Maluginenfis defunfti legendo, 
" fimul roganda nova lege,*' differuit Ca?far. 
" Nam patricios confarreatis parentibus genitos, 
" tres fimul nominaii, ex quis unus legeretur, 
" vetufto more ; neque adeffe, ut olim, eam co- 
*^ piam, omifsa confarreandi adfuetudine, aut 
** inter paucos retenta : plurefque ejus rei caufas" 
^dferebat ; " potifiimam, penes incuriam virorum 

P 2 



112 C CORNELII TaCITI 

*^ fcminarumquc. Accederc ipfius cserimonise 
** difficultatcs, quse confulto vitarcntur ; & quan- 
*^ do exirct c jure patrio, qui id flaminium apif- 
^^ cerctur, qusequc in manum flaminis conveni- 
*^ ret. Ita medcndum fenatAs decreto, aut lege ; 
*^ ficut Auguftus quaedam cx horridi iUa anti- 
^* quitate, ad prsefentem ufum flexifrct." Igitur 
traftatis religionibus, placitum ^^inftituto flami- 
*^ num nihil demutari :" fed lata lex, qua " fla- 
*^ minica Dialis facrorum causi in poteftate viri, 
** cctera promifcuo feminarum jure agcrct :'* & 
filius Malugincnfis patri fufffeftus. Utque glifce- 
rct dignatio facerdotum, atque ipfis promptior 
animus foret ad capeflendas caerimonias, dccre- 
tum ^^ CornclisB virgini, quae in locum Scantiae 
** capiebatur, LLS. xx ; & quotiens Augufta 
*' theatrum introiflet, ut fedes inter Veftalium 
" confideret." 

XVII. CoRNELio Cethcgo, Vifellio Varronc 
confulibus pontifices, corumque exemplo ceteri 
facerdotes, cum pro incolumitate Principis votJ^ 
fufciperent, Neronem quoque & Drufum iifdem 
diis commendav^re; non tam caritate juvenum, 
quam adulatione : quae moribus corruptis, per- 
inde anceps fi nuUa, & ubi nimia eft. Nam Ti- 
berius haud umquam domui Germanici mitis, 
tum vero " aequari adolefcentes fencftas fuae," 
impaticnter iadolujt: a^citofque pontifices per-- 



Annalium Lib. IV. ii^ 

cunftatus eft, ^* num id precibus AgrippinsB, 
*^ aut minis tribuiffent." Et illi quidem, quam- 
quam abnuerent, modice perftri6ti, (etenim pars 
magna e propinquis ipfius, aut primores civitatis 
erant :) ceterum in fenatu, oratione monuit in 
pofterum, *' ne quis mobiles adolefcentium ani-* 
** mos, praematuris honoribus ad fuperbiam ex- 
^^ toUeret.*' Inftabat quippe Sejanus, incufabat- 
que ^* diduftam civitatem, ut civili bello : effe 
^^ qui fe partium Agrippinae vocent : ac ni re- 
** fiftatur, fore plures : neque aliud glifcentis dif- 
^* cordisB remedium, quam fi unus alterve max* 
*' ime prompti fubverterentur." 

XVIII. QuA cAusA C. Silium, & Titium 
Sabinum, adgreditur : amicitia Germanici perni- 
ciofl utrique ; Silio &, quod ingentis exercitfts 
feptem per annos moderator, partifque apud Ger- 
maniam triumphalibus, Sacroviriani belli viftor, 
quanto majore mole procideret, plus formidinis 
in alios difpergebatur. Credebant pleriquc auftam 
offenfionem ipfius intemperantii, immodice jac- 
tantis, ** fuum militem in obfequio duraviffe, 
" cum alii ad feditiones prolaberentur : neque 
" manfurum Tiberio imperium, fi iis quoque le- 
'* gionibus cupido novandi fuiffet.** Deftrui 
per hsBC fortunam fuam Csefar, imparemque tanto 
merito rebatur. Nam beneficia eo ufque Iseta 

P3 



214 C. CoRK£LII TaCITI 

funt, dum videntur exfolvi poffc : ubi multiun 
antcvenere, pro gratii odium redditur, 

XIX. Erat uxor Silio Sofia Galla, caritatc 
AgrippinsB invifa Principi. Hos corripi, dilato 
ad tempus Sabino, placitum : immifTufque Varro 
conful, qui ^^paternas inimicitias" obtendens, 
odiis Sejani per dedecus fuum gratificabatur. Pre* 
cante reo, ^^ brevem moram, dum accufator con- 
** fulatu abiret," adverfatus eft Caefar : " folitum 
^* quippe magiftratibus, diem privatis diccre : 
^* nec infringendum confulis jus, cujus vigiliis 
*^ niteretur, ne quod refpublica detrimentum 
^* caperet.** Proprium id Tiberio fuit, fcelera 
nuper reperta prifcis verbis obtegere. Igitur mul- 
ti adfeveratione, quafi aut legibus cum Silio 
ageretur, aut Varro conful, aut illud refpuftica 
cflTet, coguntur patres ; filente reo, vel fi defen- 
fionem coeptaret, non occultante, cujus iri pre- 
mcretur. " Confcientia belli Sacrovir diu diffi- 
^^ mulatus, viftoria per avaritiam foedata, & uxor 
** Sofia" arguebantur : nec dubie repetundarum 
criminibus haerebant : fed cunfta quaeftione ma- 
jeftatis exercita ; & Silius imminentem damna- 
tionem voluntario fine prsevertit. 

XX. SwEviTUM tamen in bona, non ut fti- 
pendiariis pecuniae redderentur, quorum nemo 
repetebat : fed liberalitas Augufti avulfa, compu- 
tatis fingillatim quae fifco petebantur : ea prima 



Annalium LiB. IV. 215 

Tiberio erga pecuniam alienam diligentia foit. 
Sofia in cxfilium pellitur Afinii Galli fententi^, 
qui ** partem bonorum publicandam, pars ut li- 
^* beris relinqueretur," cenfuerat. Contra M. Le- 
pidus " quartam accufatoribus, fecundum neceffi- 
** tudinem legis, cetera liberis'* conceffit. Hunc 
ego Lepidum, temporibus illis, gravem & fapi- 
entcm virum fuiffe comperio. Nam pleraque ab 
fsBvis adulationibus aliorum, in melius flexit : ne- 
que tamen temperamenti egebat, cum aequabili 
audtoritate & gratii apud Tiberium viguerit. Unde 
dubitare cogor, fato & forte nafcendi, ut cetera, 
ita principum inclinatio in hos, offenfio in illos : 
an fit aliquid in noftris confiliis, liceatque inter 
abruptam contumaciam, & deforme obfequium, 
pergere iter ambitione ac periculis vacuum. At 
Meffalinus Cotta, haud minus claris majoribus, 
fed animo diverfus, cenfuit ** cavendum fenatuf- 
" confulto, ut quamquam infontes magiftratiis, 
*' & culpae aliensB nefcii, provincialibus uxorum 
** criminibus, perinde qukm fuis plefterentur.** 

XXI. AcTUM dehinc de Calpurnio Pifone, no- 
bili ac feroci viro. Is namque, ut retuli, ^^ ceffu- 
^* rum fe Urbe ob faftiones accufatorum," in fe- 
natu clamitaverat : & fpreta potentia Auguftse, 
trahere in jus Urgulaniam, domoque Principis ex- 
cire aufus erat. Quae in prsefens Tiberius civili- 
ter habuit : fed in animo revolvente iras, etiam fi 

P4 



2l6 C. CORNELII TaCITI 

impetus ofTenfionis languerat, memoria valebat : 
PifonemQ^Granius fecreti fermonis incufavit, ad- 
versum majeftatem habiti : adjeeitque ^* in domo 
*^ ejus venenum effe, eumque gladio accinftum 
*^ introire curiam." Quod, ut atrocius vero, tra- 
miffum: ceterorum, quse multa cumulabantur, 
receptus eft reus ; neque peraftus, ob mortem 
opportunam. Relatum & de Caffio Severo ex- 
fule, qui fordidae originis, maleficae vitae, fed o- 
randi validus, per immodicas inimicitias, ut judi- 
cio jurati fenatias Cretam amoveretur, elFecerat : 
atque illic eadem aftitando, recentia veteraquc 
odia advertit : bonifquc exutus, interdi<5to igni 
atque aqua, faxo Seriphio confenuit. 

XXII. Per idem tempus Plautius Silvanus, 
praetor, incertis caufis Aproniam conjugem in 
praeceps jecit ; traftufque ad Caefarem ab L. A- 
pronio focero, turbat^ mente refpondit, tamquam 
^^ ipfe fomno gravis, atque eo ignarus, & uxor 
^' fponte mortem fumpfiffet." Non cunftanter 
Tiberius pergit in domum, vifit cubiculum ; in 
quo reludantis & impulfa veftigia cernebantur. 
Refert ad fenatum, datifque judicibus, Urgula- 
nia, Silvani avia, pugionem nepoti mifit. Quod 
perinde creditum, quafi Principis monitu, ob ami- 
citiam Augufta* cum Urgulania. Reus, fruftra 
tentato ferro, venas pnebuit exfolvendas. Mox 
Numantina, prior uxor ejus, accufata ^^ injeciffe 



AnN AL lUM LlB. IV. 217 

*^ carminibus & veneficiis vecordiam marito,'* in- 
fons judicatur. 

XXIIL Is DEMUM annus populum Romanum 
longo adversiim Numidam Tacfarinatem bello 
abfolvit. Nam priores duces, ubi impetrando 
triumphalium infigni fuflicere res fiias crediderant, 
hofl:em omittebant : jamque tres laureatae in Urbe 
ftatuse; & adhuc raptabat Afiricam Tacfiirinas; 
auftus Maurorum auxiliis, qui Ptolemseo, Jubse 
filio, juventa incuriofo, libertos regios, & fervi- 
lia imperia bello mutaverant. Erat illi prsdarum 
receptor, ac focius populandi, rex Garamantum ; 
non ut cum exercitu incederet, fed miflis levibus 
copiis, quae ex longinquo in majus audiebantur : 
ips^ue c provincid, ut quis fortunse inops, mo- 
ribus turbidus, promptius ruebant, quia Caefar, 
poft res a Blaefo geftas, quafi nuUis jam in Afi"i- 
x:k hoftibus, reportari nonam legionem juflTerat : 
nec proconful ejus anni P. Dolabella retinere au- 
fus erat, juflSi Principis magis, quam incerta bel- 
li, metuens. 

XXIV. Igitur Tacfarinas, difpeifo rumore, 
^^ rem Romanam aliis quoque ab nationibus la- 
" cerari, eoque pauUatim Africa decedere, ac 
'^ poflTe reliquos circumveniri, fi cunfti, quibus 
^^ libertas fervitio potior, incubuifl^ent ;** auget 
vires, pofitifque caflxis, Thubufcum oppidum 
tircumfidet. At Dolabella, contradto quod erat 



\ 

\ 



Zi8 C. CoRNELit Taciti 

militum, terrore nominis Romani, & quia Nu« 
midae peditum aciem ferre nequeunt, primo ful 
inceflu folvit obfidium, locorumque opportuna 
permunivic : fimul principes Mufulanorum, de- 
fedionem cceptantes, fecuri percutit. Dein, quia 
pluribus adversum Tacfarinatem expeditionibus 
cognitum, non gravi, nec uno incurfu confec- 
tandum hoftem vagum ; excito cum popularibus 
rege Ptolemaeo, quatuor agmina parat, quae le- 
gatis aut tribunis data : & prsedatorias manus, 
dele6ti Maurorum duxere : ipfe confultor aderac 
omnibus. 

XXV. Nec multo poft adfcrtur, " Numidas 
*^ apud caftellum femirutum, ab ipfis quondam 
** incenfum, cui nomen Auzea, pofitis mapa- 
^* libus confediffe ; fifos loco, quia vaftis circum 
** faltibus claudebatur.** Tum expeditx cohortes 
alaeque, quam in partem ducerentur ignarae, ci- 
to agmine rapiuntur. Simulque coeptus dies, & 
concentu tubarum, ac truci clamore aderant femi- 
fomnos in barbaros : prajpeditis Numidarum c- 
quis, aut diverfos paftus pererrantibus. Ab Ro- 
manis confertus pedes, difpofitae turmac, cunfta 
proelio provifa : hoftibus contra omnium nefcii^, 
non arma, non ordo, non confilium, fed peco- 
rum modo, trahi, occidi, capi. Infenfus miles 
memoria laborum, & adversiim eludentes opta- 
tae totiens pugnae, fe quifque ultione & fan- 



AknaliumLib, IV. 219 

guine explebant. Differtur per manipulos, 
** Tacfarinatem omnes, notum tot proeliis, con^ 
*^ feftentur : non, nifi duce interfedto, requiem 
*^ belli fore." At ille, dejeAis circum ftipatori- 
bus, vinftoque jam filio, & efFufis undique Roma- 
nis, ruendo in tela, captivitatem haud inulta 
morte effugit. Ifque finis armis impofitus. 

XXVL DoLABELLi^: petenti abnuit trium- 
phalia Tiberius, Sejano tribuens, ne Blsefi avun- 
culi ejus laus obfolefceret. Sed neque Blsefus i* 
deo inluftrior, & huic negatus honor gloriam in- 
tendit. Quippe minore exercitu, infignes capti- 
vos, csedem ducis, bellique confefti famam de- 
portarat. Sequebantur & Garamantum legati, ra- 
ro in Urbc vifi, quos, Tacfarinate csefo, perculfa 
gens, nec culpae nefcia, ad fatisfaciendum populo 
Romano miferat. Cognitis dehinc Ptolemaei per 
id bellum ftudiis, repetitus ex vetufto mos, mif- 
fufque e fenatoribus, qui fcipionem eburnum, 
togam piftam, antiqua patrum munera, daret, 
^* regemque & focium atque amicum" appella- 
ret. 

XXVII. Eadem seftate, mota per Italiam fer- 
vilis belli femina fors oppreflit. Auftor tumul- 
tfts T. Curtifius, quondam prsetoriaB cohortis mi- 
les, primo coctibus clandeftinis, apud Brundifium 
& circumjefta oppida ; mox pofitis propalam li- 
bellis, ad libertatem vocabat agreftia per lon- 



220 C. C ORNELir TACITt 

ginquos faltus & ferocia fervitia; cum, velut 
munere deiim, tres biremes adpulere ad ufus com- 
meantium illo mari. Et erat iifdem regionibus 
Curtius Lupus, quseftor, cui provincia veterc ex 
more Calles evenerat. Is, difpofita clafliariorum 
copii, coeptantem cum maxime conjurationem 
disjecit. MiiTufque a Csefare propere Staius, tri- 
bunus, cum valida manu, ducem ipfum, & prox- 
imos audacisB in Urbem traxit, jam trepidam, ob 
multitudinem familiarum, quse glifcebat immen- 
sum, minore in dies plebe ingenua. 

XXVIII. IisDEM confulibus, miferiarum ac 
fsBvitisB exemplum atrox, reus pater, accufator fi- 
lius, (nomen utrique Vibius Serenus) in fenatum 
indufti funt : ab exfdio retraftus, inluvieque ac 
fqualore obfitus, & tum catena vinftus, perorante 
filio, pater. Paratus adolefcens mulris munditiis, 
alacri vultu, " ftruftas Principi infidias, mifibs in 
^* Galliam concitores belli," index idem & teftis 
dicebat ; adneftebatque, " Caecilium Cornutum, 
^* prsetorium, miniftravifle pecuniam :" qui tSBdio 
curarum, & quia periculum pro exitio habebatur, 
mortem in fe feftinavit. At contra reus, nihil 
infradto animo, obverfus in filium, quatere vin- 
cula, ** vocare ultores deos, ut fibi quidem red- 
*^ derent exfilium, ubi procul tali more ageret ; 
*^ filium autem quandoque fupplicia fequeren- 
" tur." Adfeverabatque " innocentem Comu- 



AnNALIUM LiB. IV. 221 

*^ tum, & falfa exterritum : idque facile intellec- 
*^ tu, fi proderentur alii : non enim fe caedem 
^^ Principis, & res novas, uno focio, cogitaffe.'* 

XXIX. TuM accufator " Cn. Lentulum, & 
** Seium Tuberonem,*' nominat : magno pudorc 
Csefaris, cum primores civitatis, intimi ipfius a- 
mici, Lentulus feneftutis extrema», Tubero de- 
fefto corpore, tumultfts hoftilis, & turbandse rei- 
publicse arcefferentur. Sed hi quidem ftatim ex- 
empti. In patrem, ex fervis quajfitum : & quasf- 
tio adverfa accufatori fuit : qui fcelere vecors, fi- 
mul vulgi rumore territus, " robur & faxum, 
** aut parricidarum pcenas" minitantium, ceflit 
Urbe : ac retradtus Ravenni, exfequi accufatio- 
nem adigitur ; non occultante Tiberio vetus odi- 
um, adversus exfulem Serenum. Nam poft dam- 
natum Libonem, miflis ad Cafarem literis expro- 
braverat, ** fuum tantum ftudium fine frudtu fu- 
** iffe : " addideratque qusedam contumacius, 
quam tutum apud aures fuperbas & offenfioni pro- 
niores. Ea Csefar odto poft annos retulit, medium 
tempus varie arguens ; etiam fi tormenta, pervi-r 
cacia fervorum, contra eveniffent. 

XXX. DiCTis dein fententiis, ^^ ut Serenus 
*^ more majorum puniretur," quo moUiret invi- 
diam, interceflit. Gallus Afinius, '* Gyaro aut 
** Donusi claudendum" cenfere : id quoque af- 
pernatus eft, " egenam aquas utramque infu-» 



22t C. CORKELII TacITI 

^* lam" refercns, *^ dandofq\ie vitae ufus, cui vita 
*' concederetur/* Ita Serenus Amorgum repor- 
tatur. Et quia Cornutus fu& manu ceciderat^ 
*^ aftum de praemiis accufatorum abolendis, fi 
** quis majeftatis poftulatus ante perfeftum judici- 
** um fe ipfe vita privaviflet :" ibaturque in eam 
fententiam, ni durius contraque morem fuum 
palam pro accufatoribus Csefar, ** inritas leges, 
*^ rempublicam in prsecipiti" conqueftus effet ; 
'^ fubverterent potius jura, quam cuftodes eorum 
" amoverent." Sic delatores, genus hominum 
publico exitio repertum, & poenis quidem num- 
quam fatis coercitum, per praemia eliciebantur. 

XXXI. His tam adfiduis, tamque masftis^ 
modica latitia interjicitur, quod C. Cominium, 
equitem Romanum, probrofi in fe carminis con- 
viftum, Caefar precibus fratris, qui fenator erat, 
concefiit. Quo magis mirum habebatur, gnarum 
meliorum, & quae fama clementiam fequere-. 
tur, trifliora malle ; neque enim focordia pecca- 
bat; nec occultum eft, quando ex veritate, 
quando adumbrati lastitia, &£ta imperatorum 
celebrentur : quin ipfe compofitus alias, & velut 
eluftantium verborum, folutius promptiufque 
eloquebatur, quotiens fubveniret. At P. Sui- 
lium, quajftorem quondam Germanici, cum Ita- 
lia arceretur, conviftus pecuniam ob rem judi- 
candam cepiffe, *' amovendum in infulam** 



Annalium Lib, IV. 223 

cenfuit; tantH contcntione animi, ut & jurando 
obftringeret, " e republica id effe/' Quod 
afperc acceptum ad praefens, mox in laudem 
vertit, regrdTo Suilio : quem vidit fequens atas 
praepotentem, venalem, & Claudii Principis ami- 
citi^ diu profpere, numquam bene ufum* Ea- 
dem poena in Catum Firmium fenatorem ftatui» 
tur, tamquam falfis majeftatis criminibus foro- 
rem petiviflct. Catus, ut retuli, Libonem inlex- 
erat infidiis, deinde indicio pcrculerat : ejus ope* 
rx memor Tibcrius, fed alia praetendens, exfilium 
deprecatus eft : quominus fenatu pelleretur, non 
obftitit. 

XXXII. PLERAoy E eorum quae retuli, qua^quc 
referam, parva forfitan, & levia memoratu videri, 
non nefcius fum : fed ncmo Annales noftros cum 
fcriptur^ eorum contenderit, qui veteres populi 
Romani res compofuSre. Ingentia illi bella, ex- 
pugnationes urbium, fufos captofque reges; aut, 
fi quando ad interna praeverterent, difcordias 
confulum adversum tribunos, agrarias frumenta- 
riafque leges, plebis & optimatium certamina, li-r 
bero egreffu memorabant. Nobis in arfto, & inr 
glorius labor. Immota quippe, aut modice la- 
ceflita pax, maefta? Urbis res, & Princeps profcr 
rendi imperii incuriofus erat. Non tamen fine 
ufu fuerit, introfpicere illa primo afpeftu levia, 
ex quis magnarum f^pe rcrum motus oriuntur. 



224 C. CORNELII TaCITI 

XXXIIL Nam cunftas nationes & urbes po- 
pulus, aut primores, aut finguli regunt : delefta 
ex his 8c confociata reipublicae forma, laudari fa« 
cili^s, qukm evenire ; vel fi evenit, haud diutur- 
na efTe poteft. Igitur ut olim, plebc valida, vel 
cum patres pollerent, nofcenda vulgi natura, & 
quibus modis temperanter haberetur ; fenatdifque 
& optimatium ingenia qui maxime perdidicerant, 
callidi temporum & fapientes credebantur : fic 
converfo ftatu, neque alii re Romana, quJlm fi 
unus imperitet^ hasc conquiri tradiquc in rem fue- 
rit : quia pauci prudentia, honefta ab deteriori- 
bus, utilia ab noxiis difcernunt ; plures, aliorum 
eve^itis docentur. Ceterum ut profutura, ita mi- 
nimum obleftationis adferunt : nam fitus gen- 
tium, varietates proeliorum, clari ducum exitus, 
retinent ac redintegrant legentium animum : nos 
faeva juffa, continuas accufationes, fallaces amici- 
tias, perniciem innocentium, & eafdem exitu cau- 
fas conjungimus ; obvia rerum fimilitudine, & 
fatietate. Tum quod andquis fcriptoribus raais 
obtredtator; neque refert cujufquam, Punicas 
Romanafve acies lastius extuleris : at multorum, 
qui,Tiberio regente, poenam vel infamiam fubiere, 
pofteri manent : utque familise ipfse jam exftindtse 
fint ; reperies qui ob fimilitudinem morum, aliena 
jnalefefta fibi objedtari putent : etiam ^loria ae 



Annalium Lib. IV. 225 

virtus infenfos habet, ut nimis ex propinquo di- 
verfa arguens. Sed ad inccepta redeo- 

XXXIV. CoRNELio Coffo, Afinio Agrippi 
Confulibus, Cremutius Cordus poftulatur, novo ac 
tunc primum audito crimine, quod, editis anna- 
libus, laudatoque M. Bruto, C. Caflium Romano^ 
rum tiltimum dixiffet. Accufabant Satrius Secun- 
dus, & Pinarius Natta, Sejani clientes : id perni- 
ciabile reo, & Caefar truci vultu defenfionem ac- 
cipiens : quam Cremutius, relinquendse vitse cer- 
tus, in hunc modum exorfus eft : *^ Verba mea, 
*^ patres confcripti, arguuntur : adeo fadtorum 
*^ innocens fum. Sed neque haec in Principem, 
** autPrincipis parentem, quos lex majeftatis am- 
^^ pleftitur : Brutum & Caffium laudaviffe dicor ; 
'* quorum res geftas ciim plurimi compofuerint, 
/^ nemo fine honore memoravit. Titus Livius, 
^* cloquentisB ac fidei praeclarus in primis, Cn. 
*^ Pompeium tantis laudibus tulit, ut Pompeianum 
^^ eum Auguftus appellaret : neque id amicitise 
** eorum offecit. Scipionem, Afranium,* hunc 
** ipfum Caffium, hunc Brutum, nufquam lairones 
** (^ parricidasy quse nunc vocabula imponuntur, 
** faepe ut infignes viros nominat. Afinii PoUionis 
*^ fcripta, egregiam eorumdem memoriam tra- 
^* dunt. Meffala Corvinus, imperatorcm fuum Caf^ 
^^fium prsedicabat : & uterque opibufque atque 
^^ bonoribus pennguere. Marci Ciceronis libro. 



2X6 C CoftNELIl TaCITI 

*^ quo Catonem caelo sequavit, quid aliud didbtor 
*^ Csefar, quam refcripti oratione^ vclut apud ju- 
*• dices refpondit ? Antonii epiftobe, Bruti concio- 
^^ nes, falfa quidem in Augufhun probra^ fed mul'' 
^' ta cum acerbitate habent : carmina Bibaculi &; 
^^ CatuUi^ referta contumeliis Cxfarum leguntur. 
** Sed ipfe divus Julius, ipfe divus Auguftus, & 
'^ tulere ifla, & reliqu^re ; haud &cil^ dixerim, 
^^ moderatione magis, an fapientia : namque fpre* 
^^ ta exolefcunt : fi irafcare, adgniu videntur." 

XXXV. " Non attingo Gra&cos, quorum non 
'^ modo libertas, etiam libido impunita : aut fi 
** quis advertit, diftis difta ultus eft, Sed max- 
** ime folutum, & finc obtreftatore foit, prodere 
** de iis quos mors odioaut gratiae exemiflet. Num 
** cum armatis Caffio & Bruto, ac Philippenfes 
^' campos obtinentibus, belli civilis caus4 popu- 
^^ lum per conciones incendo } An ilii quidem 
^^ fexagefimum ante annum perempti, quo modo 
^^ imaginibus fuis nofcuntur, quas ne viftor qui- 
*^ dem abolevit, fic partem memorias apud fcrip- 
** tores retinent ? Suum cuique decus pofteritas 
" rependit : nec deerunt, fi damnatio ingruit, qui 
** non modo Caffii & Bruti, fed etiam mcl memi- 
^* nerint." Egreffus dein fenatu, vitam abftinen* 
ti^ finivit : libros per aediles cremandos cenfu^re 
patres, fed manferunt occukati, & editi, Qud 
jnagis focordiam corum inridcrc libet, qui prse^ 



Annalium Lib. IV. 227 

fenti potentii, credunt exftingui poffe etiam fe- 
quentis «vi memoriam. Nam contra, punitis in- 
geniis, glifcit audtoritas : neque aliud extcrni re- 
ges, aut qui c&dem fsevitii ufi funt, nifi dedecus 
fibi, atque illis gloriam peperere. 

XXXVI. Ceterum poftulandis reis, tam con- 
tinuus annus fuit, ut feriarum Latinarum diebus, 
Praefeftum Urbis Drufum, aufpicandi gratid tri- 
bunal ingreffum, adierit Calpurnius Salvianus 
in Sex. Marium : quod a Csefare palam increpi- 
tum, caufa exfilii Salviano fuit. Objedta publice 
Cyzicenis " incuria caerimoniarum divi Augufti," 
additis ^^ violentiae criminibus adversum cives Ro- 
" manos :'* & amis^re libertatem, quam bello Mi- 
thridatis meruerant circumfefli, nec minvis fua 
conftantii, quam praefidio Luculli, pulfo rege. 
At Fonteius Capito, qui proconful Afiam curave- 
rat, abfolvitur, comperto fifta in eum crimina, 
per Vibium Serenum : neque tamen id Sereno 
noxa? fuit, quem odium publicum tutiorem fa- 
ciebat : narti ut quis diftriftior accufator, Velut 
facrofanftus erat: leves, ignobiles, poenis adfi- 
ciebantur. 

XXXVII. Per idem tempus Hifpania ulterior; 
miflis ad fenatum legatis, oravit, " ut exemplo 
** Afiae delubrum Tiberio matriquc ejus exftru- 
** eret:" qui occafione Casfar, validus alioqui 
fpemendis honoribus, & refpondendum ratus iis^ 



2Z8 C. CORNELII TaCITI 

quorum rumore arguebatur " in ambitioncm 
*^ flexiffe," hujufcemodi orationem coepit. ^'Scio, 
** patres confcripti, conftantiam meam a plerifque 
*^ defideratam, quod Afije civitatibus nuper idem 
** iftud petentibus, non fim adverfatus : ergo & 
** prioris filcntii dcfenfionem, & quid in fiiturum 
** ftatuerim, fimul aperiam. Cum divus Auguf- 
^^ tus, fibi atque Urbi Romae templum apud Per- 
^* gamum fifti non prohibuiffet ; qui omnia fada 
^* diftaquc ejus vice legis obfervem, placitum 
^* jam exemplum promptiiis fecutus fum, quia 
** cultui meo veneratio fenatus adjungebatur. Ce- 
** terum ut femel recepiffe, veniam habuerit ; ita 
" per omnes provincias cffigie numinum facrari, 
^* ambitiofum, fuperbum : & vancfcct Augufli 
" honor, fi promifcuis adulationibus vulgatyr.*' 

XXXVIII. ** Ego mc, patres confcripti, mor- 
^* talem effc, & hominum officia fungi, fatifque 
^* habere, fi locum principem impleam, & vos 
^* tcftor, & meminiffe pofteros volo : qui fatis 
^* fuperque memoriae mcie tribuent, ut majoribus 
^^ meis dignum, rcrum veftrarum providum, con- 
'* fl^ntem in pcriculis, offenfionum pro utilitate 
" publica non pavidum crcdant. Haec mihi in 
^* animis veftris templa, hae pulcherrima& effigics, 
^' & manfurae : nam quas faxo ftruuntur, fi judi- 
^* cium poftcrorum in odium vertit, pro fepulchris 
f* fpcrDuntur; Proinde focios, cives, S^ dcos ip-; 



Annalium Lib. IV. 229 

** (os precor : hos, ut mihi ad finem ufque vitae, 
" quietam & intelligentem humani divinique ju- 
** ris mentem duint ; illos, ut quandoque concef- 
** fero, cum laude & bonis recordationibus, fadta 
^* atque famam nominis mei profequantur/' Per- 
ftititque pofthac, fecretis etiam fermonibus, afper- 
nari talem fut cultum : quod alii " modeftiam," 
multi, ** quia difEderet," quidam, " ut degene- 
" ris animi," interpretabantur. " Optumos quippe 
" mortahum, altiffima cupere. Sic Herculem & 
" Liberum apud Graecos, Quirinum apud nos, 
^* deum numero additos. Melius Auguftum, qui 
** fperaverit. Cetera Principibus ftatim adefle : 
'* unum ihfatiabiliter parandum, profperam fut 
^' memoriam : nam contemptu famse, contemni 
" virtutes." 

XXXIX. At Sejanus nimia fortun^ focors, 
& muliebri infuper cupidine incenfus, promiffum 
matrimonium flagitante Livi^, componit ad Cafa- 
rem codicillos : moris quippe tum erat, quamquam 
praefentem, fcripto adire : ejus talis forma fuit. 
" Benevolentia patris Augufli, & mox pluribus 
" Tiberii judiciis, ita infueviflTe, ut fpes votaque 
*' fua non prius ad deos, quam ad Principum au- 
** res conferret. Neque fulgorcm honorum um-r 
" quarh precatum : excubias ac labores, ut unum 
** e miUtibus, pro incolumitate Imperatoris malle. 
'* Attamen, quod pulcherrimum, adeptum, ut 

CL3 



130 C CORNELII TacITI 

** conjunftione Csfaris dignus crederetur : hinc 
** initium fpei. Et quoniam audiveric Auguftum^ 
'* in conlocanda filia, nonnihil etiam de cquidbus 
*' Romanis confultaviffe : ita fi maritus Liviae 
'^ qusereretur, haberet in animo amicum, fol& ne- 
*' ceffitudinis glorii ufurum. Non enim exuere 
'* impofita munia: fatis seflimare^ firmari domum 
*' adversum iniquas Agrippinae offenfiones ; id- 
** que liberorum causa. Nam fibi multum fu- 
'* perque vita fore, quod tali cum Principe cx- 
« pleviffet.*' 

XL. Ap £A Tibcrius, laudati pietate Sejani, 
fuifque in eum beneficiis modice percurfis^ cum 
tempus tamquam ad integram confultationem pc- 
tiviffet, adjunxit. " Ceteris mortalibus in co ftarc 
*' confilia, quid fibi conducere putent : Princi- 
** pum diverfam effe fortem, quibus prsecipua 
** rerum ad famam dirigenda : ideo fe non illuc 
*^ decurrere, quod promptum refcriptu : poffc 
'* ipfam Liviam ftatuere, nubcndum poft Dru- 
" fum, an in penatibus iifdem tolerandum habc- 
*^ ret : effe iUi matrem & aviam, propiora con- 
*' filia : fimplicius afturum : de inimicitiis pri- 
** mum Agrippinae : quas longe acrius arfuras, 
^^ fi matrimonium Liviae, velut in partes, domum 
^^ Caefarum diftraxiffct : fic quoque crumperc ae- 
*' mulationem feminarum, eaque difcordii ne- 
" potes fuos convelli : quid fi intendatur ccrta- 



AWMALIUM LlB. IV. 231 

" mcn, tali conjugio ? Fallcris enim, Scjane, fi 
*^ te manfurum in eodem ordine putas, & Liviam, 
*^ qusB C. Gaefari, mox Drufo nupta fuerit, ci 
^^ mcnte afturam, ut cum equite Romano fenef- 
'^ cat. Ego ut finam, credifne pafluros, qui fra- 
^^ trcm ejus, qui patrem majorefque noftros, in 
*' fummis imperiis vid^re ? Vis tu quidem iftum 
*^ intra locum fiftere : fed illi magiftratus & pri- 
** mores qui, te invito, perrumpunt, omnibufquc 
^' de rebus confulunt, exceffiffe jam pridem eque- 
*' ftrc faftigium, longeque anteiffe patris mei ami- 
** citias, non occulti ferunt, perquc invidiam tul 
/^ me quoque incufant. At enim Auguftus fili- 
*^ am fuam equiti Romano tradere meditatus eft. 
** Mirum hercule, fi, cum in omnes curas diftra- 
^* heretur, immcnsumque attoUi provideret, quem 
** conjun6tione tali fupcr alios extuliffet, C. Pro- 
** culdum, & quofdam in fermonibus habuit, in- 
^^ figni tranquillitate vita, nuUis reipublica nego- 
" tiis pcrmixtos. Scd fi dubitationc Augufli mo- 
** vcmur; quanto validius eft quod M. Agrippa?, 
** mox mihi conlocavit ? Atque ego hac, pro 
** amicitii, non occultavi : ceterum neque tuis, 
<« neque Liviae deftinatis, adverfabor. Ipfe quid 
*^ intra animum volutaverim, quibus adhuc ne- 
'^ ceflitudinibus immifcere te mihi parem, omit- 
^^ tam ad praefens rcferre : id tantum aperiam, 
^' nihil cflie tam excdfum, quod non virtutes iftae, 
0.4 



23Z C. CORNELXI TaCITI 

'* tuufquc in me animus mereantur ; datoque 
** tcmpore, vel in fenatu, vel in concione non 
" reticcbo." 

XLI. RuRSUM Sejanus, non jam de matrimo- 
nio, fed altius mctucns, " tacita fufpicionum, 
** vulgi rumorem, ingruentem invidiam" dcprc- 
catur. Ac ne adfiduos in domum coetus arcendo, 
infringeret potentiam, aut receptando, £icultatem 
criminantibus prasberet ; huc flexit, ut Tiberium 
ad vitam procul Roma, amoenis locis degendam, 
impcUeret. Multa quippe providebat: fu^ in ma- 
nu aditus : literarumque magni cx parte fe arbi- 
trum fore, cum per milites commearent: mox 
Caefarem, vergcnte jam fcneai, fecretoque loci 
moUitum, munia imperii facilius tramifiurum : & 
minui fibi invidiam, adempta falutantum turbi ; 
fublatifque inanibus, vera potentia augere. Igi- 
tur pauUatim negotia Urbis, populi adcurfus, 
multitudinem adfluentium increpat, extoUens lau- 
dibus ^' quietem & folitudinem : quts abefie tae- 
'* dia & offenfiones, ac praecipua rcrum maxime 
** agitari." 

XLII. Ac FORTE habita per illos dies de Vod- 
eno Montano, celebris ingenii viro, cognitio, 
cundtantcm jam Tiberium perpulit, ut vitandos 
crederet patrum ccetus vocefque, quae plerumque 
verae & graves coram ingerebantur : nam, poflai- 
lato Votieno, ** ob contumelias in Caefarem dic- 



Annalium Lib. IV. 233 

*' tas/' teftis ^milius, e militaribus viris, dum 
ftudio probandi cunfta refert, & quamquam in- 
ter obftrepentes magna adfeveratione nititur, au* 
divit Tiberius probra, quis per occultum lacera- 
batur: adeoque perculfus eft, ut " fe vel ftatim, 
** vel in cognitione purgaturum" clamitaret ; pre- 
cibufque proximorum, adulatione omnium, agre 
componeret animum. Et Votienus quidem ma- 
jeftatis poenis adfeftus eft. Caefar objedlam fibi 
adversus reos inclementiam eo pervicaci^s am- 
plexus, Aquiliam, adulterii delatam, cum Vario 
Ligure, quamquam Lentulus Gatulicus, conful 
defignatus, lege Julii damnaffet, exfilio punivit : 
Apidiumque Merulam, ** quod in adla divi Au- 
** gufti non juraverat," albo fenatorio erafit. 

XLIII. AuDiTjE dehinc Laced«moniorum & 
Meffeniorum legationes; de jure templi Diana 
Limnatidis, *' quod fuis a majoribus, fu&que in 
** terra dicatum," Lacedaemonii firmabant anna- 
lium memoria, vatumque carminibus: "fedMa- 
** cedonis Philippi, cum quo beUaffent, armis a- 
** demptum, ac poft C. Csefaris & M. Antonii 
^* fententia redditum.'* Contra Meffenii, " ve- 
** terem inter Herculis pofteros divifionem Pelo- 
" ponnefi*' protul^re, " fuoque regi Dentheliatem 
*' agrum, in quo id delubrum, ceffiffe : moni- 
** mentaque ejus rei fculpta faxis, & aere prifco 
^* manere. Quod fi vatum, annalium ad tefti- 



^34 C. CoRKELii Taciti 

'^ monia vocentur^ plures fibi ac locupletiores ef- 
** fe : neque Philippum potentia^ fed ex vero fta- 
^^ tuifle : idem regis Antigoni^ idem imperatoris 
'^ Mummii judicium : fic Milefios^ permiflb pub- 
^* licc arbitrio^ poftremo Atidium Geminum, 
*' prsetorem Achais^ decrcviffe." Ita fecundum 
Meffenios datum. £t Segeftani, ^^ aedem Vene- 
^^ ris, montem apud Erycem, vetuftate dilapfam, 
*' reftaurari** poftulavfire : nota memorantes dc 
origine ejus^ & Ista Tiberio : fufeepit curam li* 
bens^ ut confanguineus. Tunc traftatse Maffili- 
enfium preces, probatumque P. Rutilii exem- 
plum : namque eum legibus pulfiim^ civem fibi 
Smyrnsei addiderant : . quo jure Vulcatius Mc^- 
chus, exful^ in Maflilienfes receptus^ bona fua 
reipublicas eorum, ut patrias reliquerat. 

XLIV. Obiere eo anno viri nobiles^ Ca. Ijen- 
tulus, & L. Domitius. Lentulo fuper confula- 
tum & triumphalia de Gstulis^ glorise fiierat be- 
ne tolerata paupertas, dein magnas opes innocen- 
ter parats & modefte habita^. Domitium deco- 
ravit pater, civili bello maris potens, donec An- 
tonii partibus, mox Caefaris mifceretur. Avus, 
Pharfalic& acie, pro optimatibus ceciderat: ipfe 
eleftus, cui minor Antonia, Odtavi^ genita, in 
matrimonium daretur. Poft, exercitu flumen 
Albim tranfcendit; longius penetrata GermaniS, 
quam quifquam priorum : eafque ob res infignia 



Annalium Lib. IV. 235 

triumphi adeptus eft. Obiit & L. Antonius, mul- 
ta claritudine generis, fed improfperS : nam pa- 
tre ejus, Julo Antonio, ob adulterium Juliae mor- 
te punito, hunc admodum adolefcentulum, foro- 
ris nepotem, fepofuit Auguftus in civitatem Maf- 
filienfem, ubi fpecie ftudiorum nomen cxfilii tege- 
retur. Habitiis tamen fupremis honor : oflSique 
tumulo Odtaviorum inlata, per decretum fenatiis. 
XLV. IisDEM confulibus, fecinus atrox, in ci- 
teriore Hifpania, admifiTum a quodam agrefte, 
nadonis Termeftina : is praetorem provinciae, L. 
Pifonem, pace incuriofum, ex improvifo in iti- 
nere adortus, uno vulnere in mortem adfecit : 
ac pernicitate equi profugus, poftquam faltuofbs 
locos atrigerat, dimiflTo equo, per dirupta & avia 
fequentes fruftratus eft : neque diu fefellit : nam 
prehenfo duftoque per proximos pagos equo, cu- 
jus foret cognitum : & repertus, cum tormentis 
edere confcios adigeretur, voce magna, fermone 
patrio, *^ fruftra fe interrogari*' clamitavit : ^^ ad- 
*^ fifterent focii ac fpedlarent : nuUam vim tan- 
'* tam doloris fore, ut veritatem eliceret." Idem- 
que cum poftero ad quaefitionem retraheretur, 
eo nifu proripuit fe cuftodibus, faxoque caput ad- 
flixit, ut ftatim exanimaretur. Sed Pifo Terme- 
ftinorum dolo caefus habetur : qui pecunias c 
publico interceptas, acrius, quam ut tolerarent 
barbari^ cogebat. 



136 C. CoRN£LII TACltl 

XLVi. Lentulo Gsetulico, C. Calvifio con* 
fulibuSy decreta triumphi infignia Poppseo Sabino^ 
contufis Thracum gcntibus, qui montium editis, 
inculti, atque eo ferocius agitabant. Caufa mo- 
tfts, fuper hominum ingenium, quod pati delec- 
tus, & validiffimum quemque militise noilrac dare 
afpcrnabantur ; ne regibus quidem par^re nifi ex 
libidine foliti ; aut, fi mitterent auxilia, fuos duc* 
tores prseficere, nec nifi adversum accolas Belli- 
gerare. Ac tum rumor incefferat fore, ut disjefti, 
aliifque nationibus permixti, diverfas in terras 
traherentur. Sed antequam arma inciperent, mi^ 
sere legatos, " amicitiam, obfequiumque" memo* 
raturos ; " & manfura haec, fi nuUo novo onere 
** tentarentur. Sin ut viclis fervitium indicere- 
*' tur ; effe fibi ferrum & juventutem, & promp- 
** tum libertati, aut ad mortem ammum." Si* 
mul caflella rupibus indita, conlatofque illuc pz* 
rentes & conjuges oftentabant, ^* bellumque im* 
*^ peditum, arduum, cruentum,** minitabantur, 

XLVII. At Sabinus (donec exercitus in u- 
num conduceret, datis mitibus refponfis) poft* 
quam Pomponius Labeo e Mcefi^ cum legione^ 
rex Rhcemetalces cum auxiliis popularium, qui 
fidem non mutaverant, ven^re, addita praefenti 
copia, ad hoftem pergit, compofitum jam per 
anguftias faltuum : quidam audentius apertis in 
coUibus vifebantur: quos dux Romanus acie 



Annalium Lib. IV. 237 

liiggreffus, haud agrc pepulit, fanguine barba- 
rorum modico, ob propinqua fufFugia, Mox 
caftris in loco communitis, valida manu montem 
occupat, anguftum, & aequali dorfo continuum uf- 
que ad proximum caftellum, quod magna vis 
armata, aut incondita, tuebatur : fimul in ferocif- 
fimos, qui ante vallum more gentis cum carmini* 
bus & tripudiis perfultabant, mittit deleftos fagit- 
tariorum. li dum eminus graffabantur, crebra & 
inulta vulnera feccre; propius incedent^s, erup- 
tione fubita turbati funt, receptique fubfidio Su- 
gambrae cohortis, quam Romanus promptam ad 
pericula, nec minus cantuum & armorum tumultu 
trucem, haud procul inftruxerat. 

XLVIII. Translata dehinc caftra hoftem 
propter, reliftis apud priora munimenta Thracif 
bus, quos nobis adfuiffe memoravi : iifque per- 
miffum " vaftar^, urere, trahere praedas, dum 
" populatio lucem intra fifteretur, noftemque in 
*' caftris tutam & vigilem capefferent:" id primd 
fervatum : mox verfi in luxum, & raptis opu- 
lcnti, omittere fl:ationes, lafcivi^ epularum, aut 
fomno & vino procumbere. Igitur hoftes, incu- 
ria eorum comperta, duo agmina parant : quo^ 
rum altero, populatores invaderentur ; alii caflxa 
Romana adpugnarent, non fpc capiendi, fed ut 
clamore, telis, fuo quifque periculo intentus, fo-« 
jiorcm altcrius proelii non accipcret : tcnebne in- 



138 C. CORNELII TaCITI 

fuper deledbe, augendam ad formidinem. Sed 
qui vallum legionum tentabant, facile pelluntur. 
Thracum auxilia, repentino incurfu territa^ cum 
pars munitionibus adjacerent, plures extra pala- 
rentur, tanto infenfius caefi, quanto *' perfugs & 
" proditores, ferre arma ad fuum patriaBquc fer- 
^^ vitium," incufabantur. 

XLIX. PosTERA die Sabinus exercitum squo 
loco oftendit, fi barbari, fucceffu nodis alacres, 
proelium auderent : & poftquam caftello, aut con- 
junftis tumulis non degrediebantur, obfidium coe- 
pit per praefidia, quae opportune jam muniebat : 
dein foffam loricamque contexens, quatuor millia 
pafiuum ambitu amplexus eft. Tum pauUatim, 
ut aquam pabulumque eriperet, contrahere clauf- 
tra arftaque circumdare : & ftruebatur agger, 
unde faxa, haftae, ignes propinquum jam in hof- 
tem jacerentur. Sed nihil asque, quam fitis, fati- 
gabat, cum ingens multitudo bellatorum, imbel- 
lium, uno reliquo fonte uterentur. Simul equi, 
armenta, ut mos barbaris, juxta claufa, egeftate 
pabuli exanimari : adjacere corpora hominum, 
quos vulnera, quos fitis peremerat : poUui cunfta 
fanie, odore, contadu. Rebufque turbatis, ma- 
lum extremum difcordia accefllit ; his deditio- 
nem, aliis mortem, & mutuos inter fe iftus paran- 
tibus : & erant, qui '* non inultum exitium, fed 



Akhalium Lib.IV. 239 

*^ cruptionem" fuaderent: neque ignobiles^ quatn^ 
vis diverfi fentendis. 

L^ Verum e ducibus, Dinis, proveftus fene£t4, 
& longo ufu vim atque clementiam Romanam e- 
doftus, *' ponenda arma, unum adfliftis id re- 
*' medium/* differebat. Primufque fe cum con* 
juge & liberis viftori permifit : fecuu «tate aut 
fexu imbecilli, & quibus major vitae, qukm glo- 
riae, cupido. At juventus Tarfam inter & Ture- 
fim diftrahebatur : utrique deftinatum cum liber- 
tate occidere : fed Tarfa *^ properum finem, ab* 
*' rumpendas pariter fpes ac metus" damitans, 
dedit exemplum, demiflb inpeftus ferro: necde- 
fu^re qui eodem modo oppeterent. Turefis fui 
cum manu nxxftem opperitur, haud nefcio duce 
noftro. Igitur firmatse ftationes denfioribus glo-r 
bis ; & ingruebat nox nimbo atrox, hoftifi^ue cla- 
more turbido, modo per vaftum filentium, incer- 
tos obfeflbres effecerat : cum Sabinus circumire, 
hortari, ^^ ne ad ambigua fonitAs, aut fimulatio- 
^^ nem quietis, cafum infidiantibus aperirent, fed 
^^ fua quifque munia fervarent immoti, telifque 
** non in falfum jaftis/' 

LL Interea barbari catervis decurrentes, nunc 
in vallum manualia faxa, prgeuflas fudes, decifa 
roborajacere: nunc virgulds, &craribus, &cor- 
poribus exanimis, complere foflTas: quidam, pon- 
tes & fcalas ante fabricati, inferre propugnaculis. 



24<) C. CORNELII TaCITI 

eaquc prenfarc, detraherc, & adversus refiftentes 
cominus niti. Miles contrk deturbare telis, pel- 
lere umbonibus, muralia pila, congeftas lapidum 
moles provolvere. His partae vidtoriae fpes, &, 
ii cedant, infignitius flagitium ; illis extrema jam 
(alus, & adfiftentes plerifique matres & conjuges, 
earumque lamenta addunt animos. Nox aliis in 
audaciam, aliis ad formidinem opportuna; incerti 
idus, vulnera improvifa ; fuorum atque hoftium 
ignoratio ; & montis anfraftu repercuflSe, velut a 
tergo, voces, adeo cunfta mifcuerant, ut qusedam 
munimenta Romani, quafi perrupta, omiferint. 
Neque tamen pervasere hoftes, nifi admodum 
pauci : ceteros, deleto promptiflimo quoque 
aut faucio, adpetente jam luce, trusere in fumma 
caftelli ; ubi tandem coafta deditio, & proxima 
fponte vicorum recepta : reliquis, quo minus vi 
aut obfidio fubigerentur, prasmatura montis Ha&- 
mi & faeva hiems fubvenit. 

LII. At RoMiS, commota Principis domo, ut 
feries futuri ia Agrippinam exitii inciperet, Clau- 
dia Pulchra fobrina ejus poftulatur, accufante Do- 
mitio Afro. Is recens prastura, modicus digna- 
tionis ; & quoquo facinore properus clarefcere, 
** crimen impudiciti», adulterum Furnium, ,ve- 
** neficia in Principem & devotiones" objedabat. 
Agrippina femper atrox, tum & periculo propin- 
quae accenfa, pergit ad Tiberium, ac forte facri- 



Annalium Lib. IV. 241 

ficantem patri reperit: quo initio invidiae, ^* Non 
** ejufdem*' ait " ma6lare divo Augufto viftimas, 
** & pofteros ejus infeftari : non in effigies mutas 
** divinum fpiritum transflifum ; fed imaginem 
'* veram, caelefti fanguine ortam, intelligere dif- 
" crimen, fufcipere fordes. Fruftra Pulchram 
^' prafcribi, cui fola exitii caufa fit, quod Agrip- 
" pinam ftulte prorfus ad cultum delegerit, oblita 
** Sofiae ob eadem adfliftae." Audita hasc ra- 
ram occulti peftoris. vocem elicuere, correptam*- 
que Graco verfu admonuit : ideo Udi^ quia non- 
regnaret. Pulchra & Furnius damnantur. Afer, 
primoribus oratorum additus, divulgato ingenio, 
& fecuta adfeveratione Csefaris, qua " fuo jure di- 
** fertum" eum appellavit: mox capeflendis accu- 
fetionibus, aut rcos tutando, profperiore eloquen- 
tiae quam morum fama fuit: ni(i quod a^tas ex- 
trema multum etiam eloquentiae dempfit, dum 
fefsa mente retinet filentii impatientiam. 

LIII. At Agrippina, pervicax irae, & morbo 
corporis implicata, cum viferet eam Ca^far, pro- 
fufis diu ac per filentium lacrimis, mox invidiam 
& preces orditur: ** fubveniret folitudini, daret 
** maritum : habilem adhuc juventam fibi ; neque 
*' aliud probis, quam ex matrimonio folatium : 
*' efle in civitate, qui Germanici conjugem, ac 
** liberos ejus recipere dignarentur." Sed Caefar, 
non ignarus quantum ex republica peteretur ; ne 

R 



242 C. CORNELII TaCITI 

tamen offenfionis aut metfts manifeftus forct, finfc 
refponfo, quamquam inftantem, reliquit. Id ego 
a fcriptoribus annalium non traditum, repcri in 
commentariis Agrippinae, filiae: quae Neronis, 
Principis, mater, vitam fuam & cafus fuorum 
pofteris memoravit. 

LIV. Ceterum Sejanus maerentem & impro- 
vidam altius perculit: immiffis, qui pcr fpcciem 
amicitisB monerent, " paratum ei venenum, vi- 
** tandas foceri epulas." Atque illa, fimula- 
tionum nefcia, cum propter difcumberct, non 
vultu aut fermone fledi, nuUos attingere cibos; 
donec advertit Tiberius, forte, an quia audiverat f 
idque quo acrius experiretur, poma ut erant ad- 
pofita laudans, nurui fud manu tradidit. Aufta 
ex eo fufpicio Agrippinae, & intafta ore, fervis 
tramifit : nec tamen Tiberii vox coram fecuta, 
fed obverfus ad matrem, " non mirum," ait, 
'* fi quid feverius in eam ftatuiffet, a qui vene- 
** ficii infimularetur.*' Inde rumor, " parari exi- 
** tium : neque id Imperatorcm palam audere, fe- 
** cretum ad perpetrandum quari." 

LV. Sed C/ESAKy quo famam averteret, adeffe 
frequens fenatui, legatofque Afiae, ambigentes 
" quanam in civitate templum ftatueretur," plures 
pcr dies audivit. Undecim urbes certabant, pari 
ambitione, viribus diverfae: neque multum inter 
fe diftantia memorabant, " de vctuftate generis. 



Annalium Lib. IV. 243 

'^ ftudio in populum Romanum, pcr bella Perfi & 
** Ariftonici aliorumque regum." Verum Hy- 
psepeni, Trallianique, Laodiccnis & Magneribus 
(imul, tramifli, ut parum validi. Ne Ilienfes 
quidem, cum " parentem urbis Rom® Tro- 
** jam" referrent, nifi anriquitatis gloria poUebant. 
PauUum addubitatum, quod Halicarnaffii " mille 
** & ducentos per annos nuUo motu terrae nuta- 
** vifTe fedes fuas, vivoque in faxo fundamenta 
^* templi" adfeveraverant. Pergamenos (eo ipfo 
nitebantur) asde Augufto ibi fita, fatis adeptos 
creditum. Ephefii, Milefiique, hi ApoUinis, illi 
Dians cserimoni^ occupavifTe civitates vifi. Ita 
Sardianos inter, Smyrnaeofque delibcratum. Sar- 
diani decretum EtrurisB recitavere, ut confan- 
guinei: nam *^ Tyrrhenum Lydumque Atye rege 
** genitos, ob multitudinem divififfe gentem: 
*' Lydum patriis in terris refediffe ; Tyrrheno 
*' datum, novas ut conderet fedes. Et ducum e 
^' nominibus indita vocabula, illis per Afiam, his 
^* in Italia: au6tamque adhuc Lydorum opulen- 
'* tiam, miffis in Graeciam populis, cui mox a 
^* Pelope nomen:*' fimul ^* literas imperatorum, 
'* & idta nobifcum focdera bello Macedonum, 
" ubertatemque fluminum fuorum, tempericm 
^* cseli, ac dites circum terras" memorabant. 

LVI. At SMYRNiEi, repetita vetuftate, " feu 
'* Tantalus Jove ortus illos, five Thefcus divini 
R 2 



244 C. CORKELII TaCITI 

** & ipfe (lirpc, five una Amazonum condidiffet," 
tranfcendere ad ea, quis maxime fidebant in po- 
pulum Romanum officiis, mifsa navali copii, non 
modo externa ad belia, fed quae in Italia tolera- 
bantur : " feque primos templum urbis Roma* 
" ftatuifle, M. Porcio confule; magnis quidem 
^*jam Romani populi rebus; nondum tamen ad 
** fummum elatis, ftante adhuc Punica urbe, & 
*' validis per Afiam rcgibus." Simul " L. Sul- 
^* lam teftem" adferebant, " graviffimo in difcri- 
^* mine exercitus ob afperitatem hiemis, & pe- 
** nuriam veftis, cum id Smyrnam in concionem 
*' nuntiatum foret, omnes, qui adftabant, de- 
** traxiffe corpori tegmina, noftrifque legionibus 
" mififfe." Ita rogati fententiam patres, Smyr- 
naeos praetulere : cenfuitque Vibius Marfus, " ut 
" M. Lepido, cui ea provincia obvenerat, fuper 
** numerum legaretur, qui templi curam fufci- 
** peret :" & quia Lepidus ipfe deligere per mo- 
deftiam abnuebat, Valerius Nafo, e praetoriis, 
forte miffus eft. 

LVII. Inter quae, diu meditato, prolatoque 
faepius confilio, tandem Caefar iit Campaniam, 
fpecie dedicandi templa apud Capuam Jovi, apud 
Nolam Augufto, fed certus procul Urbe degere. 
Caufam abfccfsus, quamquam fecutus plurimos 
audorum ad Sejani artes retuli, quia tamen, cade 
ejus patrata, fex poftea annos pari fecreto con- 



Annalium Lib. IV. 245 

junxit, plerumquc permoveor, num ad ipfum 
referri verius fit, faevitiam ac libidinem, cum 
faftis promeret, locis occultantem. Erant qui 
crederent, in fenedtute corporis quoque habitum 
pudori fuiffe : quippe illi praegracUis & incurva 
prbceritas, nudus capillo vertex, ulcerofa facies, 
ac plerumque medicaminibus interftinfta : & Rho- 
di fecreto, vitare coctus, recondere voluptates in- 
fu^rat. Traditur etiam matris impotenti^ ex- 
trufum, quam dominationis fociam afpernabatur, 
neque depellere poterat, cum dominationem ip- 
fam donum ejus accepiffet. Nam dubitaverat 
Auguftus Germanicum fororis nepotem, & cunc- 
tis laudatum, rei Romanae imponere: fed pre- 
cibus uxoris evidtus, Tiberio Germanicum, fibi 
Tiberium adfcivit. Idque Augufla exprobrabat, 
repofcebat. 

LVIII. Profectio arfto comitatu fuit: unus 
fenator confulatu funitus, Cocceius Nerva, cui 
legum peritia ; eques Romanus, praeter Sejanum, 
ex inluftribus Curtius Atticus : ceteri liberalibus 
ftudiis praditi, ferme Grseci, quorum fermonibus 
leyaretur. Ferebant periti cseleftium, " iis mo- 
'* tibus fiderum exceffiffe Roma Tiberium, ut 
** reditus illi negaretur :" unde exitii caufa mul- 
tis fuit, properum finem vitse conjeftantibus, vul- 
gantibufque : neque enim tam incredibilem cafum 
providebant, ut undecim per annos libens pa-» 

R3 



146 C. CORNELII TaCITI 

tri& carerct. Mox patuit breve confinium arris, 
& falfi; veraque quam obfcuris tegerentur : nam 
in Urbem non regreffunim, haud forte diftum : 
ceterorum nefcii egere, cum propinquo rure, aut 
litore, & fsepe moenia Urbis adfidens, extre- 
mam feneftam compleverit. 

LIX. Ac FORTE illis diebus oblatum Caefari 
anceps periculum, auxit vana rumoris : praebu- 
itque ipfi materiem, cur amicitise conftanriaque 
Sejani magis fideret. Vefcebantur in villS, cui 
vocabulum Spelunc<ey mare Amuclanum inter Fun- 
danofque montes, nativo in fpecu : ejus os, lapfis 
repente faxis, obruit quofdam miniftros: hinc 
metus in omnes, & fuga eorum, qui convivium 
celebrabant. Sejanus genu, vultuque, & mani- 
bus fuper Caefarem fufpenfus, oppofuit fefe inci- 
dentibus : atque habitu tali repertus eft a militi- 
bus, qui fubfidio venerant. Major ex eo; & 
quamquam exitiofa fuaderet, ut . non fui anxius, 
cum fide audiebatur. Adfimulabatque judicis 
partes adversus Germanici ftirpem, fubdiris qui 
accufatorum nomina fuftinerent, maximeque in- 
feftarentur Neronem, proximum fucceffioni, & 
quamquam modefti juvent^, plerumque tamen 
quid in praefentiarum conduceret oblitum; dum a 
libertis & clientibus, apifcendse potentiae properis, 
cxftimulatur, " ut eredum & fidentem animi 
** oftenderet : velle id populum Romanum ; cu- 



A N N A L I U M L I B. IV. 247 

^^ perc exercitus : neque aufurum contra Sejanum, 
'* qui nunc patientiam fenis, & fegnitiam juvenis 
"juxta infultet." 

LX. Hmc atque talia audienti, nihil quidera 
pravae cogitationis, fed interdum voces procede- 
bant contumaces, & inconfulta ; quas adpofiti 
cuftodes exceptas auftafque cum deferrent, neque 
Neroni defendere daretur, diverfse infuper folli- 
citudinum formse oriebantur. Nam alius occur- 
fum ejus vitare : quidam, falutatione reddita, fta- 
tim averti : plerique inceptum fermonem abrum- 
pere; infiftentibus contra inridentibufque, qui 
Sejano fautores aderant. Enimvero Tiberius tor- 
vus, aut falsum renidens vultu ; feu loqueretur, 
feu taceret juvenis, crimen ex filentio, ex voce : 
nc nox quidem fecura, cum uxor vigilias, fom- 
nos, fufpiria matri Liviae, atque illa Sejano pate- 
faceret: qui fratrem quoque Neronis Drufum 
traxit in partes, fpe objefta principis loci, fi prio- 
rem setate & jam labefaftum demoviffet. Atrox 
Drufi ingenium, fuper cupidinem potentias, & 
folita fratribus odia, accendebatur invidii : quod 
mater Agrippina promptior Neroni erat : neque 
tamcn Sejanus ita Drufum fovebat, ut non in eum 
quoque femina fiituri exitii meditaretur; gnarus 
prseferocem, & infidiis magis opportunum. 

LXI. FiNE anni excefliere infignes viri, Afinius 
Agrippa, claris majoribus quam vetuftis, vitaque 

R4 



ZJ\Z C. CORNELII TacITI 

non degener; & (^Haterius familia fenatoriS, 
cloquentia?, quoad vixit, celebratae: monimenta 
ingenii ejus haud perinde retinentur. Scilicet im- 
petu magis, quam cura vigebat : utque aliorum 
meditatio & labor in pofterum valefcit; fic Ha- 
terii canorum illud & profluens^ cum ipfo fimul 
cxflinAum eft. 

LXII. M. LiciKio, L. Calpumio confulibus, 
ingentium bellorum cladem aequavit malum im- 
provifum: ejus initium fimul & finis exftitit. 
Nam coepto apud Fidenas amphitheatro, Atilius 
quidam libertini generis, quo fpeftaculum gladia- 
tonim celebraret, neque fundamenta per folidum 
fubdidit, neque firmis nexibus ligneam compagem 
fuperftruxit : ut qui non abundantia pecunise, nec 
municipali ambitione, fed in fordida mercede id 
negotium quaBfiviffet. Adfluxere avidi talium, 
imperitante Tiberio procul voluptatibus habiti, 
virile ac muliebre fecus, omnis aetas, ob propin- 
quitatem loci effufius: unde gravior peflis fuit, 
conferti mole, dein convulsd, dum ruit intus, aut 
in exteriora effundit\ir : immenfamque vim mor- 
talium, fpedlaculo intentos, aut qui circum adfta- 
bant, prsBceps trahit, atque operit. Et illi qui- 
dem quos principium ftragis in mortem adflix- 
erat, ut rali forte, cruciatum effugere. Miferandj 
magis, quos, abrupti parte corporis, nondum 
yita deferuerat; qui per diera vifu, per nod^m 



Annalium Lib. IV. 249 

ululatibus & gemitu, conjuges aut liberos nofce- 
bant, Jam ccteri fama exciti, hic fratrem> pro- 
pinquum ille, alius parentes lamentari : etiam 
quorum diversa de causa amici aut neceflarii abe- 
rant, pavere tamen ; neque dum comperto, quos 
illa vis perculiffet, latior ex incerto metus. 

LXIII. Ut ccepere dimoveri obruta; con- 
curfus ad exanimos, compleftentium, ofculanti- 
um : & faepe certamen, fi confufior facies, & par 
forma, aut aetas, errorem adgnofcentibus fecerat. 
Quinquaginta hominum millia, eo cafu debilitata, 
vel obtrita funt. Cautumque in pofterum fena- 
tufconfulto, " ne quis gladiatorium munus ede- 
^^ ret, cui minor quadringentorum millium res ; 
^* neve amphitheatrum imponeretur, nifi folo fir- 
** mitatis fpeftatse.*' Atilius in exfilium aftus 
eft. Ceterum fub recentem cladem patuere pro- 
cerum domus, fomenta, & medici paflim praebiti : 
fuitque Urbs per illos dies, quamquam msefta fa- 
cie, veterum inftitutis fimilis, qui magna poft 
proelia faucios largitione, & cura fuftentabant. 

LXIV. NoNDUM ea clades exoleverat, cum ig- 
nis violentia Urbem ultra folitum adfecit, deufto 
monte Cselio : " feralemque ' annum" ferebant, 
*' & ominibus adverfis fufceptum Principi confili- 
^* um abfentisB," qui mos vulgo, fortuita ad cul- 
pam trahentes, ni Csefar obviam iffet, tribuendo 
pccunias cx modo detrimenti. Aftseque ei grates. 



1^0 C. CoRN£LII TaCITI 

apiid fenatum ab inluftribus^ famaque apud po- 
pulum^ quia fine ambicione, aut proximorum prc- 
cibus, ignotos etiam, & ultro accitos^ munificen- 
ti& juverat. Adduntur fententise, ut mons Caelius in 
pofterum Auguftus appellaretur : quando cunftis 
circum flagrantibus, fola Tiberii effigies fita in 
domo Junii fenatoris inviolata manfiflet. ** Eve- 
** nifle id olim CUudiae Quinfta, ejufque ftatu- 
** am vim ignium bis elapfam, majores apud se- 
'* dem Matris deiim confecravifle : fanftos ac- 
** ceptofque numinibus Claudios : & augendam 
^* cserimoniam loco, in quo tantum in Principem 
^^ honorem dii oftenderint/* 

LXV. Haud fuerit abfurdum tradcre, mon- 
tem eum antiquitus ^ierquftulanutn cognomenta 
fuiflTe, quod talis filvse frequens, fecundufquc 
crat : mox Qelium appellitatum a Caele VibennS, 
qui dux gentis Etrufcx, cum auxilium ad bella 
dudlaviflet, fedem eam acceperat a Tarquinio 
Prifco, feu quis alius regum dedit : nam fcripto- 
res in eo diflentiunt : cetera non ambigua funt, 
magnas eas copias per plana etiam ac foro pro- 
pinqua habitaviflc, unde Tufcum vicum c vocabulo 
advenarum diftum. 

L.XVI. Sed ut ftudia procerum, & largitio 
principis, adversum cafum folatium tulerant; 
ita accufatorum major in dies & infeftior vis finc 
levamento graflabatur: corripucratquc Varum 



Annaliitm Lib. IV. 451 

Quinftilium, divitem, & Casfari propinquum, Do- 
mitius Afer, Claudise Pulchrae, matris ejus, con- 
demnator; nullo mirante, quod diu egens, & 
parto nuper prsemio male ufus, plura ad flagitia 
accingeretur. Publium Dolabellam focium de- 
lationis exftitifTe, miraculo erat, quia claris majo- 
ribus, & Varo connexus, fuam ipfe nobilitatem, 
fuum fanguinem perditum ibat. Reftitittamen 
fenatus, & ** opperiendum Imperatorem*' cen- 
fuit : quod unum, urgentium malorum fuffugium 
in tempus erat. 

LXVIL At C^sar dedicatis per Campaniam 
templis, quamquam edifto monuiffet, " ne quis 
*' quietcm ejus inrumperct,** concurfufque oppi- 
danorum difpofito milite prohiberentur ; perofus 
tamen municipia, & colonias, omniaque in conti- 
nenti fita, Capreas fe in infulam abdidit, trium 
millium freto ab extremis Surrentini promontorii 
disjunftam. Solitudinem cjus placuifle maxime 
crediderim, quoniam importuofum circa mare, & 
vix modicis navigiis pauca fubfidia; neque adpule- 
rit quifquam, nifi gnaro cuftode : caeli temperies 
hieme mitis, objeftu montis, quo fava ventorum. 
arcentur : seftas in Favonium obverfa, & aperto 
circiim pelago peramoena; profpeftabatque pul- 
cherrimum finum, antequam Vefuvius mons ar- 
defcens faciem loci vertcret. Gnecos ea tenuiffe, 
Caprcafque Tclcbois habitatas, fama tradit. Sed 



25^ C. CORNELII TacITI 

tum Tiberius duodecini villarum nominibus, & 
molibus infederat ; quanto intentus olim publicas 
ad curas, tanto occultos in luxus, & malum oti- 
um refolutus. Manebat quippe fufpicionum & 
credendi temeritas, quam Sejanus augere etiam 
in Urbe fuetus, acrius turbabat, non jam occultis 
adversum Agrippinam & Neronem infidiis. Quis 
additus miles, nuntios, introitus, aperta, fecreta, 
velut in annales referebat : ultroque ftruebantur, 
qui monerent " perfugere ad Germania exerci- 
** tus, vel celeberrimo fori effigiem divi Augufti 
*^ ampleAi, populumque ac fcnatum auxilio vo- 
** care.'* Eaque fpreta ab illis, velut pararent, 
objiciebantur. 

LXVIII. JuNio Silano & Silio Nerva confuli- 
bus, foedum anni principium inceflit, tradto in car- 
cercm inluftri equite Romano, Titio Sabino, ob 
amicitiam Germanici : neque enim omiferat con- 
jugem, liberofque ejus percolere, feftator domi, 
comes in publico, poft tot clientes unus ; eoque 
apud bonos laudatus, & gravis iniquis. Hunc 
Latinius Latiaris, Porcius Cato, Petitius Rufus, 
M. Opfius, praetura funfti, adgrediuntur, cupidine 
confulatus ; ad quem non nifi per Sejanum adi- 
rus : neque Sejani voluntas, nifi fcelere qusereba- 
tur. Compofitum inter ipfos, ut Latiaris, qui mo- 
dico ufu Sabinum contingebat, ftrueret dolum, 
ceteri teftes adeffent : deinde accufauonem inci- 



A N N A L I U M L I B. IV. 253 

perent. Igitur Latiaris jacere fortuitos primum 
fermones : mox laudare conftantiam, " quod 
*' non, ut ceteri, florentis domiis amicus, adflic- 
*^ tam deferuiflet :" fimul honora de Germanico, 
Agrippinam miferans, difl^erebat. Et poftquam 
Sabinus, ut funt moUes in calamitate mortalium 
animi, effudit lacrimas, junxit queftus; audentiui 
jam onerat Sejanum, faevitiam, fuperbiam, fpes 
ejus : ne in Tiberium quidem convicio abflinet. 
lique fermones, tamquam vetita mifcuiflent, fpe- 
ciem arftse amicitiae facere. Ac jam ultro Sabi- 
nus quserere Latiarem, ventitare domum, dolores 
fuos, quafi ad fidiflimum, deferre. 

LXIX. CoNSULTANT quos memoravi, quonam 
modo ea plurium auditu acciperentur : nam loco, 
ia quem coibatur, fervanda folitudinis facies ; & 
•fi pone fores adfifterent, metus visfls, fonitus, aut 
forte ortaj fufpicionis erat. Teftum inter & la- 
quearia, tres fenatores, haud minus turpi latebra, 
quam deteftanda fraude, fefe abftrudunt ; fora- 
minibus & rimis aurem admovent. Interea La- 
tiaris repertum in publico Sabinum, velut recens 
cognita narraturus, domum & in cubiculum tra- 
hit : praeteritaque & inflantia, quorum aflatim co- 
pia, ac novos terrores cumulat. Eadem ille, & 
diutius ; quanto maefta, ubi femel prorupere, dif- 
ficilius reticentur. Properata inde accufatio, mif- 
fifque ad Csefarem hteris, ordinem fraudis, fuum- 



254 C. CorneliiTaciti 

que ipfi dedecus narravere. Non alias magis an- 
xia & pavens civitas, egens adversum projcimos ; 
congreffus, conloquia, notae ignotaeque aures vi- 
tari : etiam muta atque inanima, tedum & pa* 
rietes circumfpeftabantur. 

LXX. Sed Csfar foUemnia incipientis anni, 
Kalendis Januariis, epiftoli precatus; vertit in 
Sabinum, *^ corruptos quofdam libertorum, & 
** petitum fe** arguens, ultionemque haud obfcure 
pofcebat : nec mora, quin decerneretur : & tra- 
hebatur damnatus, quantum, obdufti vefte, & 
adftridis faucibus, niti poterat, clamitans, '^ Sic 
** inchoari annum, has Sejano viftimas cadere :'* 
quo intendiffet oculos, quo verba acciderent, fu- 
ga, vaftitas : deferi icinera, fora : & quidam rc- 
grediebantur, oftentabantque fe rurfum, id ipfum 
paventes, quod timuiffent. " Quem enim diem 
^* vacuum poena, ubi inter facra & vota, quo tem- 
" pore verbis etiam profanis abftineri mos effet, 
** vincla & laqueus inducantur ? Non impruden- 
** tem Tiberium tantam invidiam adiiffe : quaefi- 
** tum meditatumque, ne quid impedire creda- 
** tur, quominus novi magiftratus, quomodo de- 
** lubra & altaria, fic carcerem recludant.'* Se- 
cutsB infuper literae, grates agentis, " quod ho- 
** minem infenfum reipublica puniviffent :" ad- 
jefto, ^* trepidam fibi vitam, fufpedtas inimicorum 
^* infidias," nullo nominatim compellato : neque 



Annalium Lib. IV. ^55 

tamen dubitabatnr in Neronem & Agrippinam 
intendi. 

L.XXL Ni MiHi deftinatum foret, fuum quse- 
que in annum referre, avebat animus anteire, fta- 
timque memorare exitus, quos Latinius atque Op- 
fms, ceterique flagitii ejus repertores habu^re, 
non modo poftquam C. Caefar rerum potitus eft, 
fed incolumi Tiberio: qui fcelerum miniflros, 
ut perverti ab aliis nolebat, ita plerumque fatia- 
tus, & oblatis in eamdem operam recentibus, ve- 
teres & prsegraves adflixit : verum has atque alias 
fontium poenas, in tempore trademus. Tum cen- 
fuit Afinius Gallus, cujus liberorum Agrippina 
matertera crat, " petendum a Principe, ut metus 
** fuos fenatui fateretur, amoverique fineret." 
Nullam aeque Tiberius, ut rebatur, ex virtutibus 
fuis, quam diflimulationem diligebat : eo aegrius 
accepit, recludi quae premeret : fed mitigavit 
Sejanus, non Gaili amore, verum ut cunftationes 
Principis aperirentur : gnarus lentum in meditan- 
do ; ubi prorupiflfet, triftibus diftis atrocia fa6ta 
conjungere. Per idem tempus Julia mortem 
obiit, quam neptem Auguftus, conviftam adul- 
terii, damnaverat, projeceratque in infulam Tri- 
metum, haud procul Apulis litoribus. Illic vi- 
ginti annis exfilium toleravit, Auguftas ope fuf- 
tentata : quae florentes privignos cum per occul- 



256 C. CORNELII TaCITI 

tum fubvertiffet, mifericordiam crga adfiidos pa- 
lam oftentabat. 

LXXIL EoDEM anno Frifii, tranfrhenanus 
populus, pacem exuere, noftra magis avaritiay 
qu^m obfequii impatientes. Tributum iis Dru- 
fus jufferat modicum, pro angufti^ rerum, " ut 
** in ufus militares, coria boum penderent :" non 
intenta cujufquam cur4, quse firmitudo, quae men- 
fura ; donec Olennius, e primipilaribus, regendis 
Frifiis impofitus, ^* terga urorum" delegit, quo- 
rum ad formam acciperentur. Id aliis quoquc 
nationibus arduum, apud Germanos difficilius to- 
lerabatur, quis ingentium belluarum feraces fal* 
tus, modica domi armenta funt. Ac primo boves 
ipfos, mox agros, poftremo corpora conjugum aut 
liberorum, fervitlo tradebant. Hinc ira & queftus; 
& poftquam non fubveniebat, remedium ex bel- 
lo : rapti, qui tributo aderant milites, & patibu- 
lo adfixi. Olennius infenfos fuga praevenit, re- 
ceptus caftello, cui nomen Flevum : & haud fper- 
nenda illic civium fociorumque manus litora Oce- 
ani praefidebat. 

UCXIII. QuoD ubi L. Apronio, inferioris Ger- 
manisB propraetori, cognitum, vexilla legionum c 
fuperiore provinciS, peditumque & equitum auxi- 
liarium deleftos accivit : ac fimul utrumque cxer- 
citum Rheno deveftum, Frifiis intulit; folutojam 
caftelli obfidio, & ad fua tutanda digrefiis rebel- 



AnnaLium Lib. IV. 257 

libus. Igitur proxima aeftuaria aggeribus & pon- 
tibus, traducendo graviori agmini, firmat: at- 
que interim, repertis vadis, alam Canninefatem, 
& quod peditum Germanorum inter noftros mere- 
bat, circumgredi terga hoftium jubet: qui jam 
acie compofiti pellunt turmas fociales, equitefque 
legionum fubfidio miflbs. Tum tres leves co- 
hortes; ac rurfum duse; dein tempore interjefto, 
alarius eques immiffus : fatis validi, fi fimul incu* 
buiflTent : per intervallum adventantes, neque con- 
ftantiam addiderant turbatis, & pavore fugientium 
auferebantur. Cethego Labeoni, legato quintas 
legionis, quod reliquum auxiliorum tradit : at- 
que iUe, dubia fuorum re, in anceps traftus, mif- 
fis nuntiis, vim legionum implorabat. Prorum- 
punt quintani ante alios, & acri pugna hofte pulfo, 
recipiunt cohortes alafque feflTas vulneribus. Ne- 
que dux Romanus ultum iit, aut corpora huma- 
vit; quamquam multi tribunorum praefeftorum- 
que,^ & infignes centuriones cecidiflent. Mox 
compertum a transfugis, nongentos Romanorum 
apud lucum, quem Badubenna vocant, pugnS in 
pofteiTim extrafta, confeftos : & aliam quadrin- 
gentorum manum, occupata Cruptoricis, quon- 
dam ftipendiarii, vill^, poftquam proditio me- 
tuebatur, mutuis iftibus procubuiflfe. 

LXXIV. Clarcjm inde inter Germanos Fri- 
lium nomen : diflimulante Tiberio damna, ne cui 
S 



258 C. CORNELII TaCITI 

bellum permitteret. Neque fcnatiis in co cura, 
an imperii extrema dehoneftarentur : pavor intcr- 
nus occupaverat animos, cui remedium adula- 
tione quaerebatur. Ita, quamquam diverfis fupcr 
rebus confulerentur, ** aram Clemcntiae, aram 
^* AmicitisB, effigiefque circum Csefaris ac Sejani'^ 
cenfuere : crebrifque precibus efflagitabant : ** vi- 
** fendi fui copiam faccrent." Non illi tamen in 
Urbem, aut propinqua Urbi degreffi funt: fatis 
vifum, omittere infulam, & in proximo Campa- 
niae afpici : eo venire patres, eques, magna pars 
plebis, anxii erga Sejanum, cujus durior congref- 
fus, atque eo per ambitum, & focietate confilio- 
rum parabatur. Satis conftabat auftam ci adro- 
gantiam, foedum illud in propatulo fervitium 
fpeftanti : quippe Romae, fueti difcurfus; & mag- 
nitudine Urbis incertum, quod quifquc ad nego- 
tium pergat. Ibi campo, aut litore jacentes, 
nuUo difcrimine, noiftcm ac diem, juxtk gratiam, 
aut faftus janitorum perpetiebantur : donec idque 
vetitum, & revenere in Urbem trepidi, quos non 
fermone, non vifu dignatus erat: quidam male 
alacres, quibus infauftse amicitise gravis exitus im- 
minebat. 

LXXV. Ceterum Tiberius neptem Agrip- 
pinam, Germanico ortam, cum cor^m Cn. Do- 
mitio tradidiffet, in Urbc celebrari nuptias juffit. 
In Domitio, fuper vetuftatem generis, propinquum 



A N N A L I U M L I B. IV. 259 

Ca^faribus fanguinem delegerat : nam is aviam 
Oftaviam, & per eam Auguftum avunculum prse- 
ferebat. 



S 2 



BREVIARIUM 

LIBRI QUINTI. 

I. JVLIA Augujia moritur. 11. Ex eo 
gravior Tiberii dominatio ; audacior Sejani am^ 

bitio. Agrippina & Nero accufantur. 

VIL Everfo tandem Sejano, in amicos ejus & 
liberos advertitur. X. Pfeudo-Drufus apud 
Cycladas vifus. XI. Confulum difcordia. 

Haec triennio gefta. 
A, u. C. J- C. 

r> tr fL. RvBELLio Gemino« 

DCCLXXXII. 20. Coir. < ^ ^ ^ . 

I C. FuFio Gemino. 

r^ tr f M. VlNICIO, 
DCCLXXXIIK 30. Cofl. < , ^ ' . 

lL. Cassio Longino. 
^ - f TiBERio Augufto V, 

DCCLXXXIV. 31. Coff. S , ^ «7 

IL. i^Lio Sejano. 



C C O R N E L I I 

r A c I r I 

A N N A L E S. 

LIBER QUINTUS. 



R. 



.iTBELLio & Fufio confulibus, quorum utrique 
Geminus cognomentum erat, Julia Augufta mor- 
tem obiit, a^te extrem^, nobilitatis per Claudiam 
familiam, & adoptione Liviorum Juliorumque 
clariffimsB. Primum ei matrimonium & liberi 
fu^re cum Tiberio Nerone, qui bello Perufino 
profugus, pace inter Sex, Pompcium ac trium^ 
viros pa^ftS, in Urbem rediit. Exin Csefar, cupi- 
dine formae, aufert marito, incertum an invitam, 
adeo properus, ut ne fpatio quidem ad ehitendum 
dato, penatibus fuis gravidam induxerit. NuUam 
pofthac fubolem cdidit: fed fanguini AuguflJ per 
conjundlionem Agrippinse & Germanici adnexa, 
communes pronepotes habuit : fanftitate domus 
prifcum ad morem, comis ultra quam antiquis 
feminis probatum, mater impotens, uxor facilis, 
& cum artibus mariti, fimulatione filii, bene com^ 

S4 



264 C. CORMELII TaCITI 

pofita. Funus ejus modicum, teftamcntum diu 
inritum fuit : laudata eft pro roftris a C. Caefare 
pronepote, qui mox rerum potitus eft. 

II. At TiBERius, quod fupremis in matrem 
officiis defuiflet, nihil mutata amoenitate vita?, 
** magnitudinem negotiorum" per literas excu- 
favit : honorefque memorise ejus ab fenatu large 
decretos, quafi per modeftiam imminuit, paucis 
admodum receptis, & addito, ** ne caeleftis reli- 
** gio decerneretur ; fic ipfam maluiffe." Quin & 
parte ejufdem epiftolae increpuit " amicitias mu- 
** liebres," Fufium confulem oblique perftringens; 
is gratia Auguftae floruerat, aptus alliciendis femi- 
narum animis, dicax idem, & Tiberium acerbis 
facetiis inridere folitus: quarum apud praepo-r 
tentes in longum memoria eft. 

III. Ceterum ex eo praerupta jam & urgens 
dominatio ; nam incolumi Augufta, erat adhuc 
perfugium; quia Tiberio inveteratum erga ma- 
trem obfequium, neque Sejanus audebat audo- 
ritati parentis anteire. Tunc velut frenis exfoluti 
proruperunt : miflkque in Agrippinam ac Nc- 
ronem litera?, quas pridem adlatas, & cohibitas 
ab Augufti, credidit vulgus : haud enim multum 
poft mortem ejus recitatae funt. Verba inerant 
quaefita afperitate : fed non arma, non rerum no- 
varum ftudium; " amores juvenum, & impudi- 
^^ ci^i^m" nepoti objedabat ; in nurum ne id 



Annalium Lib. V. 265 

quidem confingere aufus, *' adrogantiam oris & 
** contumacem animum" incufavit, magno fena- 
tfis pavore ac filentio: donec pauci, quis nulla 
ex honefl:o fpes, & publica mala fingulis in occa- 
fionem gratise trahuntur, " ut referretur" poftula- 
v6re, promptiflimo Cotta MeflTalino cum atroci 
fententiS : fed ahis a primoribus, maximeque a 
magiftratibus, trepidabatur : quippe Tiberius, 
etfi infense inveftus, cetera ambigua reliquerat. 

IV. FuiT in fenatu Junius Rufticus, compo- 
nendis patrum aftis deleftus a Cafare, eoque me- 
ditationes ejus introfpicere creditus : is fatali quo- 
dam motu (neque enim ante fpecimen conftantias 
dederat) feu prav^ folertia, dum, imminentium 
oblitus, incerta pavet, inferere fe dubitantibus, 
ac monere confules " ne relationem inciperent :" 
diflTerebatque, *' brevibus momentis fumma verti 
** poflTe; quandoque Germanici ftirpem, ubl fpa- 
'* tium psenitentisB fenis, refurgere.'* Simul po- 
pulus effigies Agrippinae ac Neronis gerens, cir- 
cumfiftit curiam, feftifque in Caefarem ominibus, 
*' falfas literas, & Principe invito exitium domui 
*^ ejus intendi,** clamitat : ita nihil trifte illo die 
patratum. Ferebantur etiam fub nominibus con- 
fularium fiftae in Sejanum fententiae, exercentibus 
plerifque per occultum, atque eo procacius, libi- 
dinem ingeniorum : unde illi ira violentior, & 
materies criminandi, ^^ fpretum dolorem Principis 



266 C. CORNELII TacITI 

'* ab fenatu; defciviflc populum; audiri jam & 
** legi novas conciones» nova patrum confulta : 
*• quid reliquum, nifi ut caperent ferrum ? & 
** quorum imagines pro vexillis fecuti forent, 
*^ duces imperatorefque deligerent?" 

V. IciTUR Csefar, repetitis adversum ncpotem 
& nurum probris, increpitaque per cdiftum plebe, 
queftus apud patres, ** quod fraude unius {enatoris 
** imperatoria majeftas elufa publice foret, integra 
** tamen fibi cunfta" poftulavit : nec ultra deli- 
beratum, quominus, non quidem extrema de- 
cernerent, id enim vetitum, fed " paratos ad ul- 
** tionem vi principis impediri" teftarentur. . . . 

VI. QuATUOR & quadraginta orationes fuper 
ea re habitx, ex quis ob metum paucse, plures ad- 
fuetudine, .... ** mihi pudorem, aut Sejano in* 
** vidiam adlaturum cenfui .... verfa eft fortuna, 
** & ille quidem, qui coUegam & gencrum adfci- 
** verat, fibi ignofcit : ceteri, quem per dedecora 
** fov^re, cum fcelere infedantur .... miferius fit 
^' ob amicitiam accufari, an amicum accufare, 
** haud difcreverim • . . non crudelitatem, non 
*' clementiam cujufquam experiar, fed liber & 
*' mihi ipfi probatus anteibo periculum. Vos ob- 
^* teftor, ne memoriam noftri per mserorem quam 
*^ laeti retineatis, adjiciendo me quoque iis, qui 
^* fine egregio publica mala effugerunt.'* 



Annalium Lib. V. 267 

VIL TuNC fingulos, ut cuique adfiftcre, 
adloqui animus erat, retinens, aut dimittens, 
partem diei abfumpfit ; multoque adhuc coetu, 
& cundis intrepidum vultum ejus fpeftanti- 
bus, cum fupereffe tempus noviflimis crederent, 
gladio, quem finu abdiderat, incubuit. Neque 
Csefar ulUs criminibus, aut probris, defunftum 
infeftatus cft, ciim in Bljefum multa fcedaque in- 
cufaviflet. 

VIII. Relatum inde de P. Vitellio, & Pom- 
ponio Secundo : illum indices arguebant, ** clau-p 
'^ flra aerarii, cui praefeftus erat, & militarem pe- 
'* cuniam rebus novis obtuliffe:" huic a Confidio, 
prsetur^ fonfto, objeftabatur " JElii Galli ami- 
'^ citia qui, punito Sejano, in hortos Pomponii, 
'* quafi fidiflteium ad fubfidium, perfiigiffet :'* 
neque aliud periclitantibus auxilii, quim in fi-a- 
trum conflantii fiiit, qui vades exflitfere: mox, 
crebris prolationibus, fpem ac metum juxta gra-r 
vatus Vitellius, petito per fpeciem fludiorum fcal* 
pro, levem idtum venis intulit, vitamque segri^ 
tudine animi finivit, At Pomponius, mult4 mo-» 
rum eleganti&, & ingenio inluflxi, dum adverfam 
fortunam aequus tolerat, Tiberio fuperftes fuit. 

IX. Placitum pofthac, ** ut in reliquos Se^ 
*'jani liberos adverteretur ;" vanefcente quam^ 
quam plebis ira, ac plerifque per priora fupplicia 
Jenitis. Igitur portantur in carcerem, filius im» 



i68 C. CoRNELii Taciti 

minentium inteUigens, puella adeo nefcia^ ut 
crebro interrogaret, " quod ob deliAum, & quo 
** traheretur? neque fafturam ultrl," &, ** poflc 
** fe puerili verbere moneri." Tradunt temporis 
ejus auftores, *' quia triumvirali fupplicio affici 
*^ virginem inauditum habebatur, a camifice, la- 
*' queumjuxta, compreffam: exin oblifis faucibus, 
" id artatis corpora in Gemonias abjefta." 

X. Per idem tempus Afia atque Achaia ex- 
territsB funt, acri magis, quam diuturno rumore, 
♦* Drufum, Germanici filium, apud Cycladas in- 
^* fulas, mox in continenti vifum:'* & eratjuvcnis 
haud difpari setate, quibufdam Caefaris libertis, 
velut agnitus, per dolumque comitantibus. AUi- 
ciebantur ignari fam& nominis, & promptis Grse- 
corum animis ad nova & mira: quippe ** dap- 
** fum cuftodiam, pergere ad paternos exercitus, 
** iEgyptum aut Syriam invafurum*' fingebant 
fimul, credebantque. Jam juventutis concurfii, 
jam publicis ftudiis frequentabatur, Isetus prae- 
fentibus & inanium fpe ; cum auditum id Poppseo 
Sabino. Is Macedoniae tum intentus, Achaiam 
quoque curabat. Igitur, quo vera feu falfa an- 
teiret, Torongeum Thermaeumque finum prsefefti- 
nans, mox Eubocam, JE^i maris infulam, & 
Piraeeum Atticas ora^, dein Corinthienfe litus, an- 
guftiafque Ifthmi evadit : marique alio Nicopolim, 
Romanam coloniam, ingreffus, ibi dcmum cog- 



Annalium Lib. V. 269 

nofcit, folertius interrogatum, " quifnam foret,'* 
dixiffe, ** M. Silano genitum/' & multis fedta- 
torum dilapfis, afcendiffe navem, tamquam Ita- 
liam peteret: fcripfitque haec Tiberio: neque 
nos originem finemve ejus rei ultra comperimus. 
XI. ExiTU anni, diu audta difcordia confulum 
crupit: nam Trio, facilis capeffendis inimicitiis, 
& foro exercitus, *' ut fegnem Regulum ad op- 
*^ primendos Sejani miniftros" oblique perftrinx- 
** erat: ille, nifi lacefferetur, modeftiae retinens, 
non modo retudit collegam, fed " ut noxium con- 
^* jurationis" ad difquifitionem trahebat. Multif- 
que patrum orantibus, ** ponerent odia in perni- 
*^ ciem itura," mans^re infenfi ac minitantes, do- 
nec magiftratu abirent. 



BREVIARIt/M 

LIBRI SEXTL 

I. 1 IBERII arcana & fceda libidtnes. 

II. Multorum accufationes. VIII. M. Teren^ 
iii libera & egregia defenjio. X. L. Pifonis^ 
prafeSli Urbis, mors & funus. XI. Prcefec- 
turce Urbis origo & p^ogrejfus. XII. De libro 
Sibylla recipiendo confultatio. XIII. Seditio 
Roma ob gravitatem annonce. XIV. Quidam 
equites Romani cadunt conjurationis crimine. 
XV. Germanici duce filia nuptum datie L. 
CaJJio & M. Vinicio. XVI. Feneratores ac-- 
cufati: reprejfa ufura. Liberalitate Cafaris 

fides multorum refeSla. XVIII. Renovantur 
majefiatis accufationes. XIX. Accufati focie^ 
tatis cum Sejano, omnes uno ediSio necantur. 
XX. C. Cafar Claudiam uxorem accipit. 
Ejus mores. lHberius^ praceptore ^brafyU 



lo^ Chaldaorum artis Jiudiofus^ Galba im* 
perium pranuntiat. XXIIL Druji^ Germa^ 
nici Jilii^ miferanda mors. Mqui luSluofus 
Agrippina obitus. XXVI. Nerva^ Jure^ 
confultusj inedid voluntarid obiit. Aliquot ali^ 
orum inlujirium mortes. XXVIII. Pbcenix 
avis in JEgypto vifa. XXIX. Accufationes 
varia & mortes. XX^I. Partborum legati in 
Urbem venere^ ad novum regem petendum. Ti^ 
berius unum, deinde alterum mift. L. Vitel^ 
lius Orienti prafeSlus. XXXIII. Prcelia inter 
Armenios & Partbos. Artabanes regno exutus, 
& in Scytbiam profugusy cui Tiridates fujicitur 
Vitellii conjilio & armis. XXXVIIL Recru^ 
defcit delatorum fcevitia. Accufati plurimi oc^ 
cumbunt : nec civium fupplicia effugit rex 77- 
granes. Vita fnemjibi ponit JEmilia Lepida. 
XLL Clita regi fuo rebelles & reprefji. 7V- 
ridatesy Partborum rex^ difjidio procerum peU 
lttur\ & Artabanus in regnum iterum acdtur. 
XLV. Roma incendium atrox. XLVL 7/- 
berii deliberatio defuccejfore. L, Ejus morbus^ 
mors & mores. 



^73 



H«c gefta annis circiter fex. 
A. u. c. j. c. 



DCCLXXXV. 



DCCLXXXVI. 



32« 



33- 



DCCLXXXV1II. 



DCCLXXXIX. 



DCCXC, 



35- 

36. 



Coff. 



Coff. 



DCCLXXXVII. 34. Coff. 



Coff. 



CofL 



37. Coff. 



t 



Cn. Domitio Aheno- 

barbo» 
M. FuRio Camillo 

Scriboniano. 
'Ser. Sulpicio Galba, 
LL.C0RNEL10 SuIIa. 

{Paullo Fabio Perfico, 
L. VlTELLIO. 

f C. Cestio Gallo, 
lM. Servilio Noniano. 

Sex. Papinio Allenio, 

Q^Plautio. 

Cn. Acerronio Pro« 
culo, 

C. Pontio Nigrino. 



rSEx 



C C O R N E L I I 
r A C I T I 

A N N A L E S. 

LIBER SEXTUS. 



V>N. DoMiTius & Camillus Scribonianus con- 
fulatum inierant ; cum Csfar^ tramiflb quod Ca- 
preas & Surrentum interluit freto, Campaniam 
praelegebat, ambiguus an Urbem intraret; feu, 
quia contri deftinavcrat, fpeciem venturi fimu- 
lans: & fsepe in propinqua degreffus, aditis juxta 
Tiberim hortis, faxa rurfum & folitudinem maris 
repetiit, pudore fcelerum & libidinum : quibus 
adeo indomitis exarferat, ut more regio pubem 
ingenuam ftupris poUueret : nec formam tantum 
& decora corpora, fed in his modeftam pueritiam, 
in aliis imagines majorum, incitamentum cupidi- 
nis habebat. Tuncque primum ignota ante vo- 
cabula reperta funt, fellariorum & fpintriarum, ex 
foeditate loci ac multiplici patienti^ : prspoiitique 
fervi qui quaererent, pertraherent : dona in promp- 
tos, minas adversum abnuentes ; & fi retinerent 

Tz 



276 C. CORNELII TaCITI 

propinquus aut parens, vim, raptus, fuaque ipfi 
libita, velut in captos, exercebant. 

II. At Komje principio anni, quafi recens cog- 
nitis LivisB flagitiis, ac non pridem etiam punitis, 
atroces fententiae dicebantur, in effigies quoque ac 
memoriam ejus : & ^* bona Sejani ablata aerario, 
*^ ut in fifcum cogerentur," tamquam referret, 
Scipiones haec, & Silani, & Caffii, iifdem fermc, 
aut pauUum immutatis verbis adfeveratione multi 
cenfebant : cum repent^ Togonius Gallus, dum 
ignobilitatem fuam magnis nominibus inferit, per 
deridiciilum auditur. Nam Principem orabat 
*^ deligere fenatores, ex quis viginti forte dufti, 
** & ferro accindi, quotiens curiam iniflet, falu- 
*^ tem ejus defenderent :** crediderat nimirum 
epiftolae, ^* fubfidio fibi alterum ex confulibus" 
pofcentis, *^ ut tutus a Capreis Urbem petcret." 
Tiberius tamen ludibria fcriis permifcere foli- 
tus, egit grates benevolentiae patrum ; ^' fed quos 
^^ omitti pofle? quos deligi ? femperne eofdcm? 
** an fubinde alios ? & honoribus perfundtos, an 
** juvenes? privatos, an e magiftratibus ? Quam 
^^ deinde fpeciem fore, fumentium in limine curias 
^^ gladios? neque fibi vitam tanti, fi armistegenda 
^' foret." Haec adversus Togonium, verbis mo^. 
derans : neque ultra abolitionem fententiae fua-» 
dcre. 



Annalium Lib. VI, 177 

lIL At Junium Gallionein, qui cenfuerat, 
** ut praetoriani, aftis ftipendiis, jus apifcerentur 
^* in quatuordecim ordinibus fedendi,'* violenter 
increpuit ; velut coram rogitans, " quid illi cum 
" militibus, quos neque didta Imperatoris, neque 
" praemia nifi ab Imperatorc accipere par effet ? 
" reperifle prorfus, quod divus Auguftus non 
'* providerit ? an potiiis difcordiam & feditioneiii a 
^* fatellite Sejani qufiefitam, qua rudes animos, 
^^ nomine honoris, ad corrumpendum militiae mo- 
*' rem propelleret ?" Hoc pretium Gallio me- 
ditatae adulationis tulit, ftatim curia, deinde Italia 
exadtus : & quia incufabatur facile toleraturus ex- 
filium, delefti Left)0, infula nobili & amcena, 
retrahitur in Urbem, cuftoditurque domibus ma- 
giftratuum. lifdem literis Caefar Sextium Paco- 
nianum praetorium perculit, magno patrum gau- 
dio, audacem, maleficum, omnium fecreta riman- 
tem, deledtumque a Sejano, cujus ope dolus C. 
Csefari pararetur : quod poftquam patefaftum, 
prorup^re concepta pridem odia, & fummum fup- 
plicium decernebatur, ni profeflfus indicium foret. 

IV. Ut vero Latinium Latiarem ingreflfus eft, 
accufator ac reus juxta invifi, gratiflimum fpefta- 
culum praebebatur. Latiaris, ut retuli, prsecipuus 
olim circumveniendi Titii Sabini, & tunc luendae 
poense primus fuit. Inter quse Haterius Agrippa 
confules anni prioris invafit, '^ cur mutua accu- 

T3 



lyS C. CoRNELii Taciti 

^* fatione intenta, nunc filercnt ? metum prorfus 
*' & noxiam confcientisB pro foedere haberi: at 
*' non patribus reticenda, quse audiviffent." Rc- 
gulus ^' manere tempus ultionis, feque coram Prin* 
*' cipe exfecuturum :'* Trio i^ aemulationem inter 
*' collegas, & fi qua difcordes jeciffent meliilft 
•* obliterari," refpondit. Urgente Agrippl, San- 
quinius Maximus, e confularibus, oravit fenatum, 
*' ne curas Imperatoris, conquifitis infuper acer- 
^^ bitatibus augerent : fufficere ipfum ftatuendis 
*^remediis:" fic Regulo falus, & Trioni dilatio 
ciitii quaefita. Haterius invifior fuit, quia fomno 
aut libidinofis vigiliis marcidus, & ob fegnitiam^ 
quamvis crudelem Principem non metuens, in- 
hiftribus viris perniciem, inter ganeam ac ftupra, 
meditabatur. 

V. ExiN Cotta Meffalinus, faBviffimse cujufquc 
fententisB audtor, eoque inveterata invidii, ubi 
primum facultas data, arguitur pleraque : ^' C. Cse* 
*^ farem quafi inceftae virilitatis," & cum die na- 
tali Auguftae inter facerdotes epularetur, Novem- 
dialem eam ca^nam dixiffe : querenfque de potentii 
M. Lepidi, ac L. Arruntii, cum quibus ob rem 
pecuniariam difceptabat, addidiffe, ** illos qui- 
*' dem fenatus, me autem tuebitur Tiberiolus 
" meus :" neque cunfta a primoribus dvitatis 
revincebatur ; iifque inftantibus, ad Imperatorem 
provocavit. Nec multo poft litera? adferuntur. 



ANMAtiirM LiB. VI. ^79 

quibus in modum defcnfionis, repetito '^ inter fe 
^* atque Cottam amicitiae principio, crebrifque 
*' ejus ofEciis'^ commemoratis, " ne verba prave 
^* detorta, neu convivalium fabularum fimplicitas 
^^ in crimen duceretur,*' poftul^vit. 
. VI. Insigne vifum eft earum Caefaris literarum 
initium ; nam his verbis exorfus eft. ^' Quid 
^' fcribam vobis, patres confcripti, aut quomodo 
^^ fcribam, aut quid omnino non fcribam hoc 
" tempore, dii me deaque pejus perdant, quam 
*' perire me quotidie fentio, fi fcio." Adeo faci- 
nora atque flagitia fua ipfi quoque in fupplicium 
verterant. Neque fruflxa praeftantiflimus fapi- 
entias firmare folitus eft, fi recludantur tyrannorum 
mentes, pofle afpici laniatus & idus, quando ut 
corpora verberibus, ita faevitia, libidine, malis 
confultis, animus dilaceretur. Quippe Tiberium 
non fortuna, non folitudines protcgebant, quin 
tormenta pedoris fuafque ipfe poenas fateretur. 

VII. TtJM fafta patribus poteftate flatucndi 
** de Ca&ciliano fenatore, qui plurima advers^m 
^* Cottam prompferat," placitum, " eamdem poe- 
** nam inrogari, quam in Arufeium & Sanquinium, 
^^ accufatores L. Arruntii :** quo non aliud hono- 
rificentius Cottae evenit; qui nobilis quidem, fed 
egens ob luxum, per flagitia infamis, (andifli- 
mis Arruntii artibus dignitate ultionis aequabatur. 
Quintus Servaeus pofthac, & Minutius Thermu3 

T4 



280 C. CORNELII TACitl 

indudli : ServsBus, praetura funftus, & quondatfl 
Germanici comes; Minutius equeftri loco, mo- 
defte habita Sejani amicitiS : unde illis major mi- 
feratio : contra Tiberius, ^* praecipuos ad fcelera" 
increpans, admonuit C. Ceftium patrem *' dicere, 
** fenatui, quae fibi fcripfiflet;" fufcepitque Cef- 
tius accufationem : quod maxime exitiabile tul^re 
illa tempora, ciim primores fenatiis infimas etiam 
delationes exercerent, alii propalam, multi per 
occultum : neque difcerneres alienos a conjunftis, 
amicos ab ignotis, quid repens, aut vetuflate ob- 
fcurum : perinde in foro, in convivio, quaqui dc 
re locuti incufabantur, ut quis praevenire & reum 
deftinare properat; pars adfubfidium fui, plures 
infefti quafi valetudine & contaftu. Sed Minu- 
tius & Servaeus damnati, indicibus acceflere. 
Tra6tique funt in cafum eumdem Julius Afii- 
canus, e Santonis, Gallica civitate, Seius Qua- 
dratus: originem non reperi. Neque fum ig- 
narus a plerifque fcriptoribus, omiflfa multonun 
pericula & poenas, dum copia fatifcunt; aut, quas 
ipfis nimia & ma^fta fuerant, ne pari taedio leftu- 
ros adficerent, verentur. Nobis pleraque digna 
cognitu obvenere, quamquam ab aliis incele- 
brata. 

VIII. Nam ea tempeftate, qua Sejani amici- 
tiam ceteri falso exuerant, aufus eft eques Roma- 
nus, M. Terentius, ob id reus, amplefti, ad 



AiJNALiaM LiB. VI. zSi 

huhc modum apud fenatum ordiendo: " For- 
^* tunae quidem mese fortaffe minus expediat ad- 
** gnofcere crimen, quam abnuere : fed utcum- 
^^ que cafura res eft, fatebor & fuiffe me Sejano 
*^ amicum, & ut effem expetiffe, & poftquam 
*' adeptus eram, Isetatum. Videram collegam 
** patris, regendis praetoriis cohortibus ; mox Ur- 
*^ bis & militiae munia fimul obeuntem : illius 
** propinqui & adfines honoribus augebantur : ut 
*^ quifque Sejano intimus, ita ad Casfaris ami- 
" citiam validus : contra quibus infenfus effet, 
*^ metu ac fordibus conflidtabantur : nec quem- 
*' quam exemplo adfumo : cunftos, qui novif- 
*' fimi confilii expertes fuimus, meo unius dif- 
** crimine defendam. Non enim Sejanum Vulfi- 
*' nienfem, fed Ckudiae & Juliae domus partem, 
*' quas adfinitate occupaverat, tuum, Caefar, ge- 
** nerum, tui confulatus focium, tua officia in 
^^ republici capeffentem colebamus. Non eft 
** noftrum aeftimare, quem supra ceteros, & qui- 
^* bus de caufis extollas. Tibi fummum rerum 
'* judicium dii dedere : nobis obfequii gloria re- 
^* lidta eft. Spedtamus porro, quae coram ha- 
^* bentur, cui ex te opes, honores, quis plurima 
** juvandi nocendive potentia : quae Sejano fuiffe, 
^' nemo negaverit : abditos Principis fenfus, & fi 
*' quod occultius parat, exquirere, inlicitum, an- 
^^ ceps : nec ideo adfequare. Ne, patres con* 



282 C. CORKELII TaCITI 

^^ fcriptl^ ultimum Sejani diem, fed fexdecim an* 
** nos cogitaveritis ; etiam Satrium atque Pom- 
^^ ponium venerabamur : libertis quoque ac jani* 
'* toribus ejus notefcere, pro magnifico accipie- 
^^ batur. Quid ergo? indiflindbi hxc defenfio & 
** promifcua dabitur? immo juftis terminis divi- 
'^ datur. Infidia^ in rempublicam, confilia caedis 
^^ adversito Imperatorem, puniantur: de amici- 
^^ ti& & officiis, idem finis & te, Caefar^ & nos 
" abfolverit." 

IX. CoNSTANTiA orationis^ & quia repertus 
erat, qui efferret, quse omnes animo agitabant, ed 
ufque potu6re, ut accufatores ejus, additis que 
ante deiiquerant, exfilio, aut morte multarentur. 
Secut» ddiinc Tiberii liters in Sex. Veflilium 
praetorium, quem, Drufo fratri percarum, in co- 
hortem fuam tranftulerat. Caufa ofienfionis Vef- 
tiiio fuit, feu compoflierat qusedam in C. Cxfa- 
rem, ut impudicum, five fiAo habita fides : atque 
ob id conviftu Principis prohibitus, cum fenili 
manu ferrum tentavifTet, obligavit venas : preca- 
tufque per codicillos, immid refcripto, venas 
refolvit. Acervatim ex eo Annius PoDio, Ap- 
pius Siianus, Scauro Mamerco fimul, ac Sabino 
Calvifio, majeflatis poftulantur, & Vinicianus 
Pollioni patri adjiciebatur, clari genus, & quidam 
fummis honoribus : contremuerantque patres : 
lum quocufqviifque adfinitatis, aut amicitise tot 



Ankalium Lib, VI. 283 

inluftrium virorum, expers erat ? ni Celfus, 
Urbanse cohortis tribunus, tum inter indices, 
Appium & Calvifium difcrimini exemiffet. Cse- 
far Pollionis, ac Viniciani, Scaurique caufam, ut 
ipfe cum fenatu nofceret, diftulit ; daus quibuf- 
dam in Scaurum triftibus notis. 

X. Ne FEMiN-ffi quidem exfortes periculi : qui 
occupandsB reipublicse argui non poterant, ob la- 
crimas incufabantur : necataque eft anus Vitia, 
Fufii Gemini mater, quod filii necem fleviflet. 
Haec apud fenatum : nec fecus apud Principem, 
Vefcularius Atticus, ac Julius Marinus ad mor* 
tem aguntur, e vetuftiflimis familiarium Rhodum 
fecuti, & apud Capreas individui. Vefcularius, 
infidiarum in Libonem internuntius : Marino par- 
ticipe, Sejanus Curtium Atticum opprefferat : quo 
Isetius acceptum, fua exempla in confultores re- 
cidiffe. Per idem tempus L. Pifo, ponrifex, ra- 
rum in tanti claritudine, fato obiit : nullius fer- 
vilis fententia fponte audor, & quotiens necefli- 
tas ingrueret, fapienter moderans* . Patrem ci 
cenforium fuiffe memoravi : aftas ad odogefimum 
annum proceflit : decus triumphale in Thracii 
meruerat : fed prsecipua ex eo gioria, quod prse- 
fedtus Urbi recens, continuam poteftatem, & info- 
ientii parendi graviorem, mirc temperavit. 

XI. Namqjte antea, profedtis domo regibus, 
ac mox magiftnatibus, ne Urbs fine imperio foret. 



284 C. CORNEtll TACltl 

in tempus deligebatur, qui jus rcdderet, ac fiib- 
itis mederetur: feruntque ab Romulo Dentrem 
Romulium, poft ab Tullo Hoftilio Numam Mar- 
cium, & ab Tarquinio Superbo Spurium Lucre- 
tium impofitos : dein confules mandabant : du- 
ratque fimulacrum, quotiens ob ferias Latinas 
pracficitur, qui confulare munus ufurpet. Ce- 
terum Auguftus bellis civilibus Cilnium Msece- 
natem, equeftris ordinis, cundtis apud Romam 
atque Italiam praepofuit. Mox rerum potitus, ob 
magnitudinem populi, ac tarda legum auxilia, 
fumpfit e confularibus, qui coerceret fervitia, & 
quod civium audacia turbidum, nifi vim metuat : 
primufque Meflfala Corvinus eam poteftatem, & 
paucos intra dies finem accepit, quafi nefcius 
cxercendi. Tum Taurus Statilius, quamquam 
provefta setate, egregie toleravit. Dein Pifo, 
viginti per annos pariter probatus, publico fu- 
nere, ex decreto fenat\!is, celebratus eft. 

XII. Relatum inde ad patres a Quintiliano, 
tribuno plebei, " de libro SibyUae," quem Cani- 
nius Gallus, quindecimvir, ^' recipi inter ceteros 
*^ ejufdem vatis, & ed de re fenatufconfultum'* 
poftulaverat: quo per difcefllonem fafto, mifit 
literas Casfar modice tribunum increpans, ^* ig- 
*^ narum antiqui moris ob juventam:" Gallo 
exprobrabat, ^^ quod fcientiae caerimoniarumque 
** vetus, incerto auftore, ante fententiam coUegii, 



Annalium Lib. VI. 285 

*' non, ut affolet, lefto per magiftros, aeftimatoque 
** carmine, apud infrequentem fenatum egiffet,*' 
Simul commonefecit ; " quia multa vana fub np-r 
" mine celebri vulgabantur, fanxiffe Auguftum, 
** quem intra diem ad praetorem Urbanum de- 
^' ferrentur, neque habere privatim liceret:" quod 
a majoribus quoque decretum erat, poft exuftum 
fociali bello Capitolium, quaefitis Samo, Uio, Ery- 
thris, per Africam. etiam, ac Siciliam, & Italicas 
colonias carminibus Sibyllse, una feu plures fu^rc, 
datoque facerdotibus negotio, quantum humani 
ope potuiffent, vera difcernere. Igitur tunc quo- 
que notioni quindecimvirum is liber fubjicitur. 

XIII. IisDEM confulibus, gravitate annonae jux- 
ta feditionem ventum : multaque, & plures per 
dies, in theatro licentius efflagitata, quam folitum 
adversum Imperatorem : quis commotus, incufa- 
vit magiftratus patrefque, ^' quod non publica 
*' auftoritate populum coercuiffent :** addiditquc 
quibus c provinciis, & quanto majorem, quam 
Auguftus, rei frumentaria* copiam adveftaret, Ita 
caftiganda^ plebi compofitum fenatufconfultum, 
prifca feveritate : neque fegnius confules edixere : 
filentium ipfius non civile, ut crediderat, fed in 
fuperbiam accipiebatur, 

XIV. FiNE anni Geminius, Celfus, Pompeius, 
pquites Romani, cecidere conjurationis crimine. 
]Ex qvais Geminius prodigentia opum, ac moUitia 



ft86 C. CoRNELii Taciti 

vitae amicus Sejano, nihil ad ferium. £c Julius 
Celfus, tribunus, in vinclis laxatam catenam, & 
circumdatam, in diverfum tendens, fuam ipfe ccr- 
viccm perfregit. At Rubrio Fabato, tamquam, 
defperatis rebus Romanis, Parthorum ad miferi- 
cordiam fugeret, cuftodes additi : fane is repertus 
apud fretum Siciliae, retraftufque per centurio^ 
nem, nullas probabiles caufas longinquae peregri- 
nationis adferebat. Manfit tamen incolumis^ ob« 
livione magis quam ciementid. 

XV. Ser. Galba, Lf Svllk confulibus, diu 
quxfito, quos neptibus fuis maritos deftinaret Cae- 
far, poftquam inftabat virginum setas, L. Caflium, 
M. Vinicium legit. Vinicio oppidanum genus ; 
Calibus ortus, patre atque avo confukribus, cete- 
ra equeftri famili& erat, mitis ingenio, & comptae 
fecundisB. Caffius plebei Romse generis, veriim 
antiqui honoratique, & fever^ patris difciplin& e- 
duftus, facilitate faepius quam induftri^ commen- 
dabatur. Huic Drufillam, Vinicio Juliam, Ger- 
manico genitas, conjungit : fuperque ea re fena- 
tui fcripfit, levi cum honore juvenum : dein red- 
ditis abfentise caufis admodum vagis, flexit ad 
graviora, & offenfiones ob rempublicam coeptas : 
*' utque Macro pra^feftus, tribunorumque & cen- 
** turionum pauci, fecum introirent, quotiens cu- 
** riami ingrederetiu-," petivit. Factoque large^ 
& fine prafcriptione gcncris, aut numcri, fenatuf- 



A K N A L I U M L I B. VI. 187 

confulto, ne tefta quidem Urbis, adeo publicum 
confilium numquam adiit, deviis pierumque iti- 
neribus ambigens patriam & declinans. 

XVI. Int£R£A magna vis accufatorum in eos 
inrupit, qui pecunias fcnore auftitabarit, adversum 
legem diftatoris Csefaris, qui *' de modo creden* 
*' di, poffidendique intra Italiam*^ cavetur ; omif- 
fam olim, quia privato ufui bonum publicum poft* 
ponitur. Sane vetus Urbi fenebre malum, & 
feditionum difcordiarumque creberrima caufa: 
e6que cohibebatur antiquis quoque & minus cor- 
ruptis moribus. Nam primo duodecim tabulis 
fanftum, *^ ne quis \mciario fenore amplius ex- 
** erceret," cum antea ex libidine locupletium 
agitaretur : dein rogatione tribuniciA, ad femun- 
cias redada : poftremo vetita verfura : multifque 
plebis fcitis obviam itum fraudibus, quae totiens 
repreflse, miras per artes rurfum oriebantur. Sed 
tum Gracchus prator, cui ea quaeftio evenerat, 
multitudine periclitantium fubadus, retulit ad fe- 
natimi : trepidique patres (neque enim quifquam 
tali culpi vacuus) veniam a Principe petiv^re ; 
& concedente, annus in pofterum, fexque menfes 
dati, quts fecundum jufla legis, rationes familia^ 
res quifque componerent. 

XVII. HiNc inopia rei nummariae, commota 
fimul omnium aere alieno ; & quia tot damnatis, 
bonifque eorum divenditis, fignatum argentum 



28? C. CORNELII TaCITI 

fifco, vcl serario attinebatur : ad hoc fenatus prse- 
fcripferat, " duas quifque fenoris partes in agris 
" per Italiam conlocaret." Sed creditores in foli- 
dum appellabant : nec decorum appellatis, mi- 
nuere fidcm, Ita primo concurfatio, & preces ; 
dein ftxepere prsBtoris tribunal : eaque, qua rc- 
medio quaefita, venditio, & emptio, in contrarium 
mutari ; quia feneratores omnem pecuniam mer- 
candis agris condiderant. Copiam vcndendi fe- 
cuta vilitatc, quanto quis obseratior, segriiis diftra- 
hebant; multique fortunis provolvebantur: ever- 
fio rei familiaris dignitatem ac famam prasceps 
dabat : donec tulit opcm Caefar, difpofito pcr 
menfas millies feftertio, fadaque mutuandi copi4 
fine ufuris per triennium, fi debitor populo in 
duplum prsediis caviflet. Sic refefta fides; & 
paullatim privati quoque creditores reperti : ne- 
que emptio agrorum exercita ad formam fenatuf- 
confulti, acribus, ut ferme talia, initiis, incuriofo 
fine. 

XVIII. Dein redeunt priores mctus, poftulato 
majeftatis Confidio Proculo : qui nuUo pavore 
dicm natalem celebrans, raptus in curiam, pari- 
tcrque damnatus interfeftufque : & forori ejus 
Sanciae aqua atque igni interdiftum, accufante Q^ 
Pomponio. Is moribus inquies, " haec & hujuf- 
*^ cemodi a fe fadtitari" praetendebat, ut, " parti 
** apud Principqm grati^, periculis Poipponii Se- 



Annalium LiB. VI. 289 

" cundi fratris mederetur." Etiam in Pompeiam 
Macrinam exfilium ftatuitur, cujus maritum, Ar- 
golicum, focerum, Laconem, e primoribus A- 
chsBorum, Csefar adflixerat. Pater quoque inluf- 
tris eques Romanus, ac frater praetorius, cum 
damnatio inftaret, fe ipfi interfec^re : datum erat 
crimini, *'qu6d Theophanem Mitylenaeum pro- 
*' avum eorum, Cn. Magnus inter intimos ha- 
*^ buiflet : quodque defundto Theophani, cae- 
** leftes honores Graeca adulatio tribuerat." 

XIX. PosT quos Sex. Marius, Hifpaniarum 
ditiflimus, defertur '^inceftafle filiam," & faxo 
Tarpeio dejicitur : ac ne dubium haberetur, mag- 
nitudinem pecuniae malo vertifle, aurariafque ejus, 
quamquam publicarentur, fibimet Tiberius fepo- 
fuit. Inritatufque fuppliciis, cundtos, qui carcere 
attinebantur, accufati focietatis cum Sejano, ne- 
cari jubet. Jacuit immenfa ftrages : omnis fexus, 
omnis aetas : inluftres, ignobiles : difperfi, aut 
aggerati : neque propinquis, aut amicis adfiftere, 
inlacrimare, ne vifere quidem diutius dabatur; 
fed circumjedti cuftodes, & in maerorem cujufque 
intenti, corpora putrefafta adfeftabantur, dum in 
Tiberim traherentur : ubi fluitantia, aut ripis ad- 
pulfa, non cremare quifquam, non contingere. 
Interciderat fortis humanae commercium vi me- 
tds; quantumque favitia glifceret, miferatio ar- 
cebatur, 

U 



290 C. CokneliiTaciti 

XX. SuB idem tempus C* Csefar^ difcedenri 
Capreas avo comes^ Claudiam^ M. Silani filiamj 
conjugio accepit; immanem animum iubdoU mo- 
deftia tegens, non damnatione matris, non exfilio 
fratrum ruptl^ voce ; qualem in diem Tiberius 
induifTet^ pari habitu, haud multum diftantibus 
verbis. Unde mox fcitum PafTieni oratoris dic- 
tum percrebuit, '* Neque meliorem umquam fer- 
** vum, neque deteriorem dominunj fuiffe/' Non 
omiferim prsefagium Tibcrii, de Ser. Galb&, tum 
confuk : quem accitum, & diverfts fermonibus 
pertentatum, poftremo Gracis verbis in hanc fen- 
tentiam adlocutus ; *' Et tu, Galba, quandoque 
'* deguftabis imperium :*' feram ac brevem po- 
tentiam fignificans, fcientia Chaldseorum artis^ 
cujus apifcendse, otium apud Rhodum, magiftrum 
Thrafyllum, habuit, peritiam ejus hoc modo ex- 
pertus. 

XXI. QuoTiENS fuper tali negotio confulta- 
ret, edita domus parte, ac liberti unius confcientia 
utebatur: is iiterarum ignarus, corpore valido, 
per avia ac derupta (nam faxis domus imminet) 
praeibat eum, cujus artem cxperiri Tiberius ftatu- 
iffet ; & regiedientem, fi vanitatis aut fraudum 
fiifpicio incefferat, in fubjeftum mare pra^ctpita- 
bat, ne index ^rcani exifteret. Igitur Thrafyllus 
iifdem rupibus induftus, poftquam percunftantem 
commoverat, imperium ipfi, & futura folcrter 



Anhalium L I B. VL 491 

patefaciens : interrogatur, ^* an fuam quoque 
** genitalem horam comperiflTet, quem tum an- 
^^ num, qualem diem haberet ?'* Ille pofitus fidc- 
rum, ac fpatia dimenfus, haBrerc primo, dein 
pavefcere, &, quantum introfpiceret, magis ac 
magis trepidus admirationis & metus, poftremo 
cxclamat, " ambiguum fibi ac prope ultimum 
^* difcrimen inftare/' Tum complexus eum Ti- 
berius, " pracfcium periculorum, & incolumem 
" fore'* gratatur; quseque dixerat, oraculi vice 
accipiens, inter intimos amicorum tenet. 

XXII. Sed mihi hsec, ac talia audienti, in 
incerto judicium eft, fatonc res mortalium & ne- 
ceffitate immutabilii an forte volvantur : quippe 
(apientiffimos veterum, quiquc fedtam eorum 2e- 
mulantur, diverfos reperies, ac multis infitam opi- 
nionem, *' non initia noftri, non finem, non de- 
'* nique homines diis curse. Ideo crcberrim^ 
^' triftia in bonos, Iseta apud deteriores effe ?** 
Contra alii, **fatum quidem congruere rebus," 
putant, '* fed non e vagis ftellis, verum apud 
" principia, & ncxus naturalium caufarum:" 
ac tamen *^ eleftionem vitse" nobis relinquunt ; 
*' quam ubi clegeris, certum imminentium or- 
** dinem : neque mala, vel bona, quae vulgus 
" putet : multos, qui conflidari adverfis videan- 
^* tur, beatos ; ac plerofque, quamquam magnas 
" per opes, miferrimos : fi illi gravem fortunam 
U 2 



292 C. CORNELII TaCITI 

** conftanter tolerent, hi profperi inconfulte utan«* 
'^ tur/' Ceterum plurimis mortalium non eximi- 
tur, quin '^ primo cujufque ortu ventura defti- 
*^ nentur : fed quaedam fecus qukm difta fint 
*' cadere, fallaciis ignara dicentium : ita corrumpi 
^* fidem artis, cujus clara documenta, & antiqua 
*^ aetas & noftra tulerit." Quippe a filio ejufdem 
Thrafylli, praediftum Neronis imperium, in tem- 
pore memorabitur, ne nunc incepto longius abi- 
erim. 

XXIII. IisDEM confulibus/ Afinii Galli mors 
vulgatur, quem egeftate cibi peremptum haud 
dubium ; fponte, vel neceffitate, incertum habe- 
batur. Confultufque Caefar *^ an fepeliri fineret," 
non erubuit permittere, ultroque incufare " cafus, 
** qui reum abftuliffent antequam coram convin- 
** ceretur :" fcilicet medio triennio defiierat tem- 
pus fubeundi judicium confulari feni, tot confula- 
rium parenti. Drufus deinde exflinguitur, cum 
fe miferandis alimentis, mandendo e cubili tomen- 
to, nonum ad diem detinuiffet. Tradid^re qui- 
dam, prsefcriptum fuiffe Macroni, fi arma ab 
Sejano tentarentur, extradtum cuftodia juvenem 
(nam in palatio attinebatur) ducem populo im- 
ponere : mox quia rumor incedebat, " fore, ut 
" nurui ac nepoti conciliaretur Caefar," f«vitiam, 
quam pa^nitentiam maluit. 



A N N A L I U M L I B. VI. 293 

XXIV. QuiN & inveftus in defundtum, " pro- 
^' bra corporis, exitiabilem in fuos, infenfum rei- 
^^ publicsB animum" objecit : ** recitarique fafto- 
*' rum diftorumque ejus defcripta per dies'* juffit: 
quo non aliud atrocius vifum : adftitiffe tot per 
annos, qui vultum, gemitus, occultum etiam mur- 
mur exciperent, & potuiffe aviim audire, legere, 
in publicum promere, vix fides ; nifi quod Aftii 
centurionis, & Didymi libcrti epiftolae, fervorum 
nomina prseferebant, ut quis egredientem cubi- 
culo Drufum pulfaverat, cxterruerat. Etiam fua 
verba centurio, faevitijB plena, tamquam egregi- 
um, vocefque deficientis adjecerat, quis primo 
alienationem mentis fimulans, quafi per dementi- 
am, funefla Tiberio, mox ubi exfpes vitae fuit, 
meditatas, compofitafque diras imprecabatur : **ut 
** quemadmodum nurum, filiumque fratris, & 
** nepotes, domumque omnem caedibus comple- 
** viffet ; ita poenas nomini generique majorum, 
" & pofteris exfolveret.'*Obturbabant quidem pa- 
tres, fpecie deteftandi : fed penetrabat pavor, & 
admiratio, callidum olim & tegendis fceleribus 
obfcurum, huc confidentiae veniffe, ut, tamquam 
demotis parietibus, oftenderet nepotem fub ver- 
bere centurionis, inter fervorum idus, extrema 
vitae alimenta fruftra orantem. 

XXV. NoNDUM is dolor exoleverat, cum de 
Agrippina auditum, quam, interfefto Sejano, fpe 

U3 



194 C. CoRNELii Taciti 

fuftentatam provixifle rcor, &, poftquam nihil de 
iWvitia remittebatur, voluntate exftin6bun : nifi 
fi, negatis alimentis, adfimulatus eft finis, qui 
videretur fponte fumptus. Enimver6 Tibcrius 
foediifimis criminationibus exarfit, *^ impudiciti- 
^^ am" arguens, " & Afinium Gallum adulte- 
^* rum, ejufque morte ad tsedium vitae compul- 
** fam." Sed Agrippina, aqui impatiens, domi- 
nandi avida, virilibus curis, feminarum vitia exu- 
erat. " Eodem die defunftam, quo biennio ante 
^' Sejanus poenas luifTet, memoriaeque id proden- 
** dum" addidit Cafar : jaAavitque *' quod non 
** laqueo flrangulata, neque in Gemonias projcfta 
^* foret." Adae ob id grates, decretumque " ut 
^* quintumdecimum Kalendas Novembris, utriufi- 
^* que necis die, per omnes annos,' donum Jovi 
^' facraretur." 

XXVI. Haud multo poft Cocceius Nerva, 
continuus Principis, omnis divini humanique ju- 
ris fciens, integro ftatu, corpore inlaefo, moriendi 
confilium cepit. Quod ut Tiberio cognitum, ad- 
fidere, caufas requirere, addere preces, fateri po- 
ftremo " grave confcientia?, grave famae fuae, fi 
^^ proximus amicorum, nullis moriendi rationibus, 
*^ vitam fligeret:'* averfatus fermonem Nerva, 
abftinentiam cibi conjunxit. Ferebant gnari co<» 
gitationum ejus, quant6 propius mala reipublica^ 
viferec, ir^, & mctu, dum integer, dum intenta- 



tf^* 



Annalium Lib. VI. 495 

tus, honeftum finem voluifle. Ceterum Agrippi* 
nae pernicies, quod vix credibile, Plancinam trax- 
it. Nupta oHm Cn. Pifoni, & palam laeta morte 
Germanici, cum Pifo caderet, precibus Auguftse^ 
nec minus inimicitiis Agrippina? defenfa erat. 
Ut odium & gratia defiere, jus valuit : petitaque 
criminibus haud ignotis, ful manu, fera magis^ 
quam immerita fupplicia perfolvit. ' 

XXVII. ToT LUCTiBus funefti civitate, pars 
mseroris fuit, quod Julia, Drufi filia, quondam 
Neronis uxor, denupfit in domum Rubellii Blan* 
di, cujus avum, Tiburtem, equitem Romanum, 
plerique meminerant. Extremo anni mors JElii 
Lamia funere cenforio celebrata, qui adminiftran* 
dse Syrias imagine tandem exfolutus, Urbi pras- 
fuerat : genus illi decorum, vivida feneftus ; & 
non permiffa provincia dignationem addiderat. 
Exin Flacco Pomponio, Syrias proprastore, de- 
funfto, recitantur Csefaris literas, quis incufabat 
** cgregium quemque, & regendis exercitibus 
** idoneum, abnuere id munus : feque ea necefli- 
*^ tudine ad preces cogi, per quas confularium ali- 
** qui capeffcre provincias adigerentur :** oblitus 
Arruntium ne in Hifpaniam pergeret, decimum 
jam annum attineri. Obiit eodem anno & M. 
L^pidus, de cujus moderatione, atque fapientiS 
in prioribus libris fatis conlocavi : neque nobilitas 
diutius demonftranda eft : quippe -^milium ge- 

U4 . 



196 C CORNBLII TaCITI 

nus fecundum bonorum civium, & qui eadem fa- 
milia corniptis moribus, inJuftri tamen fortunH 
eg^re, 

XXVIII. Paullo Fabio, L. VitelUo confuli, 
bus, poft longum fseculorum ambitum, avis 
Phoenix in -£gyptum venit, praebuitque materiem 
dodtiffimis indigenarum, & GraBCorum, multa fu- 
per eo miraculo differendi : de quibus congruunt, 
& plura ambigua, fed cognitu non abfurda, pro- 
mere libet. Sacrum Soli id animal, & ore ac dif- 
tinftu pinnarum a ceteris avibus diverfum, con- 
fentiunt, qui formam ejus definiere. De numero 
annomm varia traduntur: maxime vulgatum, 
quingentorum fpatium : funt qui adfeverent, mille 
quadringentos fexaginta unum interjici; priorcfque 
alites Sefoftride primum, poft Amafide, dominan- 
tibus, dein Ptolemseo, qui ex Macedonibus tertius 
regnavit, in civitatem, cui Heliopolis nomen, 
advolavifre, multo ceterarum volucrum comitatu, 
novam faciem mirantium. Sed antiquitas quidem 
obfcura : inter Ptolemaeum ac Tiberium minus 
ducenti quinquaginta anni fuerunt : unde nonnulli 
falfum hunc Phoenicem, neque Arabum e terris 
credidere, nihilque ufurpaviffe ex his, quae vetu$ 
memoria firmavit : confefto quipp^ annorum 
numefo, ubi mors propinquet, fuis in terris ftruere 
nidum, eique vim genitalem adfundere, ex qu4 
fetum oriri ; & primam adulto curam fepeliendi 



Annalium Lib.VI. 297 

patris ; neque id temere, fed fublato myrrhse pon^r 
dere, tentatoque per longum iter, ubi par oneri, 
par meatui fit, fubire patrium corpus, inque Solis 
aram perferre, atque adolere. Haec incerta & 
fabulofis aufta. Ceterum afpici aliquando iji 
-3Egypto eam volucrem, non ambigitur. 

XXIX. At Rom^ caede continuS, Pomponius 
Labeo, quem praefuifTe Moefise retuli, per abrup-r 
tas venas fanguinem effudit ; aemulataque efl: con- 
junx Paxa^a : nam promptas ejufmodi mortes, 
metus camifici$ faciebat : & quia damnati, publi- 
catis bonis, fepultura prohibebantur ; eorum qui 
de fe ftatuebant, humabantur corpora, manebant 
teftamenta, pretium feflinandi. Sed Caefar, miffis 
^d fenatum literis, differuit, " morem fuiffe ma- 
'*joribus, quotiens dirimerent amicitias, inter- 
^' dicere domo, ^umque finem gratia? ponere : 
** id fe repetiviffe in Labeone : atque illum, quia 
*^ male adminiftratae provinci», aliorumque cri- 
*' minum urgebatur, culpam invidia velaviffe, 
^' fruflxa conterrit^ uxore, quam, etfi nocentem, 
'* periculi tamen expertem fuiffe." Mamercus 
dein Scaurus rurfum poflxilatur, infignis nobilitatc 
& orandis caufis, vita probrofus : nihil hunc ami- 
citia Sejarii, fed labefecit haud minus validum ad 
exitia Macronis odium, qui eafdem artes occul- 
tius exercebat: detuleratque argumentum tragoe- 
di«, a Scauro fcripta, additis verfibus, qui ia 



198 C, CORNELII TaCITI 

Tiberium fleftcrentur. Veriim ab Servilio & Cor- 
nelio accufatoribus, ** adulterium Liviae, mago- 
'* rum facra'* objcdabantur. Scaurus, ut dig- 
num vcteribus iEmiliis, damnationem anteit; 
hortantc Sexitia uxore, quae incitamentum mortis, 
& particeps fuit, 

XXX. Ac TAMEN acculatorcs, fi facukas in- 
cideret, poenis adficiebantur : ut Servilius Corne- 
liufque, perdito Scauro famofi, quia pecuniam a 
Vario Ligure, omittcnda? delationis, cepcrant, in 
infulas, interdido igni atque aqua, demoti funt ; 
& Abudius Rufo, funAus aedilitate, dum Lentulo 
Gaetulico, fub quo legioni prafucrat, periculum 
faceflit, " quod is Sejani filium generum defti- 
^^ naflTct," ultro damnatur, atque Urbe cxigitun 
GsBtulicus ci tempeflate fuperioris Germaniae le- 
giones curabat, mirumque amorem adfecutus 
crat, effufae clementiae, modicus feveritate, & pro- 
ximo quoque exercitui, per L. Apronium foce- 
rum, non ingratus. Unde fama conflians, au- 
fum mittcre ad Casfarcm literas, " Adfinitatem 
** fibi cum Sejano haud fponte, fed confilio Ti- 
*^ berii coeptam : perinde fe, quam Tiberium falli 
** potuiflfe : neque errorem eumdem illi fine 
" fraude, aliis exitio habendum. Sibi fidem in- 
" tegram, &, fi millis infidiis peteretur, manfu- 
^* ram : fucceflbrem non aliter, quam indicium 
<* mortis, accepturum : firmarent velut foedus^quo 



Annaliitm Lib. VI. 299 

^^ Princeps cetcrarum rerum potiretur, ipfe pro- 
^' vinciam retineret." Hasc mira quamquam, fi- 
dcm ex eo trahebant, quod unils omnium Seja- 
ni adfinium incolumis, multaque gratia manfit: 
reputante Tiberio publicum fibi odium, extremam 
actatem, magifque fama, quam vi, flare res 
fuas. 

XXXI. C. Cestio, M. Servilio confulibus, 
nobiles Parthi in Urbcm ven^re, ignaro rege Ar- 
tabano. Is metu Germanici fidus Romanis, 
ttquabiiis in fuos; mox fuperbiam in nos, faevi- 
tiam in popularcs fumpfit ; fretus bellis, quae fe* 
cunda adversum circumjedas nationes cxercuerat, 
& fenedutem Tibcrii, ut inermem, defpiciens, 
avidufque Armeniae, cui, defundto regc ArtaxiS, 
Arfacen, liberorum fuorum veterrimum, impofuit, 
addita contumelii, & miflis, qui ** gazam, a Vo- 
" none reliftam in SyriS. Ciliciique," repofcerent, 
fimul " vetcrcs Perfarum ac Maccdonum termi- 
^^ nos : feque invafurum poflefia Cyro, & pofl: 
^^ Alexandro,** per vaniloquentiam ac minas jaci- 
ebat. Sed Parthis mittendi fecrctos nuntios vali- 
diflimus auftor fiiit Sinnaces, infigni familii, ac 
pcrinde opibus, & proximus huic Al}dus, ademp- 
tae virilitatis. Non dcfpeftum id apud barbaros, 
ultroque potentiam habet. li, adfcitis & aliisi 
primoribus, quia neminem gentis Arfacidarum 
fummse rei impon^re poterant, interfedis ab Ar-. 



JOO C. CORNELII TacITI 

tabano plerifque, aut nondum adultis, Phraaten, 
regis Phraatis filium, Romi pofcebant : ^' No- 
" mine tantum & auftore opus, ut, fppnte Ca- 
*^ faris, genus Arfacis ripam apud Euphratis cer- 
** neretur/' 

XXXII. CupiTUM id Tiberio: ornat Phraaten, 
accingitque paternum ad faftigium : deftinata re- 
tinens, confiiiis & aftu res externas moliri, arma 
procul habere, Interea, cognitis infidiis, Arta- 
banus tardari metu ; modo cupidine vindiftae inar- 
defcere. Et barbaris cunftatio, fervilis : ftatim 
cxfequi, regium videtur. Valuit tamen utilitas, 
ut Abdum, fpecie amicitiae vocatum ad epulas, 
lento veneno inhgaret; Sinnacen diffimuktione 
ac donis, fimul per negotia, moraretur. Et Phra- 
ates apud Syriam, dum, omififo cultu Romano, 
cui per tot annos infueverat, inftituta Parthorum 
infumit, patriis moribus impar, morbo abfump- 
tus eft. Sed non Tiberius omifit incepta. Tiri- 
daten fanguinis ejufdem, aemulum Artabano, re- 
ciperandseque Armenia Iberum Mithridaten deli- 
git, conciUatque fratri Pharafmani, qui gentile 
imperium obtinebat : & cunftis, quae apud Ori- 
entem parabantur, L. Vitellium prasfecit. Eo 
de homine haud fum ignarus finiflxam in Urbc 
famam, pleraque fceda memorari : ceterum re» 
gendis provinciis prifca virtute egit : unde regref- ' 
fus, & formidine C. Caefaris, familiaritate Claudii| 



AnnaLium Lib, VI. ^oi 

turpe in fervitium mutatus ; exempJar apud pof- 
teros adulatorii dedecoris habctur : cefleruntque 
prima poflxemis, & bona juventa^ feneftus flagi- 
tiofa obliteravit. 

XXXIII. At ex regulis, prior Mithridates 
Pharafmanen perpulit, dolo & vi conatus fuos 
juvare : repertique corruptores, miniftros Arla- 
cis multo auro ad fcelus cogunt : fimul Iberi mag- 
nis copiis Armeniam inrumpunt, & urbe Artaxati 
potiuntur. Quas poft:quam Artabano cognita, 
fiiium Oroden ultorem parat, datque Parthorum 
copias, mittit qui auxilia mercede facerent. Con- 
tra, Pharafmanes adjungere Albanos, accire Sar- 
matas, quorum Sceptuchi, utrimque donis accep- 
tis, more gentico diverfa induere. Sed Iberi, 
locorum potentes, Cafpi^ via Sarmatam in Arme- 
nios raptim effundunt. At qui Parthis adventa- 
bant, facile arcebantur, cum alios inceflTus hoftis 
claufiflTet ; unum reliquum, mare inter & extre- 
mos Albanorum montes, seftas impediret : quia 
flatibus Etefiarum implentur vada; hibernus Au- 
fter revolvit fluftus, pulfoque introrfus freto, bre« 
via litorum nudantur. 

XXXIV. Interim Oroden, fociorum inopem, 
auftus auxilio Pharafmanes vocare ad pugnam, & 
detreftantem inceflfere, adequitare caftris, infen- 
fare pabula; ac faepe, in modum obfidii, ftationi- 
bus cingebat : donec Parthi, contumeliarum info- 



302 C, CORNELII TaCITI 

lentes, circumfifterent regem, pofcerent proelium : 
atque illis fola in equite vis; Pharafmanes & pe- 
dite valebat* Nam Ibcri Albanique, faltuofos 
locos incolcntes, duritisB patientiaeque magis in- 
fucvere. Feruntquc '* fe Theflalis ortos, qua 
" tempeftate Jafon poft aveftam Medeam, geni-i 
^* tofquc cx e4 liberos, inanem mox regiam jEetae, 
" vacuofquc Colchos repetivit," Multaque dc 
nomine ejus, & oraculum Phrixi celebrant: 
nec quifquam ariete facrificaverit, credito vexiffc 
Fhrixum: five id animal, feu navis infigne fuit« 
Cctcrum, dircft^ uerimque acic, Parthus " impe- 
^^ rium Orientis, claritudincm Arfacidarum, con- 
" traque ignobilem Iberum mcrccnario milite,'^ 
differebat. Pharafmanes, ** integros femet a Par- 
*' thico dominatu ; quanto majora peterent, plus de- 
" coris viftores, aut, fi terga darent, jSagitii atque 
^' pcriculi laturos : fimul horridam fuonmi acicm^ 
•' pida auro Medorum agmina ; hinc viros, inde 
*' praedam oftendcre/' 

XXXV. £nimv£RO apud Sarmatas non una 
vox ducis : fe quifque ftimuiant, " ne pugnam 
'^ per fagittas inirent ; impetu & cominus pravc- 
" nicndum." VarisB hinc bellantium fpecies; 
ciim Parthus, fequi vcl fugerc pari arte fuctus, 
diftraheret turmas, fpatium i£kibus qusrcrct : Sar- 
mat£, omiflTo arcu, quo brevius valent, contis 
gladiifquc ruerent: modo equcftris prcslii morc. 



Annalium Lib. VI. 303 

frantis & tergi vices; aJiquando, ut conferta 
acies, corporibus & pulfu armoRim pellerent, 
pellerentur. Jamque & Albani Iberique pren- 
fare, detrudere, ancipitem pugnam hoflibus fa- 
cere ; quos fuper, eques, & propioribus vulneri- 
bus pedites adfliftabant. Inter qua Pharafmanes 
Orodefque, dum ftrenuis adfunt, aut dubitantibus 
fubveniunt, confpicui, eoque gnari, clamore, te- 
lis, equis concurrunt : inftantius Pharafmanes ; 
nam vulnus par galeam adegit ; nec iterare valuir, 
praelatus equo, & fortiflimis fatellitum protegen- 
tibus faucium. Fama tamen occifi falso credita, 
exterruit Paithos ; viftoriamque conceflfere. 

XXXVI. Mox Artabanus tota mole regni ul- 
tum iit ; peritia locorum, ab Iberis melius pug- 
natum : nec ideo abfcedebat, ni, contraftis legio- 
nibus, Vitellius, & fubdito rumore, tamquam Me- 
ibpotamiam invafurus, metum Romani belli fe- 
ciflet. Tum omifla Armenia, verfseque Artabani 
res ; inliciente Vitellio, " defererent regem, fae- 
** vum in paQe, & adverfis prceliorum exitio- 
'* fum." Igitujr Sinnaces, quem antea infenfum 
memoravi, patrem Abdagefen, aliofque occukos 
confilii, & tunc continuis cladibus promptiores, 
ad defedtionem trahit : adfluentibus pauUatim, 
qui, metu magis quam benevolentia fubjedti, re- 
pertis auAoribus fuftulerant animum. Nec jam 
aliud Artabano reliquum, quam, fi qui exteino- 



^04 C. CORNELII TaCITI 

rum, corpori cuftodes aderant, fuis quifque fcdi- 
bus extorres, quis neque boni intelledtus, neque 
mali cura, fed mercedc aluntur, miniftri fce- 
leribus. His adfumptis, in longinqua & con- 
termina Scythise fugam maturavit, fpe auxilii, 
quia Hyrcanis Carmaniifque per adfinitatem in- 
nexus erat ; atque interim poffe Parthos abfen- 
dum squos, prxfentibus mobiles, ad psnitentiam 
mutari. 

XXXVIL At Vitellius, profiigo Artabano, 
& flexis ad novum regem popularium animis, 
hortatus Tiridaten *^ parata capeffere," robut* le- 
gionum, fociorumque, ripam ad Euphratis ducit« 
Sacrificantibus, cum hic more Romano Suovetau- 
rilia daret, ille equum placando amni adornaffet ; 
nuntiav^re accolse, " Euphraten, nulli imbrium 
** vi, fponte & immensum attoUi ; fimul alben- 
** tibus fpumis in modum diadematis finuare or- 
*^ bes ; aufpicium profperi tranfgrefsfis :" qui- 
dam callidius interpretabantur, ^^ initia conatfis 
** fecunda, neque diutuma : quia eorum, qu» 
** terra cselove portenderentur, certior fides; flu- 
** minum inftabilis natura fimul oftenderet omina, 
*^ raperetque/* Sed ponte navibus effefto, tra- 
miffoque exercitu, primus Ornofpades multis equi- 
tum millibus in caftra venit : exful quondam, & 
Tiberio, cum DaUnaticum bellum conficeret, 
haud inglorius auxiliator, eoque civitate Romanft 



Annalium Lib. VI. 305 

donatus : mox repetita amicitia regis, multo apud 
eum honore, prsefeftus campis, qui Euphrate & 
Tigre, inclutis amnibus, circumflui, Mefopotamia 
nomen acceperunt. Neque multo poft Sinnaces 
auget copias; & columen partium Abdagefes, 
gazam & paratus regios adjicit. Vitellius often- 
taflfe Romana arma fatis ratus, monet Tiridaten 
primorefque : hunc, " Phraatis avi & altoris Csb- 
*^ faris, qusB utrobique pulchra, memineric:" il- 
los, ^* obfequium in regem, reverentiam in nos, 
** decus quifque fuum & fidem retinerent." Exin 
cum legionibus in Syriam remeavit. 

XXXVIII. QvjE duabus seftatibus gefta con- 
junxi, quo requiefceret animus a domefticis malis. 
Non enim Tiberium, quamquam triennio poft 
caedem Sejani, quae ceteros mollire folent, tempus, 
preces, fatias, mitigabant, quin incerta, vel abo- 
lita, pro graviflimis & recentibus puniret. Eo 
metu Fulcinius Trio ingruentes accufatores haud 
perpefllus, fupremis tabulis multa & atrocia in 
Macronem, ac praecipuos libertorum Caefaris com- 
pofuit; ipfi '* fluxam fenio mentem & continuum 
'* abfceflfum, velut exfilium,** objedando. Quse 
ab heredibus occultata, recitari Tiberius juflit : 
patientiam libertaris aliena oftentans, & con- 
temptor fuse infamiae, an fcelerum Sejani diu 
nefcius, mox quoquo modo difta vulgari male- 
bat, veritatifque,- cui adulatio ofEcit, per pro- 
X 



3o6 C. CoRNELii Taciti 

bra faltem gnarus ficri. lifdem diebus Granius 
Martianus, fenator, a C. Graccho majeftatis pof» 
tulatusy vim vits fua^ attulit : Tatiufque Grada- 
nus, prseturi funftus^ lege eadem extremum ad 
fupplicium damnatus. 

XXXIX. Nec difparcs Trebellieni Rufi, fe 
Sextii Paconiani exitus. Nam Trebeltienus fui 
manu cecidit ; Paconianus in carcere^ ob carmina 
illic in Principem fadtitata, ftrangulatus eft. Haec 
Tiberius non nuri, ut olim, divifus, neque per 
longinquos nuntios accipiebat, fed Urbem juxta; 
codem ut die, vel noftis interjeftu, literis con* 
fulum refcriberet : quaft afpiciens undantcm per 
domos fanguinem, aut manus camificum. Fine 
anni Poppasus Sabinus conceflit vita, modicus 
originis, principum amicitii confulatum ac trium* 
phale decus adeptus : maximifque provinciis per 
quatuor & viginti annos impofitus, nuUam ob 
cximiam artem, fed quod par negotiis^ neque fu- 
pra erat. 

XL. Q^ Plautius, Sex. Papinius, confules, 
fequuntur. Eo anno, neque quod L. Aruieius 
(*) morte adfedi foreiit, adfuctudine malorum, 
ut atrox, advertebatur ; fed cxterruit, quod Vibu- 
lenus Agrippa, eques Romanus, cum peroraflent 
accufatores, in ipsa curii depromptum linu vcnc- 
num haufit; prolapfufque ac moribundus, fefti- 
natis lidorum manibus in carccrem raptus cft> 



Ankalitm Lib. VI. 307 

fiiucefque jam exanimis laqueo vexatse. Ne Ti- 
granes quidem^ Armenia quondam potitus, ac 
tunc reus, nomine regio fupplicia civium effugit. 
At C. Galba confularis, & duo Bkefi voluntario 
exitu cecid^re. Galba, triftibus Csefaris literis 
provinciam fortiri prohibitus; Blaefis facerdotia, 
integri eorum domo deftinata, convulsS, diftu- 
lerat : tunc, ut vacua, contulit in alios : quod fig- 
num mortis intellexSre, & exfecuti funt. Et ^Emi- 
lia Lepida, quam juveni Drufo nuptam retuli, 
crcbris criminibus maritum infecuta, quamquam 
intcftabilis, tamen impunita agebat, dum fuperfuit 
pater Lepidus ; poft a delatoribus corripitur, ob 
fervum adulterum : nec dubitabatur de jflagitio. 
Ergo omifsft defenfione, finem vitse fibi pofuit. 

XLI. Per idem tempus Clitarum natio, Cap- 
padoci Arcbclao fubjc<fta, quia noftrum in mo- 
dum dcferre cenfus, pati tributa adigebatur, in 
juga Tauri montis abfcefliit : locorumque ingenio 
fefc contra imbelles regis copias tutabatur ; donec 
M. Trebellius, legatus, a VitcUio, prsBfide Syrige, 
cum quatuor millibus legionariorum, & deledtis 
auxiliis miffus, duos coUes, quos barbari infederant 
(minori Cadraj alteri Davara nomen eft) operibus 
circumdedit : & cnimpcre aufos ferro, ceteros fiti, 
ad deditionem coegit. At Tiridates, volentibus 
Parthis, Niccphorium & Anthemufiada, cete- 
rafque urbcs, qusc Macedonibus fit«, Grseca vq- 



JOS C CORNELII TaCITI 

cabula ufurpant, Halumque & Artcmitam, Par- 
thica oppida, recepit; certantibus gaudio, qui 
Aitabanum, Scythas inter eduftum, ob faevitiam 
exfecrati, come Tiridatis ingenium Romanas per 
artes fperabant. 

XLII. Plurimum adulationis Seleucenfes in- 
duere, civitas potens, fepta muris, neque in bar- 
barum qorrupta, fed conditoris Seleuci retinens. 
Trecenti opibus, aut fapienti^ delefti, ut fenatus : 
fua populo vis, & quotiens concordes agunt, fper- 
nitur Parthus: ubi diflensere, dum fibi quifque 
contra aemulos fubfidium vocant, accitus in par- 
tem, adversum omnes valefcit. Id nuper acci- 
derat, Artabano regnante, qui plebem primoribus 
tradidit ex fuo ufu : nam populi imperium, juxta 
libertatem; paucorum dominatio, regiae libidini 
propior eft. Tum adventantem Tiridaten extol- 
lunt, veterum regum honoribus, & quos recens 
aetas largius invenit : fimul probra in Artabanum 
fundebant, ** materna origine Arfaciden, cetera 
" degenerem/* Tiridates rem Seleucenfem po- 
pulo permittit : mox confultans, " quonam die 
*^ foUemnia regni capefleret;'* literas Phraatis & 
Hieronis, qui validiflimas praefecluras obtinebant, 
accipit, " brevem moram*' precantium, placi- 
tumque " opperiri viros praspoUentes." Atquc 
interim Ctefiphon, fedes imperii, petita : fed ubi 
diem e3^ die prolatabant, multis coram & adpro- 



Annalium Lib, VI. 309 

bantibus, Surena patrio more Tiridaten infigni 
regio evinxit. 

XLIII. Ac si STATiM interiora, ceterafque na-- 
tiones petiviffet, oppreffa cunftantium.dubitatio, 
& omnes in unum cedebant : adfidendo caftel- 
lum, in quod pecuniam & pelliccs Artabanus con- 
tulerat, dedit fpatium exuendi pafta. Nam Phra- 
ates, & Hiero, & fi qui alii deleftum capiendo 
diademati diem haud concelebraverant, pars me- 
tu, quidam invidia in Abdagefen, qui tum aula, 
& novo rege potiebatur, ad Artabanum vertere. 
Ifque in Hyrcanis repertus eft, inluvie obfitus, & 
alimenta arcu expediens : ac primo, tamquam 
dolus pararetur, territus ; ubi data fides ^* redden- 
^' dse dominationi veniffe," adlevatur animum, & 
^^ qux repentina mutatio" exquirit. Tum Hiero 
*^ pueritiam Tiridatis*' increpat ; ^* neque penes 
^* Arfaciden imperium, fed inane nomen apud 
^^ imbellem externa moUitia, vim in Abdagefis 
« domo.'* 

XLIV. Sensit vetus regnandi, falfos in amore, 
odia non fingere : nec ultra moratus, quam dum 
Scytharum auxilia conciret, pergit properus, & 
praveniens inimicorum aftus, amicorum pani- 
tentiam : neque exuerat psedorem, ut vulgum mi- 
feratione adverteret : non fraus, non preces, nihil 
omiffum, quo ambiguos inliceret, prompti firma- 
rentur. Jamquc multa manu propinqua Seleucia^ 



310 C. CoRKBLtl TaCITI 

adventabat; cutn Tiridates^ fimul famft atqud'^ 
ipfo Artabano perculfus, diftrahi confiliis, irct 
contr^, an bellum cunftatione traftaret. Quibus 
proelium & feftinati cafus placebant, " disjeftos & 
^' longinquitate itineris feffos, ne animo quidem 
** fatis ad obfequium coaluiffe" diffenmt, *^ pro- 
*^ ditores nuper hoftefque ejus, quem rurfum fo- 
*^ vcant." Veriim Abdagefes ** regrediendum 
** in Mefopotamiam" cenfebat, *' ut amne ob- 
** je&o, Armeniis interim, Elymseifque, & ceteris 
** a tergo excitis, aufti copiis focialibus, & quas 
" diix Romanus mififfet, fortunam tentarent." 
Ea fententia valuit, quia plurima auftoritas penes 
Abdagefen, & 'firidates ignavus ad pericula crat: 
fed fugse fpecie difceffum ; ac, principio a gente 
Arabum fa6lo, ceteri domos abeunt, vel in caftra 
Artabani : donec Tiridates cum paucis in Syriam 
jreveftus, pudorc proditionis omnes exfolvit. 

XLV. Idem annus gravi igne Urbera adficit, 
deuft& pafte Circi, quae Avefitino contigua, 
, ipfoquc Aventino : quod damnum Caefar ad 
gloriam vertit, exfolutis domuum & infularum 
pretiis. MiUies feftertium e& munificentift con- 
locatum; tanto acceptius in vulgum, quanto mo- 
dicus privatis sedificationibus, Ne publice qui- 
dcm nifi duo opera ftmxit, templum Auguftoi, 
& fcenam Pompciani theatri ; eaque perfefta con- 
temptu ambitioniSj an por ftneftutem, haud do^ 



AnN AL lUM LlB. VI. 311 

dicavit. Sed aeftimando cujufque detrimento qua- 
tuor progeneri Caefaris, Cn. Domitius, Caffius 
Longinus, M. Vinicius, Rubellius Blandus delefti, 
additufque, nominatione confulum, P. Petronius. 
Et, pro ingenio cujufque, quaefiti dccrctique in 
Principem honores : quos omiferit receperitve in 
incerto fuit, ob propinquum vitae finem. Neque 
enim multo poft fupremi Tiberio confules, Cn. 
Acerronius, C. Pontius magiftratum occep^re, 
nimii jam potentii Macronis, qui gratiam C. Cx- 
faris, numquam fibi negle(ftam, acrius in dies fb« 
vebat, impuleratque poft mortem Claudis, quam 
nuptam ei retuli, uxorem fuam Enniam immit* 
tendo, amore juvenem inlicere, pa^oque matri- 
monii vincire, nihil abnuentemydum dominatio-» 
nis apifceretur. Nam etfi commotus ingenio, 
fimulationum tamen falfa in finu avi perdidice« 
nit. 

XLVI. Gnarum hoc Principi, e6que dubita- 
vit de tradendi repubiicas primiim inter nepotes; 
quorum Drufo genitus, fanguine & caritate pro- 
pior, fed nondum pubertatem ingreflus : GemU" 
nici filio robur juventa?, vulgi ftudia, eaque apud 
avum odii caufa. Etiam de Claudio agitanti, 
qu6d is compofiti aetate, bonarum artium cupie^s 
erat, imminuu mens ejus obftitit. Sin eictra do- 
mum fucceflTor quaereretur, ne memoria Augufli, 
ne nomen Caefarum^in hidibria & contumelias 



3IZ CCorneliiTaciti 

verterent, metuebat : quippe illi noh perinde cu-r 
rae gratia prjefentium, quam in pofteros ambitio* 
Mox incertus animi, feffo corpore, confilium, cui 
impar erat, fato permifit : jaftis tamen vocibus, 
per quas intelligeretur providus futurorum. Nam- 
que Macroni, non abditi ambage, " Occidentem 
^' ab eo deferi, Orientem fpeftari*' exprobravit. 
Et C. Caefari, forte orto fermone, L. SuUam in- 
ridenti, ^' omnia Sullae vitia, & nullam ejufdem 
^* virtutem habiturum" praedixit : fimul crebris 
cum lacrimis minorem ex nepotibus complexus, 
truci alterius vxiltu : ^^ occides hunc tu,'* inquit, 
*^ & te alius/' Sed gravefcente valetudine, nihil 
c libidinibus omittebat, in patientii firmitudincm 
fimulans; folitutjue eludere medicorum artes, 
atque eos, qui poft tricefimum aetatis annum, ad 
internofcenda corpori fuo utilia, vel noxia, alieni 
confilii indigerent. 

XLVII. Interim Romas futuris etiam poft 
Tiberium caedibus femina jaciebantur. LaeliusBal- 
bus Acutiam, P. Vitellii quondam uxorem, ma- 
jeftatis poftulaverat : qua damnata, cum prasmi- 
um accufatori decerneretur, Junius Otho, tribu- 
nus plebei, intercefllit : unde illis odia, mox Otho- 
ni exfilium. Dein multorum amoribus famofa 
Albucilla, cui matrimonium cum Satrio Secundo, 
conjurationis indice, fuerat, defertur impietatis 
in Principem: conneftebantur ut confcii, & adul- 



Annalium Lib. VI. 313 

teri ejus, Cn. Domitius, Vibius Marfus, L. Ar- 
runtius. De claricudine Domitii fupra memora- 
vi : Marfgs quoque vctuftis honoribus, & inluftris 
ftudiis crat. Scd ,"teftium interrogationi, tor- 
^^ mentis fervorum Macronem prafediffe/* com* 
mentarii ad fenatum miffi ferebant ; nuUaeque in 
eos Imperatoris litene, fufpicionem dabant, inva- 
lido ac fortafle ignaro, fida pleraque, ob inimici* 
tias Macronis notas in Arruntium. 

XLVIIL loiTUR Domitius defenfioncm medi- 
tans, Marfus tamquam inediam deftinaviflet, pro- 
dux^re vitam. Arruntius, cunftationem & mo- 
ras fuadentibus amicis, ^'Non eadem onmibus 
^* decora," refpondit : ^' fibi fatis setatis : ncque 
*' aliud patnitcndum, qukm quod, inter ludibria 
^' & pericula, anxiam fencdam toleraviflet, diu 
^' Sejano, nunc Macroni, fempcr alicui potentium 
^^ invifus ; non culpS, fcd ut fl^itiorum impa- 
** ticns. San^ paucos & fuprcmos Principis dies 
*^ poflTc vitari ; qucmadmodum evafurum immi- 
^' nentis juventam ? An cum Tibcrius, poft tan- 
'^ tam rcrum expericntiam, vi dominationis cm-* 
^^ vulfus & mutatus fit, C. Csefarem, vix finitsl 
^^ pueriti^, ignarum omnium, aut pcffimis innu- 
^* tritum, mdiora capefliturum, MacixMic ducc ? 
^^ qui, ut deterior, ad opprimendum Sejanum 
^* delcAuSy plura pcr fcelera rempoiblicam con- 
^^ fli^taviflTet* Profpeftare jam fe acrius fcrvitium, 

Y 



314 C. CORNELII TaCITI 

** eoque fugere fimul afta & inftantia." Haec 
vatis in modum diditans, venas refolvit. Docu- 
mento fequentia erunt, bene Arruntium morte 
ufum. Albucilla inrito iftu a femet vulnerata, 
juflq fenatus in carcerem fertur. Stuprorum ejus 
miniftri, " Carfidius Sacerdos, praetorius, ut in 
** infulam dcportaretur ; Pontius Fregelianus a- 
** mitteret ordinem fenatorium : & eadem poenae 
** in Laelium Balbum*' decernuntur : id quidem 
a laetantibus, quia Balbus truci eloquentia habe- 
batur, promptus adversum infontes. 

XLIX. IiSDEM diebus Sex. Papinius confulari 
familia, repentinum & informem exitum delegit, 
jafto in praeceps corpore : caufa ad matrem refe- 
rebatur, quae pridem repudiata, adfentationibus 
atque luxu perpuliflet juvenem ad ea, quorum 
effugium non nifi morte inveniret. Igitur accufata 
in fenatu, quamquam genua patrum advolveretur, 
*' luftumque communem, & magis imbecillum 
** tali fuper cafu feminarum animum," aliaque 
in eumdem dolorem ma^fta, & miferanda diu fer- 
ret, Urbe tamen in decem annos prohibita eft, 
donec minor filius lubricum juventae exiret. 

L. Jam Tiberium corpus, jam vires, nondum 
diflimulatio deferebat. Idem animi rigor : fer- 
mone ac vultu intentus, quaefita interdum comi- 
tate, quamvis manifeftam defeftionem tegebat : 
pautatifque faspius locis, tandem a.pud promonto- 



Annalium Lib, VL 315 

rium Mifeni confedit, in villa, cui L, LucuUus 
quondam dominus : illic eum adpropinquare fu- 
premis, tali modo compertum. Erat medicus 
arte infignis, nomine Charicles, non quidem re- 
gere valetudines Principis folitus, confilii tamen 
copiam prabere. Is velut propria ad negotia di* 
grediens, & per fpeciem officii manum complex- 
us, pulfum venarum attigit ; neque fefellit : nam 
Tiberius incertum an ofFenfus, tantoque magis 
iram prcmens, "inftaurari epulas" jubet, difcum- 
bitque ultra folitum ; quafi honori abeuntis ami- 
ci tribueret. Charicles tamen " labi fpiritum, nec 
^^ ultra biduum duraturum'* Macroni firmavit : 
inde cunfta colloquiis inter praefentes, nuntiis 
apud legatos & exercitus feftinabantur. xvii. KaK 
Aprilis, interclusa anim^, creditus eft mortalita- 
tem expleviflTe. Et multo gratantum concurfu, 
ad capienda imperii primordia C. Caefar egredie- 
batur: cum repente adfertur, "redire Tiberio 
" vocem ac vifus, vocarique qui recreandae de- 
** feftioni cibum adferrent.** Pavor hinc in om- 
nes ; & ceteri paflSm difpergi, fe quifque masftum 
aut nefcium fingere. Caefar in filentium fixus, a 
fumm^ fpe, noviflima exfpedtabat. Macro intre- 
pidus, " opprimi fenem injeftu multas veftis'* ju- 
bet, ^' difcediquc ab limine." Sic Tiberius finin 
vit, oftavo & feptuagefimo aetatis anno, 



/' 






316 C. CORNBLII Ta CITt, &C- 

O. Pater ei Nero, .& urribaque origo gcntis 
Claudix^ quamqiiam xnater iti Liviam^ & mox 
Juliam familiam^ adoprionibus tranfierit« Cafus 
priin& ab infanri^ ancipites : nam profcriptum pa-» 
trem exful fecutus, ubi domum Augufti privig- 
nus introiit^ mulds semulis confliAatus cR:, dum 
Marcellus & Agrippa^ mox Caius Ludufque Cx* 
fares, vigu^re : etiani frater ejus Dmfus profpc- 
riore civium amorc erat« Sed maxime in lubrico 
egir^^ceptaih matrimonium Julil : impudicitiam 
lixoris tXDleranSy aut declinans. Dein Rhodo re« 
gteflus^ vacuos Principis penates duodecim annisy 
mox rei Romanse arbitrium tribus ferme & vigin- 
ti obtinuit. Morum quoque tempora iUi diverfa : 
egregium Vita £3tm&que quoad privatus, vel in 
imperiis fub Auguflo fuit : occultum ac fubdolum 
fingendis virtutibus^ donec Germanicus ac Drufus 
fuperfu^re. Idem inter bona malaqiie mixtus^ 
incolumi matre: inteftabilis ijevitia, fed obtcdis 
libidinibus, dum Sejanum dilexit^ rimuitve : po* 
ftremo in fcelera fimul ac dedecora prorupit, poft- 
quam^ remoto pudore & metu^ fuo tantum inge-' 
niq utebatur. 



FINIS TOMl PRIMI* 



T 



THB NE^ 
RBF 

This book U 


' YORK PUBUC LIBRARY 
BRBNCB DEPABTMENT 


tn from th« Buildmtf 


ti«i » ^ ^^« 










1 






















V 


























































form 41» 







BT) Siy 6 W^ 



{